Kunhu'l-Ahbar: Electronic Edition part 5

<work_title> KÜNHÜ'L-AHBĀR'IN TEZKİRE KISMI METİN </work_title> <preparation_date>[2003.3.21]</preparation_date> <div><reign><reigno>1</reigno> <reign_name> Yıldırım Bāyezid Dönemi Şāirleri </reign_name> <reign_date>(1389-1402)</reign_date> <reign_poets> VE MİN ŞUʿARĀ'İ FĪ-AVĀNİHĪ </reign_poets> <poet><poetno>I</poetno> <poet_name> SÜLEYMĀN ÇELEBİ : </poet_name> <prose_section><psecno>1</psecno> Ḫafī olmaya ki ʿOs̲mān Ḫan ve Orẖan Ḫan ve Sulṭān Murād Ḫan zamānlarında şuʿarā'dan kimse ẓuhūr itdügi maʿlūm degüldür. Mücerred sāde naẓma ḳādir baʿżı varsaġı-gūylar ẓuhūrı bile igen şöhret bulmamışdur. Zīrā ol zamānda sükkān·ı mülk·i Rūm eks̲eriyā ġuzāt·ı Etrāk ü Tatar idügi maʿlūm ve sā'ir ehālī·i merzbūm ise evlād·ı kefereden ẓuhūr eylemiş bir bölük sāde-levḥ idükleri mefhūm olmaġın içlerinden şiʿr-şināsları bile maʿdūm idi. Naẓma rāġıbları ẖōd ṣafaḥāt·ı rūzgārdan bi'l-külliyye mektūm idi. Aña binā'en şāʿir nāmına bir ferd yoġ idi. Tā Bāyezīd Ḫan zamānına gelince ve Timur Ḫanla baʿż·ı şuʿarā'·yı ʿAcem ve Nevāī lisānınuñ ẓurefāsı mülk·i Rūma dāẖil olınca ṣāḥib-maḥlaṣ kimse var idügi maʿlūm degüldi. Ammā bunlar zamānında baʿżı kimesne peydā oldı. Pes bu zümreden biri Süleymān Çelebi cenāblarıdur ki Yıldırım Bāyezīd Ḫanuñ zamān·ı ṣıhhatinde (Ü.33a) Dīvān·ı Hümāyūn imāmı idi. Baʿdehu Yıldırım Ḫanuñ Burusada iḥyā itdügi cāmiʿuñ muḳtedā·yı hümāmı oldı. Ol tārīḥde raġbet·i eşʿār diyār-ıʿAcemde idi. (Hk.82a) Ve bāzār·ı Rūmiyānda esʿār·ı eşʿāra çendān raġbet ü ḳıymet yoġ idi. Ammā mezbūr Süleymān Çelebi merzbūm·ı Rūmuñ yalñız yügrigi olmaḳla Süleymān iken Süleymānlıḳ iderdi. Ẓahīri olan ṣāḥib-serīrün ḥüsn·i iltifātına muḳārin olmaḳla Ḥāḳānī gibi kāmrānlıḳ iderdi. Ḥikmet·i Ḫudā ol tārīẖde bir tācir·i ʿAcem Monlā Laṭīfī ḳavlince kürsī-nişīn bir vāʿiẓ·i muḥterem <code>5_2</code> <citation source="quran"><arabic script="arabic">

لا نفرق بين احد من رسله

</arabic></citation> naṣṣ·ı şerīfī tefsīrinden dem ururken maʿnā·yı şerīfīni vech·i āḥere taḥvīl eyler yaʿnī ki <code>5_2</code> <citation source="quran"><arabic script="arabic">

تلك الرسل فضلنا بعضهم على بعض

</arabic></citation> naṣṣ·ı kerīminden ġaflet ider. Ve Ḥażret·i ʿĪsāyı server·i enbiyādan tafżīl eyler. Burusa ḥalḳınuñʿaḳā'idine iẖtilāl virüp nice felsefiyyāt söyler. Mezbūr Süleymān Çelebi naẓm idüp </prose_section> <prose_section><psecno>2</psecno> Beyt : </prose_section> <poem><poemno>1</poemno> <couplet><coupletno>1</coupletno> <hem><hemno>a.</hemno> ÖlmeyüpʿĪsā göge bulduġı yol </hem> <hem><hemno>b.</hemno> Ümmetinden olmaġiçün idi olḥdur </hem> </couplet></poem> <prose_section><psecno>3</psecno> beytini bedīhe naẓm itmiş kibār ü ṣıġār pesend·i bī-şümār itmegin Mevlid·i Nebī te'līfini kendüye lāzım ḳılmış. El-haḳ bir kitāb·ı müsteṭāb itmişdür ki lisān·ı ḳalemden beyāż·ı raḳama gelmesi bir sāʿat·i saʿīdde vuḳūʿ bulup belki eks̲er·i kevākibüñ burc·ı şerefde ittifāḳına rāst gelüp as̲ār·ı nuḥūsetden müberrā zamānda gelmişdür ki sāl-be-sāl nice biñ mecālis·i vācibü'l-iclālde oḳınur. El-ḥaḳ müˀes̲s̲ir edālar ile naẓm eylemişdür. Nice Mevlid·i Nebī·i manẓūm daẖi var iken birisi ne ele alınur ve ne kimsenüñ gözine doḳunur. Gūyā ki taʿlīm·i rūḥ·ı ḳudsī ile söylemişdür. Ve mezbūr Süleymān Çelebinüñ Şeyẖ Maḥmūd nām ceddi egerçi ki şiʿr ile küllī iştihār bulmamış ve bir maẖlaṣ iḥtiyār ile ebyātını tedvīne raġbet ḳılmamış. (Hk.82b) Lākinʿaṣrı ḥalḳınuñ zebān·ı vuḳūʿuna göre cā-be-cā ebyāt u maṭālīʿ naẓmına iḳdām ider imiş. Muẖarrik rāst geldükde temām ġazel daẖi söyler imiş. Merḥūm Süleymān Paşa bin Orḥan Ġāzī ki Rūmili mülkini açan ve Gelibolu cāniblerindeki leb·i deryāyı ġarḳ·ı ẖūn eyleyüp ḳanlar ṣaçan evvelā anlardur ve mezār·ı şerīfī Gelibolıya nıṣf menzīl ḳarīb olan Bolayırda vāḳıʿdur ṣallar düzüp aṣḥāb·ı cihādla Rūmiline geçdükde mezbūr Şeyẖ Maḥmūd tehniye·i ġazā ẖiẕmetini edā eyleyüp şehzāde·i cihād-iḳtidāra (F.37a) bir duʿā-nāme yazup içinde bu maṭlaʿı ḥüsn·i edā ile mü'eddā ḳılmış. </prose_section> <prose_section><psecno>4</psecno>Beyt </prose_section> <poem><poemno>2</poemno> <couplet><coupletno>1.</coupletno></coupletno></couplet> <poet><poetno>II</poetno> <poet_name> MEVLĀNĀ NİYĀZĪ : </poet_name> <prose_section><psecno>5</psecno> Burusevīdür. Kudemā·yı şuʿarā'·yı Rūm olan Aḥmedī ve Şeyẖī ve Aḥmed Paşa bunlarun peyrevidür. Baʿżılar ḳavlince Ḳaramanīdür ki Yıldırım Ḫan devrinde ẓuhūr itmiş eks̲er·i evḳātını anlaruñ medāyıḥında mürūr itmiş zamānına göre şaʿir·i sāḥir ve ebnā·yı cinsine göre merd·i nāẓım·ı māhir idi. Egerçi Fārisī ve Türkī mükemmel divānı var imiş. Timur Ḫan fitnesinde żāyīʿ olup gitmekle münʿadimü'l-ās̲ār imiş. Ḥattā bu iki beyt·i ẖoş-edāları sulṭān·ı mumāileyhe ithāf itdügi Fārisī ḳaṣīdesinden hüveydā ve eks̲er·i ḳaṣā'id·i Aḥmed Paşa ẖuṣūṣā Laʿl ve Āfitāb ve Şikār ve Āb redīf olan ferā'id·i bī-hemtā Monlā Niyāzī semtini tetebbuʿla mü'eddādur diyu Monlā Laṭīfī yazmış. Üstād·ı ḳadīm idügine şehādet itmişdür. Ol iki beyt bunlardur. </prose_section> <prose_section><psecno>6</psecno>Beyt </prose_section> <poem><poemno>1</poemno> <couplet><coupletno>1</coupletno> <hem><hemno>a.</hemno> <arabic>

ييلدرم خان بايزيد الوقت

</arabic></hem> <hem><hemno>b.<xmp></hemno> <arabic><font face="times" size="5"

حامي الملك وماهي الاعدا

</arabic></hem> </couplet> <couplet><coupletno>2</coupletno> <hem><hemno>a.</hemno> <farsi>

تو تهمتن تنى سكندردر

</farsi></hem> <hem><hemno>b.</hemno> <farsi>

تو سكندر درى و دارارا

</farsi></hem></couplet></poem> <code>5_3</code> <prose_section><psecno>7</psecno>Ve min eşʿārihī: </prose_section> <poem><poemno>2</poemno> <couplet><coupletno>1</coupletno> <hem><hemno>a.</hemno> Zülfüñ gicesinde başuma gün toġa bir gün </hem> <hem><hemno>b.</hemno> Taḥkīḳ ise ger nükte·i <arabic>

الليلة حبلى

</arabic></hem> <code>5_4 <code>(II)</code> </couplet></poem> <prose_section><psecno>8</psecno> Diger: </prose_section> <poem><poemno>3</poemno> <couplet><coupletno>1.</coupletno> <hem><hemno>a.</hemno> Ebrūsı nice ḥācib ola ḥüsni bāġına </hem> <hem><hemno>b.</hemno> Almış iki ḥarāmīyi iki kucaġına </hem> </div></reign> <reign><div><reigno>2</reigno> <reign_name> Süleymān Şāh Dönemi Şāirleri </reign_name> <reign_date>(1402-1411)</reign_date> <reign_poets>VE MİN ŞUʿARĀ'İ FĪ ʿAṢRİHĪ </reign_poets> <poet><poetno>III</poetno> <poet_name>AḤMEDĪ : </poet_name> <prose_section><psecno>9</psecno> Mefẖarü'n-nāẓımīn eşherü'l-müteḳaddimīn Mevlānā Aḥmedī ṭayyeballāhü s̲erāhu ki İskender-nāme mü'ellifi ve yigirmi dört cildle ol sāde naẓmuñ şāʿir u (Hk.91a) muṣannifidür. ʿUlūm·ı maʿḳūl ü menḳūlde fāyıḳ ve ʿilm·ı uṣūl u fürūʿda envāʿ·ı iʿzāz ü ikrāmla imtiyāz bulmaġa lāyıḳ bir lā'übālī ʿālim ü kāmil ve maṭbūʿ·ı ṭıbāʿ·ı eks̲er·i ehl·i feżāil idi. Evā'il ṭaleb ü seyāḥatle diyār-ıʿArabda ʿulemādan Monlā Fenārī gibi dānā ve fużalā·yı eṭibbādan Şifā mü'ellifi Ḥācī Paşa ile şirket üzre oḳırlar. Ve Mıṣr vilāyetine varup Şeyẖ Ekmelü'd-dīn ḥużūrında (K.46a)taḥṣīl·i ʿilm·i kemāle küşiş ḳılurlar. Ol es̲nālarda bir abdāl bunlara keşf·i aḥvāl veʿarż·ı kemāl ile rumūz·ı istiḳbāl idüp Monlā Fenariye sen şemʿ·i rūşenā gibi encümen·i ʿulemāya nūr-efzā ve iḳtibās·ı envār·ı fażiletle beyne'l-fużālā hilāl·i çarẖ gibi engüşt-nümā olursun. Ve Ḥācī Paşaya sen ʿilm·i şerīf·i ṭıbba iştiġāl ve ol edā·yı mūcezle tabʿuñı şifā-sāz·ı erbāb·ı kemāl idüp ol fende şöhret·i kāmile ile ʿizz ü nāz ve ḥikmet·i şāmile ile kemā yenbaġī imtiyāz bulursun. Ve Monlā Aḥmedīye sen tażyīʿ·i evḳāt ve tetebbuʿ·ı naẓm·ı ebyāt idüp ʿindeˀş-şuʿarā' Aḥmedī·i ġazel-serā diyü añılursın dimiş idi. Fī nefsi'l-emr her biri didügi gibi vuḳūʿ bulmış idi. Maʿa hāẕā Aḥmedīnüñ naẓm·ı bī-ẖayālātı ve taṣavvuf u taṣarrufdan ẖālī kelimātı ẖuṣūṣā mufaṣṣal ü muṭavvel mes̲neviyyātı ve ḥalāvet ü selāsetden müberrā ʿibārātı tażyīʿ·i evḳātına belki taṣdīʿ·i eşrāf u sādātına ʿillet·i müstaḳile olmış idi. Ammā muḥāveresi şiʿr-gūyluġına ġālib ve meclis·i ṣoḥbetine mülūk u ekābir hemvāre ṭālib ü rāġıb olmaġla bir gün cihāngīr·i memāliksitān Emīr Timur·ı Gürgān ile ḥammāma girürler. Ve ol maḳūle ẖalvet·i ẖāṣ içinde perī-rūlar müẕākeresin ḳılurlar. (F.41a) Bu semen-ber cevān bu miḳdār sīm ü zere erzān ve bu Yūsuf-liḳā dil-sitān mīzān·ı ḳadr ü ḳıymetde andan girān diyu muṭāyebe ḥīninde Emīr·i mumāileyh·i nāmdār kendü bahāsından daẖi istifsār idünce Monlā·yı nādiredān senüñ biżāʿatüñ ẓāhir ü ʿiyān ve ḳıymetüñ (Hk.91b) seksen aḳça ile vāżıḥ u beyāndur didügi gibi ol şehriyar·ı ʿālem-muṭāf ṭarīḳ·i ʿadaletden inḥirāf itmeyüp benüm ḳıymetümden ʿöẕr·i ṣāf eyledüñ. Çaḳ başdan miyānumdaki peştemāl seksen aḳçaya alunduġı vāḳiʿ·i ḥāl iken ġabn·ı fāḥiş ṭarīḳasını mūcib söz söyledüñ buyurdı. Ol daẖi benüm naḳd·i taḳdīrüm hemān miyānuñdaki peştemāl içündür. Yoẖsa sen bir metāʿ·ı kem-bahā ve ḳadr ü ḳıymete degmedügin hüveydādur diyū (H.43b) ẓarāfete yüz urdı. Maʿa hāẕā kelāmı dutāh ve Emīr Tīmur incinüp ġażaba geldügi taḳdīrce te'vīl ü tedārüke bī-iştibāh olup fi'l-vāḳıʿ saña bahā yetişmez ve ḳadr u ḳıymetine künūz·ı ẖafiyye pīṣīn olsa yitmez dise olurdı. Ve ol şīr·i dīlīrüñ ser-pençe·i ġażabından ẖalāṣa dermān bulurdı. Ḥālā ki incinmedi ḥaẓẓ itdi ve ol bahā bahānesine inʿām u iḥsān ṭarīḳına gitdi. El-ḳıṣṣa mezbūr Aḥmedī şāʿir·i sāde-gūy ve mes̲nevī tarẓında baḥr·ı ṭabīʿatı bir aḳar cūydur. Ve İskender-nāmesinde meẓkūr u mesṭūr olan ebyātdan bu naẓm·ı meşhūr īrādı her cihet ile ḳāṭıʿ·ı güft ü gūydur. </prose_section> <prose_section><psecno>10</psecno> Der-Ṣıfat·ı Ḫazān </prose_section> <poem><poemno>4</poemno> <couplet><coupletno>1</coupletno> <hem><hemno>a.</hemno> İʿtidālinden ʿudūl itdi hevā </hem> <hem><hemno>b.</hemno> Gitdi gülden berg ü bülbülden nevā </hem> </couplet></poem> <couplet><coupletno>2.</coupletno> <hem><hemno>a.</hemno> Lāle vü gülden muʿarrā oldı bāġ </hem> <hem><hemno>b.</hemno> Bülbülüñ ʿişretgehini ṭutdı zāġ </hem> </couplet></poem> <couplet> <coupletno>3.</coupletno> <hem><hemno>a.</hemno> Ḫār-püştüñ ẖār ṣaḳlar cānını </hem> <hem><hemno>b.</hemno> Tirligi döker semūrun kanını </hem> </couplet></poem> <prose_section><psecno>11</psecno> El-ḥaḳ ol kitābında bu maḳūle ebyāt ġāyetle nā-yābdur. Feammā sādesi bī-ḥadd ü bī-ḥisābdur. </prose_section> <prose_section><psecno>12</psecno> Nazm </prose_section> <poem><poemno>5</poemno> <couplet><coupletno>1</coupletno> <hem><hemno>a.</hemno> Fikr eyle mebde'üñ nireden niredür meʿād </hem> <hem><hemno>b.</hemno> Hem geldigüñden işbu maḳāma nedür murād </hem> </couplet></poem> <prose_section><psecno>13</psecno> Bu maṭlaʿ daẖi dīvānındandur diyu Mevlānā Latīfī teẕkiresinde yazmışdur. Ve ʿilm·i ṭıbdan Mesāʿil·i Ḳānūn·ı Şifāyı Türkī naẓm ile kitāb eyledügin daẖi beyān eylemişdür. Sivas vilāyetinden idügine şübhe yoḳdur. Sehī Beg ḳavlince (Hk.92a) Cemṣīd ü Ḫurşīd adlu bir manẓūm kitābı daẖi vardur. Süleymān Şāha ṣunup cevāʿiz·i seniyyesin almışdur. </prose_section></poet> <poet><poetno>IV</poetno> <poet_name> MEVLĀNA ḤAMZAVĪ : </poet_name> <prose_section><psecno>14</psecno> Sābıḳu'ẕ-ẕikrüñ birāderidür. Mezbūr Süleymān Şāh bin Bāyezīd Ḫanuñ muṣāẖibi eyyām·ı ʿıyş u ʿīşret ve hengām·ı nūş·ı meserretde ser-vakt·ı ẖāṣı ẖiẕmetinüñ rāġıbı idi. Maʿa hāzā Āḥmedī daẖi dāẖil·i meclis·i ẖāṣ idi. Ḥattā Şeyẖoġlı dimekle meşhūr Monlā Şeyẖīnüñ hemşireẕādesi diyu meẕkūr Cemālī nām dāʿī·i s̲enākār ve ātiyyede meẕkūr olacaḳ Āḥmed·i Dāʿī her zamānda maḥrem·i ḥarem olan ẖavāṣ idiler. Gāh ü bī-gāh ki bezm·i (Ü.37a) ẖāṣ·ı sulṭānīde pervīn gibi cemʿiyyet (K.46b) idüp gāh benātü'n-naʿş mis̲āl ve gāh mīzān·ı felek-tims̲āl maṭbūʿ u mevzūn kelimāt·ı siḥr·i ḥalāl söyleşürlerdi. Cevā'iz·i seniyyesin dāmen dāmen alup avuç avuç verilen sīm ü zere ḳanāʿat itmezlerdi. Ve bi'l-cümle Ḫamzāvī Ḫamza ḳıssasınuñ yigirmi dört mücelledde naẓm u nes̲rle cemʿine himmet itmiş idi. Ḥattā bu te'līfinden ṣonra Ḫamzāvī maẖlasını ihtiyār kılmış idi. Birāderi Aḥmed daẖi şevḳe gelüp İskender-nāmeye küşiş ve yigirmi dört mücelledle cemʿine verzīş itmiş idi. Ammā ʿulūm·ı maʿārifine söz yoġ idi. Naẓmı sāde olduġı gibi levḥ·i ẕihni nükūş·ı fünūndan sāde degül idi. Sābıḳan Monlā Fenārī ve Şifā mü'ellifi Hācī Paşa·yı merḥūm ile şirketen ders oḳıdukları ve Mıṣr·ı Kāhireye varup Şeyẖ Ekmelü'd-dīnden telemmüẕ ḳılduḳları maḥallinde mesṭūr olmış idi. </prose_section></poet> <poet><poetno>V</poetno> <poet_name>MONLĀ AḤMED-İ DĀʿĪ : </poet_name> <prose_section><psecno>15</psecno> Bu daẖi ol devr şuʿarā'sından ve vilāyet·i Germiyānuñ ḳużāt·ı ẓurefāsından idi. Maʿa ẕālik mezbūr Süleymān Şāhuñ nüdemāsından olup ẖaylī şöhret bulmış idi. Ḫuṣūṣā Ferāḥ-nāme nām bir risāle naẓm idüp rezm ü cenge müteʿalliḳ nice teşbīhāt·ı rengīn īrād itdüginden ġayrı teressül üslūbunda baʿżı münşe'ātla (Hk.92b) daẖi küllī iştihār virmiş idi. Bu beyt Ferāḥ-nāmesindendür diyu Mevlānā ʿĀşıḳ yazmışdur. </prose_section> <prose_section><psecno>16</psecno> Beyt </prose_section> <poem><poemno>1</poemno> <couplet><coupletno>1<xmp></coupletno> <hem><hemno>a.</hemno> Eger dilden gelen elden geleydi </hem> <hem><hemno>b.</hemno> Gedālar ḳalmayup sulṭān olaydı </hem> </couplet></poem> <prose_section><psecno>17</psecno> (F.41b) Ve Laṭīfī bu maṭlaʿı īrād itmişdür. </prose_section> <prose_section><psecno>18</psecno> Beyt </prose_section> <poem><poemno>2</poemno> <couplet><coupletno>1</coupletno> <hem><hemno>a.</hemno> Gözüm hiç gördügün var mı be-ḥaḳḳ·ı sūre·i Ṭāhā </hem> <hem><hemno>b.</hemno> Benüm yārüm gibi fitne benüm göñlüm gibi şeydā </hem> </couplet></poem> <prose_section><psecno>19</psecno> Ammā Sehī Beg merhūm ġayr·i mükerrer bir muḥteraʿ ġarīb ġazelini īrād eylemişdür. Ṭarzı ẖaylice maḳbūldür. </prose_section><prose_section><psecno>20</psecno> Ġazel </prose_section> <poem><poemno>3</poemno> <couplet><coupletno>1</coupletno> <hem><hemno>a.</hemno> Eyā ẖurşīd·i meh-peyker cemālüñ müşterī manẓar </hem> <hem><hemno>b.</hemno> Ne manẓar manẓar·ı ṭāliʿ ne ṭāliʿ ṭāliʿ·i enver </hem></couplet> <couplet><coupletno>2.</coupletno> <hem><hemno>a.</hemno> Yüzüñdür āyet·i raḥmet özüñdür maẓhar·ı ḳudret </hem> <hem><hemno>b.</hemno> Ne ḳudret ḳudret·i ṣaniʿ ne ṣāniʿ ṣāniʿ·i ekber </hem></couplet> <couplet><coupletno>3.</coupletno> <hem><hemno>a.</hemno> Süleymān sīreti sende Sikender ṣūreti sende </hem> <hem><hemno>b.</hemno> Ne ṣūret ṣūret·i Yūsuf ne Yūsuf Yūsuf·ı server </hem></couplet> <couplet><coupletno>4.</coupletno> <hem><hemno>a.</hemno> (H.44a) Felek saṭrancını utduñ saʿādet mülkini ṭutduñ </hem> <hem><hemno>b.</hemno> Ne milket milket·i devlet ne devlet devlet·i Ḳayṣer </hem></couplet> <couplet><coupletno>5.</coupletno> <hem><hemno>a.</hemno> Ḳapuñda ḳullaruñ bī-ḥad velī kemter ḳuluñ Aḥmed </hem> <hem><hemno>b.</hemno> Ne Aḥmed Aḥmed·i Dāʿī ne dāʿī dāʿī·i çāker </hem> </couplet></poem></poet> </div></reign>