KÜNHÜ'L-AHBĀR'IN TEZKİRE KISMI METİN

[2003.4.15]

Yıldırım Bāyezid Dönemi Şāirleri (1389-1402)

VE MİN ŞUʿARĀ'İ FĪ-AVĀNİHĪ

SÜLEYMĀN ÇELEBİ :

Ḫafī olmaya ki ʿOs̲mān Ḫan ve Orẖan Ḫan ve Sulṭān Murād Ḫan zamānlarında şuʿarā'dan kimse ẓuhūr itdügi maʿlūm degüldür. Mücerred sāde naẓma ḳādir baʿżı varsaġı-gūylar ẓuhūrı bile igen şöhret bulmamışdur. Zīrā ol zamānda sükkān·ı mülk·i Rūm eks̲eriyā ġuzāt·ı Etrāk ü Tatar idügi maʿlūm ve sā'ir ehālī·i merzbūm ise evlād·ı kefereden ẓuhūr eylemiş bir bölük sāde-levḥ idükleri mefhūm olmaġın içlerinden şiʿr-şināsları bile maʿdūm idi. Naẓma rāġıbları ẖōd ṣafaḥāt·ı rūzgārdan bi'l-külliyye mektūm idi. Aña binā'en şāʿir nāmına bir ferd yoġ idi. Tā Bāyezīd Ḫan zamānına gelince ve Timur Ḫanla baʿż·ı şuʿarā'·yı ʿAcem ve Nevāī lisānınuñ ẓurefāsı mülk·i Rūma dāẖil olınca ṣāḥib-maḥlaṣ kimse var idügi maʿlūm degüldi. Ammā bunlar zamānında baʿżı kimesne peydā oldı. Pes bu zümreden biri Süleymān Çelebi cenāblarıdur ki Yıldırım Bāyezīd Ḫanuñ zamān·ı ṣıhhatinde (Ü.33a) Dīvān·ı Hümāyūn imāmı idi. Baʿdehu Yıldırım Ḫanuñ Burusada iḥyā itdügi cāmiʿuñ muḳtedā·yı hümāmı oldı. Ol tārīḥde raġbet·i eşʿār diyār-ıʿAcemde idi. (Hk.82a) Ve bāzār·ı Rūmiyānda esʿār·ı eşʿāra çendān raġbet ü ḳıymet yoġ idi. Ammā mezbūr Süleymān Çelebi merzbūm·ı Rūmuñ yalñız yügrigi olmaḳla Süleymān iken Süleymānlıḳ iderdi. Ẓahīri olan ṣāḥib-serīrün ḥüsn·i iltifātına muḳārin olmaḳla Ḥāḳānī gibi kāmrānlıḳ iderdi. Ḥikmet·i Ḫudā ol tārīẖde bir tācir·i ʿAcem Monlā Laṭīfī ḳavlince kürsī-nişīn bir vāʿiẓ·i muḥterem ^5_1(I) لا نفرق بين احد من رسله naṣṣ·ı şerīfī tefsīrinden dem ururken maʿnā·yı şerīfīni vech·i āḥere taḥvīl eyler yaʿnī ki ^5_2(II) تلك الرسل فضلنا بعضهم على بعض naṣṣ·ı kerīminden ġaflet ider. Ve Ḥażret·i ʿĪsāyı server·i enbiyādan tafżīl eyler. Burusa ḥalḳınuñʿaḳā'idine iẖtilāl virüp nice felsefiyyāt söyler. Mezbūr Süleymān Çelebi naẓm idüp

Beyt :

ÖlmeyüpʿĪsā göge bulduġı yol
Ümmetinden olmaġiçün idi olḥdur

beytini bedīhe naẓm itmiş kibār ü ṣıġār pesend·i bī-şümār itmegin Mevlid·i Nebī te'līfini kendüye lāzım ḳılmış. El-haḳ bir kitāb·ı müsteṭāb itmişdür ki lisān·ı ḳalemden beyāż·ı raḳama gelmesi bir sāʿat·i saʿīdde vuḳūʿ bulup belki eks̲er·i kevākibüñ burc·ı şerefde ittifāḳına rāst gelüp as̲ār·ı nuḥūsetden müberrā zamānda gelmişdür ki sāl-be-sāl nice biñ mecālis·i vācibü'l-iclālde oḳınur. El-ḥaḳ müˀes̲s̲ir edālar ile naẓm eylemişdür. Nice Mevlid·i Nebī·i manẓūm daẖi var iken birisi ne ele alınur ve ne kimsenüñ gözine doḳunur. Gūyā ki taʿlīm·i rūḥ·ı ḳudsī ile söylemişdür. Ve mezbūr Süleymān Çelebinüñ Şeyẖ Maḥmūd nām ceddi egerçi ki şiʿr ile küllī iştihār bulmamış ve bir maẖlaṣ iḥtiyār ile ebyātını tedvīne raġbet ḳılmamış. (Hk.82b) Lākinʿaṣrı ḥalḳınuñ zebān·ı vuḳūʿuna göre cā-be-cā ebyāt u maṭālīʿ naẓmına iḳdām ider imiş. Muẖarrik rāst geldükde temām ġazel daẖi söyler imiş. Merḥūm Süleymān Paşa bin Orḥan Ġāzī ki Rūmili mülkini açan ve Gelibolu cāniblerindeki leb·i deryāyı ġarḳ·ı ẖūn eyleyüp ḳanlar ṣaçan evvelā anlardur ve mezār·ı şerīfī Gelibolıya nıṣf menzīl ḳarīb olan Bolayırda vāḳıʿdur ṣallar düzüp aṣḥāb·ı cihādla Rūmiline geçdükde mezbūr Şeyẖ Maḥmūd tehniye·i ġazā ẖiẕmetini edā eyleyüp şehzāde·i cihād-iḳtidāra (F.37a) bir duʿā-nāme yazup içinde bu maṭlaʿı ḥüsn·i edā ile mü'eddā ḳılmış.

Beyt

Velāyet gösterüp ḥalḳa ṣuya seccāde ṣalmışsın
Yaḳasın (K.42a) Rūmilinüñ dest·i taḳvāyile almışsın

MEVLĀNĀ NİYĀZĪ :

Burusevīdür. Kudemā·yı şuʿarā'·yı Rūm olan Aḥmedī ve Şeyẖī ve Aḥmed Paşa bunlarun peyrevidür. Baʿżılar ḳavlince Ḳaramanīdür ki Yıldırım Ḫan devrinde ẓuhūr itmiş eks̲er·i evḳātını anlaruñ medāyıḥında mürūr itmiş zamānına göre şaʿir·i sāḥir ve ebnā·yı cinsine göre merd·i nāẓım·ı māhir idi. Egerçi Fārisī ve Türkī mükemmel divānı var imiş. Timur Ḫan fitnesinde żāyīʿ olup gitmekle münʿadimü'l-ās̲ār imiş. Ḥattā bu iki beyt·i ẖoş-edāları sulṭān·ı mumāileyhe ithāf itdügi Fārisī ḳaṣīdesinden hüveydā ve eks̲er·i ḳaṣā'id·i Aḥmed Paşa ẖuṣūṣā Laʿl ve Āfitāb ve Şikār ve Āb redīf olan ferā'id·i bī-hemtā Monlā Niyāzī semtini tetebbuʿla mü'eddādur diyu Monlā Laṭīfī yazmış. Üstād·ı ḳadīm idügine şehādet itmişdür. Ol iki beyt bunlardur.

Beyt

^5_3
ييلدرم خان بايزيد الوقت

حامي الملك وماهي الاعدا

تو تهمتن تنى سكندردر

تو سكندر درى و دارارا

Ve min eşʿārihī:

Zülfüñ gicesinde başuma gün toġa bir gün
Taḥkīḳ ise ger nükte·i ^5_4(II) الليلة حبلى

Diger:

Ebrūsı nice ḥācib ola ḥüsni bāġına
Almış iki ḥarāmīyi iki kucaġına

Süleymān Şāh Dönemi Şāirleri (1402-1411)

VE MİN ŞUʿARĀ'İ FĪ ʿAṢRİHĪ

AḤMEDĪ :

Mefẖarü'n-nāẓımīn eşherü'l-müteḳaddimīn Mevlānā Aḥmedī ṭayyeballāhü s̲erāhu ki İskender-nāme mü'ellifi ve yigirmi dört cildle ol sāde naẓmuñ şāʿir u (Hk.91a) muṣannifidür. ʿUlūm·ı maʿḳūl ü menḳūlde fāyıḳ ve ʿilm·ı uṣūl u fürūʿda envāʿ·ı iʿzāz ü ikrāmla imtiyāz bulmaġa lāyıḳ bir lā'übālī ʿālim ü kāmil ve maṭbūʿ·ı ṭıbāʿ·ı eks̲er·i ehl·i feżāil idi. Evā'il ṭaleb ü seyāḥatle diyār-ıʿArabda ʿulemādan Monlā Fenārī gibi dānā ve fużalā·yı eṭibbādan Şifā mü'ellifi Ḥācī Paşa ile şirket üzre oḳırlar. Ve Mıṣr vilāyetine varup Şeyẖ Ekmelü'd-dīn ḥużūrında (K.46a)taḥṣīl·i ʿilm·i kemāle küşiş ḳılurlar. Ol es̲nālarda bir abdāl bunlara keşf·i aḥvāl veʿarż·ı kemāl ile rumūz·ı istiḳbāl idüp Monlā Fenariye sen şemʿ·i rūşenā gibi encümen·i ʿulemāya nūr-efzā ve iḳtibās·ı envār·ı fażiletle beyne'l-fużālā hilāl·i çarẖ gibi engüşt-nümā olursun. Ve Ḥācī Paşaya sen ʿilm·i şerīf·i ṭıbba iştiġāl ve ol edā·yı mūcezle tabʿuñı şifā-sāz·ı erbāb·ı kemāl idüp ol fende şöhret·i kāmile ile ʿizz ü nāz ve ḥikmet·i şāmile ile kemā yenbaġī imtiyāz bulursun. Ve Monlā Aḥmedīye sen tażyīʿ·i evḳāt ve tetebbuʿ·ı naẓm·ı ebyāt idüp ʿindeˀş-şuʿarā' Aḥmedī·i ġazel-serā diyü añılursın dimiş idi. Fī nefsi'l-emr her biri didügi gibi vuḳūʿ bulmış idi. Maʿa hāẕā Aḥmedīnüñ naẓm·ı bī-ẖayālātı ve taṣavvuf u taṣarrufdan ẖālī kelimātı ẖuṣūṣā mufaṣṣal ü muṭavvel mes̲neviyyātı ve ḥalāvet ü selāsetden müberrā ʿibārātı tażyīʿ·i evḳātına belki taṣdīʿ·i eşrāf u sādātına ʿillet·i müstaḳile olmış idi. Ammā muḥāveresi şiʿr-gūyluġına ġālib ve meclis·i ṣoḥbetine mülūk u ekābir hemvāre ṭālib ü rāġıb olmaġla bir gün cihāngīr·i memāliksitān Emīr Timur·ı Gürgān ile ḥammāma girürler. Ve ol maḳūle ẖalvet·i ẖāṣ içinde perī-rūlar müẕākeresin ḳılurlar. (F.41a) Bu semen-ber cevān bu miḳdār sīm ü zere erzān ve bu Yūsuf-liḳā dil-sitān mīzān·ı ḳadr ü ḳıymetde andan girān diyu muṭāyebe ḥīninde Emīr·i mumāileyh·i nāmdār kendü bahāsından daẖi istifsār idünce Monlā·yı nādiredān senüñ biżāʿatüñ ẓāhir ü ʿiyān ve ḳıymetüñ (Hk.91b) seksen aḳça ile vāżıḥ u beyāndur didügi gibi ol şehriyar·ı ʿālem-muṭāf ṭarīḳ·i ʿadaletden inḥirāf itmeyüp benüm ḳıymetümden ʿöẕr·i ṣāf eyledüñ. Çaḳ başdan miyānumdaki peştemāl seksen aḳçaya alunduġı vāḳiʿ·i ḥāl iken ġabn·ı fāḥiş ṭarīḳasını mūcib söz söyledüñ buyurdı. Ol daẖi benüm naḳd·i taḳdīrüm hemān miyānuñdaki peştemāl içündür. Yoẖsa sen bir metāʿ·ı kem-bahā ve ḳadr ü ḳıymete degmedügin hüveydādur diyū (H.43b) ẓarāfete yüz urdı. Maʿa hāẕā kelāmı dutāh ve Emīr Tīmur incinüp ġażaba geldügi taḳdīrce te'vīl ü tedārüke bī-iştibāh olup fi'l-vāḳıʿ saña bahā yetişmez ve ḳadr u ḳıymetine künūz·ı ẖafiyye pīṣīn olsa yitmez dise olurdı. Ve ol şīr·i dīlīrüñ ser-pençe·i ġażabından ẖalāṣa dermān bulurdı. Ḥālā ki incinmedi ḥaẓẓ itdi ve ol bahā bahānesine inʿām u iḥsān ṭarīḳına gitdi. El-ḳıṣṣa mezbūr Aḥmedī şāʿir·i sāde-gūy ve mes̲nevī tarẓında baḥr·ı ṭabīʿatı bir aḳar cūydur. Ve İskender-nāmesinde meẓkūr u mesṭūr olan ebyātdan bu naẓm·ı meşhūr īrādı her cihet ile ḳāṭıʿ·ı güft ü gūydur.

Der-Ṣıfat·ı Ḫazān

İʿtidālinden ʿudūl itdi hevā
Gitdi gülden berg ü bülbülden nevā

Lāle vü gülden muʿarrā oldı bāġ
Bülbülüñ ʿişretgehini ṭutdı zāġ

Ḫār-püştüñ ẖār ṣaḳlar cānını
Tirligi döker semūrun kanını

El-ḥaḳ ol kitābında bu maḳūle ebyāt ġāyetle nā-yābdur. Feammā sādesi bī-ḥadd ü bī-ḥisābdur.

Nazm

Fikr eyle mebde'üñ nireden niredür meʿād ^5_5(I)
Hem geldigüñden işbu maḳāma nedür murād

Bu maṭlaʿ daẖi dīvānındandur diyu Mevlānā Latīfī teẕkiresinde yazmışdur. Ve ʿilm·i ṭıbdan Mesāʿil·i Ḳānūn·ı Şifāyı Türkī naẓm ile kitāb eyledügin daẖi beyān eylemişdür. Sivas vilāyetinden idügine şübhe yoḳdur. Sehī Beg ḳavlince (Hk.92a) Cemṣīd ü Ḫurşīd adlu bir manẓūm kitābı daẖi vardur. Süleymān Şāha ṣunup cevāʿiz·i seniyyesin almışdur.

MEVLĀNA ḤAMZAVĪ :

Sābıḳu'ẕ-ẕikrüñ birāderidür. Mezbūr Süleymān Şāh bin Bāyezīd Ḫanuñ muṣāẖibi eyyām·ı ʿıyş u ʿīşret ve hengām·ı nūş·ı meserretde ser-vakt·ı ẖāṣı ẖiẕmetinüñ rāġıbı idi. Maʿa hāzā Āḥmedī daẖi dāẖil·i meclis·i ẖāṣ idi. Ḥattā Şeyẖoġlı dimekle meşhūr Monlā Şeyẖīnüñ hemşireẕādesi diyu meẕkūr Cemālī nām dāʿī·i s̲enākār ve ātiyyede meẕkūr olacaḳ Āḥmed·i Dāʿī her zamānda maḥrem·i ḥarem olan ẖavāṣ idiler. Gāh ü bī-gāh ki bezm·i (Ü.37a) ẖāṣ·ı sulṭānīde pervīn gibi cemʿiyyet (K.46b) idüp gāh benātü'n-naʿş mis̲āl ve gāh mīzān·ı felek-tims̲āl maṭbūʿ u mevzūn kelimāt·ı siḥr·i ḥalāl söyleşürlerdi. Cevā'iz·i seniyyesin dāmen dāmen alup avuç avuç verilen sīm ü zere ḳanāʿat itmezlerdi. Ve bi'l-cümle Ḫamzāvī Ḫamza ḳıssasınuñ yigirmi dört mücelledde naẓm u nes̲rle cemʿine himmet itmiş idi. Ḥattā bu te'līfinden ṣonra Ḫamzāvī maẖlasını ihtiyār kılmış idi. Birāderi Aḥmed daẖi şevḳe gelüp İskender-nāmeye küşiş ve yigirmi dört mücelledle cemʿine verzīş itmiş idi. Ammā ʿulūm·ı maʿārifine söz yoġ idi. Naẓmı sāde olduġı gibi levḥ·i ẕihni nükūş·ı fünūndan sāde degül idi. Sābıḳan Monlā Fenārī ve Şifā mü'ellifi Hācī Paşa·yı merḥūm ile şirketen ders oḳıdukları ve Mıṣr·ı Kāhireye varup Şeyẖ Ekmelü'd-dīnden telemmüẕ ḳılduḳları maḥallinde mesṭūr olmış idi.

MONLĀ AḤMED-İ DĀʿĪ :

Bu daẖi ol devr şuʿarā'sından ve vilāyet·i Germiyānuñ ḳużāt·ı ẓurefāsından idi. Maʿa ẕālik mezbūr Süleymān Şāhuñ nüdemāsından olup ẖaylī şöhret bulmış idi. Ḫuṣūṣā Ferāḥ-nāme nām bir risāle naẓm idüp rezm ü cenge müteʿalliḳ nice teşbīhāt·ı rengīn īrād itdüginden ġayrı teressül üslūbunda baʿżı münşe'ātla (Hk.92b) daẖi küllī iştihār virmiş idi. Bu beyt Ferāḥ-nāmesindendür diyu Mevlānā ʿĀşıḳ yazmışdur.

Beyt

Eger dilden gelen elden geleydi
Gedālar ḳalmayup sulṭān olaydı

(F.41b) Ve Laṭīfī bu maṭlaʿı īrād itmişdür.

Beyt

Gözüm hiç gördügün var mı be-ḥaḳḳ·ı sūre·i Ṭāhā
Benüm yārüm gibi fitne benüm göñlüm gibi şeydā

Ammā Sehī Beg merhūm ġayr·i mükerrer bir muḥteraʿ ġarīb ġazelini īrād eylemişdür. Ṭarzı ẖaylice maḳbūldür.

Ġazel

Eyā ẖurşīd·i meh-peyker cemālüñ müşterī manẓar
Ne manẓar manẓar·ı ṭāliʿ ne ṭāliʿ ṭāliʿ·i enver

Yüzüñdür āyet·i raḥmet özüñdür maẓhar·ı ḳudret
Ne ḳudret ḳudret·i ṣaniʿ ne ṣāniʿ ṣāniʿ·i ekber

Süleymān sīreti sende Sikender ṣūreti sende
Ne ṣūret ṣūret·i Yūsuf ne Yūsuf Yūsuf·ı server

(H.44a) Felek saṭrancını utduñ saʿādet mülkini ṭutduñ
Ne milket milket·i devlet ne devlet devlet·i Ḳayṣer

Ḳapuñda ḳullaruñ bī-ḥad velī kemter ḳuluñ Aḥmed
Ne Aḥmed Aḥmed·i Dāʿī ne dāʿī dāʿī·i çāker

I. Mehmed (Çelebi) Dönemi Şāirleri (1413-1421)

VE MİN ŞUʿĀRĀ'İ FĪ ʿAHDİHĪ VE'L-BULEGĀİ FĪ ZAMĀNİ SAʿDİHĪ

MONLĀ EZHERī :

Aḳşehīr gibi mīve-ẖānede (H.63a) neşv ü nemā bulmış ve bāġ u rāġ·ı ṭabīʿatı ezhār·ı ẖayālāt·ı rengīnle ḥāṣıl olmış şuʿarā'·yı ḳudemādan ve Enverī ve Şeyẖī ile muʿāṣır olan buleġādandur. İsmi Nūre'd-dīn olmaġla Ezherī taẖalluṣ itmiş bāġbānzādelikle şöhret virmegin şāḥ-sār·ı ḳalemi şukūfe·i maʿrifetle berg ü bār berāverde ḳılmış bā-ḥuṣūṣ ber-ẖūrdār·ı nev-bāve·i ʿilm ü ḥikmet olup zamānınuñ zebān·ı vuḳūʿı üzre naẓmla s̲emere·i fū'ād behresin virmiş şāʿirdür. Nihāyet·i edā·yı rengīn ve belāġat·ı letāfet-karīn eşʿārına ġayr·ı ḳādirdür. Zamāne dānāya ihānet nā-dāna raġbet ü riʿāyet itdügi mażmūnda (F.61a) bu ebyāt anuñdur.

Şiʿr

Müdd ile sīmi merd·i nā-dānuñ
Dānesi yoḳ elinde dānānuñ

Naẓm

Būriyāya ṣarılup ṣaḥrāda ditrer ney-şeker
Gel piyāzı gör ki ḳat ḳat arḳasında cāmesi

Feammā Gel piyāzı gör ki ḳat ḳat-cāme·i rengīn giyer dimiş olsa maṭlaʿı rengīn (Hk.134a) olurdı. Ḫuṣūṣā feṣāḥati kemā yenbaġī ẓuhūr bulurdı.

CEMĪLĪ :

(Ü.53b) Türkistān şāʿirlerinden Nevāī ve rüstāyī edā meyānında söz naẓm iden evṣāt·ı nāsuñ māhirlerinden bikr·i mażmūnuñ cemāl·i cemīlini min-vech görmiş kelām·ı mevzūnını secīʿ ve ḳāfiye ile encāma irgürmiş ṭālib imiş.

Naẓmuhu

Olmasun ol encümen kim anda ṣahbā bolmaya
Bolmasun ṣahbā daḥi ger bir dil-ārā bolmaya

ẔİHNĪ :

Yıldırım Bāyezīd Ḫan oġlı Sulṭān Meḥemmed merḥūm Kefe sancaġına vālī·i ʿadālet-rüsūm iken bunlar defterdārı olmışlar. Bir miḳdār cevdet·i ẕihinle şöhret virmiş iken düzd·i nakd·i maʿnā ve sārıḳ·ı me'āl·i mālā-yaʿnī olmaḳla şöhret bulmışlar. Issı çıḳmazsa bu maṭlaʿı anā isnād itmişler.

Nazmuhū

Gerçi ki nigāruñ ruẖ·ı āli güle beñzer
ʿĀşıḳlarınuñ nālesi de bülbüle beñzer

MEVLĀNĀ ŞEYḤĪ :

Şeyẖ·i ẖānedān·ı ehl·i ʿirfān ve mürşid·i ṣāḥib-sulūk·ı aṣḥāb·ı bedīʿ u beyān mevlidleri Kütāhiyye idügi ʿıyān ẖuṣūṣa āsitān·ı vilāyeti Germiyān u kemāl·i ḥikmetdān ve ʿahdindeki nām·ı meşhūrı Ḥakīm Sinān ve bir pīr·i pīş-ḳadem idi ki ṭumṭurāḳ·ı edā vādīsinde güyā ki lisānı ebkem idi. Egerçi ol zamānda cārī olan Türkī lisān gūyā ki semt·i belāġatdan hirāsān dāẖil·i naẓm ḳılınması āsān bir ġarīb lüġatle nümāyān idi ki şāhid·i maʿnā şol ḥüsn-dār·ı dilber·i ʿAẕrā-ʿıẕār gibi nezāket ü ẓerāfetden berī idi. Ḫuṣūṣā libās·ı müsteʿārı müraḳḳaʿ libāsa belki cāme·i palāsa beñzeyüp rūḥ·ı kelām·ı hünerveri zīb ü (K.67b) zīnet muḥassenātından ʿārī idi. Egerçi ki şiʿre evvel·i mertebede lāzım olan bikr·i maʿnā baʿd ez ān libās·ı edā andan sonra tevriye ve istiʿāre ve īhām muḥassenātı idügi ẓāhir ü hüveydā iken ol ʿaṣruñ (Hk.134b) şuʿarā'sına yābudur ki ol iʿtibārāt s̲aḳīl gelürdi veya ḥüsn·i edāya ḳādir olmaduḳlarına binā'en gūyā ki ḳubḥ·ı ʿibārāt kendülere cemīl görinürdi. Cism·i resmīsi rūḥ·ı muṣavverüñ ṣūret·i ṭılısmısı olan maḥbūbūñ leṭāfet·i ḥüsn·i cemāl ve ṭarāvet·i ġunc u delāli yetmez mi būriyā pāresinden libāsa giren şāhid·i ṭannāzuñ mücerred müşāhadesinden ʿaşık·ı nāẓır ṣafā-güster itmez mi dirler idi. Gūyā ki bir dil-sitān·ı ẖoş-fehmi rüstāyī kisvetiyle taḥḳīr iderler idi.

Li münşiihī

Bikr·i suẖan murād ise evvel edā gerek
Ba'd ez külāh u cāme münaḳḳaş ridā gerek

Niteki bu ḳıṭʿamuz daẖi bu mażmūnda vāḳıʿdur. Aña binā'en meḥāfil·i şuʿarā' vü bülegāda şāyiʿdür.

Li münşiihi

Bikr·i suẖan k'anda edā olmaya
Bir büt·i bī-nuṭḳa döner ol cemād

Ḳubḥ edā bir yaḳışıḳsuz libās
Kuḳlaya beñzer şeref·i hüsne yād

ʿİşve ḳabāsından olan büt-perī
Peyker·i bī-can gibi dehşet-nihād

Fi'l-vāḳıʿ ol ʿaṣruñ şuʿarā'sı ʿumūmen hüsn·i edāya muḳayyed olmazlar idi. Gerek Mevlānā Şeyẖī ve gerek Aḥmedī ve bir iki ḳarn ṣoñra gelen Aḥmed Paşa ve Niẓāmī feṣāḥat ü belāġat n'idügin bilürlerdi. Ḥālā ki ʿamele getürmezler idi. Feammā Mevlānā Necātī anlara nisbet ḥüsn·i edāya muḳayyed idi. Nihāyet naẓm·ı cevāhir-niẓāmı çesban olmamaġla gūyā ki letāfet·i lisānı bedīʿ u beyān libāsından mücerred idi. Ve bi'l-cümle Mevlānā Şeyẖī ʿasrınuñ ser-āmedi ve zamānenüñ emīrü'l-kelām·ı mü'eyyedi idi. Germiyānoġlı nāmındaki ḥākim·i rüstāyī ki suḥan cevāhirini seng u meder ṣanurdı. Mezbūruñ kaṣā'id u eşʿārını fehm itmedügine binā'en riʿāyetinden (Hk.135a) ve istimāʿ·ı naẓmından uṣanurdı. Menḳūldür ki rüstāyī evzān n'idügini bilmez ozanlardan biri Germiyānoġlına gelmiş.

Nazm

Benüm devletlü sulṭānum
ʿAḳībatuñ ḥayīr olsun

Yidügüñ bal ile ḳaymaḳ
Yürüdügüñ çayır olsun

güftesini oḳımış. Mīr·i ẖoş-fehm ki mīzācına muvāfıḳ olan mażmūn·ı ġarībi fehm itmiş. Ol ẖar·ı dü-pāya bezl·i ʿaṭā ḳılup bir si-pā (?) baġışlamış. Henüz bir ẖoşça söz işitdüm feẖvā ve edāsını pesend itdüm. Bizüm Şeyẖī hīç (F.61b) bilmezin ne söyler medḥimüz itmek ister ammā gūyā bizi ẓemm eyler dimiş. Derdmend Şeyẖī işitdügi gibi ġamından helāk olmış. Bir ʿaṣruñ ki ekābiri ʿakībātı ʿākıbetden ve ẖayırı ẖayrdan seçmeye ʿızz·i ḥużūrunda yabane söyleyen ozanuñ çöyürini çayır maʿnāsına ṣanmaġla anda ḳalup Şeyẖīnüñ bāġ u rāġ·ı eşʿār·ı nüzhetgāhına geçmeye. fe lā cerem zamānına göre edāları be-ġāyet münāsib imiş. Mevlānā Aḥmedī ve ġayrı bu sebeble Türkī edāya rāġıb imiş. El-ḳıṣṣa şāʿir·i mezbūr naẓm·ı Ḫusrev ü Şīrīnle meşhūr ve dīvān·ı ġazeliyyātı nā-yāb u mesṭūr şeyẖu'ş-şuʿarā' idügi maʿrūf u meẕkūrdür. Kitāb·ı mezbūrda ẖoş-āyende baʿżı ebyātı ve zebān·ı vuḳuʿda elfāẓ u ʿibārātı mütekās̲ir ü mevfūrdur. Ol sebebden bir ḳaç beytle iḳtifā olındı. Ve ol kitābuñ ḳaṣā'idinde ser·i tevhīdde bir iki beyt·i laṭīfe dest-res bulındı ki Ḫusrev ü Şīrīnüñ (Ü.54a) mükālemesine müteʿalliḳdür. Nice mükāleme ʿayn·ı muʿayenesinden ṣudūr itmişdür.

Min naẓmihī

Revān itdi felek çün cām·ı cevher
Cihānı curʿasından ḳıldı pür-zer

Seḥerden ṭurdı Ḫusrev cām elinde
Ṣanasın cāmdur eyyām elinde

Yanında ol nigārīn·i dil-firūz (Hk.135b)
Oturmışdı gözedüp ʿışḳ ile rūz

Ururken germ şeftālüye dendān
Ele girdi turunc u nār·ı pistān

Ṭutar elde ol iki nārı muḥkem (K.68a)
K'olur gül-deste gibi pīç ü derhem

Öküş zōr itdi Şīrīn·i cihāngīr
Ki şīrüñ pençesinden çıḳa naḥcīr

Görün Pervīzi tīz ü germ ṣūret
Didi merdāne ṣūretden żarūret

Ne bunca ben żaʿīfe erlenürsin
Nice bir ʿavrete ġayretlenürsin

Mevlānā·yı ʿĀşıḳ teẕkire·i şuʿarā'sında yazmışdur ki Yıldırım Bāyezīd Ḫan oġlı Sulṭān Mehemmed Ḫan baʿd ez vaḳʿa·i Timur·ı Gürgān gāh Anaṭolıdaġı fitneler defʿine pūyān gāh Rūm illerindeki feterāt izālesi kaṣdına şitābān olduġı iḳtiżā·yı ʿunfuvān·ı şebāb ve istidʿā·yı kes̲ret·i ẕehāb ü iyāb ile bir maraż·ı hā'ile mübtelā olmışlar. Ṭabīb·i ḥāẕıḳ tefaḳḳudı es̲nāsında Şeyḥī·i derdmendi bulmışlar. Vaḳtā ki nabż·ı laṭīfine el ve çeşm·i maʿlūli ile kārūresin görür. Cevher·i mizāc·ı şehriyārīye ʿārıż olan maraż ifrāṭ·ı ġam u ġuṣṣadan ḥāṣıl olmış bir marażdur ki çāresi nā-gehān bir feraḥ·ı tāze ve sürūr·i bī-endāze ile mümkindür. Yoḳsa aẖlāṭ·ı kes̲īfe·i muḥteliṭ vücūd·ı pür-cūdlarında mütemekkindür diyup baʿżı eşribe ve maʿācīn tedārikine mübāşeret ṣadedinde iken añsızun cenāb·ı pādişāhīye bir müferriḥ u dil-güşā müjde ẖaberleri gelür. Nice eyyāmdan berü fetẖ u tesẖīri matlūb olan ḳalʿa silk·i ḥükümete dāẖil olduġı bildirülür. Fī nefsi'l-emr günden güne ol maraż zā'il olup ẕāt·ı latīf·i ṣehriyārīye ʿāfiyet ḥāṣıl olur. Baʿdehū ol pādişāh·ı mülk-ārā Şeyẖīnüñ ḥaẕāḳatini begenür. (Hk.136a) Ṭabīb·i ẖāṣ idinüp sekiz biñ aḳçe yazar Ṭoḳuzlu nām ḳarye arpalıḳ ṭarīḳıyla tīmār virülür. Tīmār·ı mezbūruñ eski ṣāḥibleri ki bu ẖuṣūṣda dürüşürler. Bir gün tīmārına giderken yolına inüp başına üşüp vücūdına ḍarb üşürüp vuruşurlar. Yaʿnī ki nā-çār bir ḳaç yerde mecrūḥ idüp cihāt·ı sitteyi başına ṭar iderler. Ve bu sarāy·ı si pencde her neye mālik ise ġāret ü tālān idüp giderler. Bī-çāre Şeyẖī üftān ü ẖīzān der·i devlete varur. Ve tīmār ucundan (H.64a) marīż ü bīmār olduġını ʿarẓa ḳılur. Ḥattā Ḫar-nāme nām bir manẓūme ile ḥasb·i ḥālüñ bildirür. Ṭarīk·ı hidāyete dāll olur kimse bulunmamaġla bir dāl ziyāde idüp Ḥıred-nāme ile tesmiyede teġāfül ḳılur. ʿAlā külli ḥāl ol küstāẖları buldururlar ve şerʿ ile her birinüñ cezāsın virürler. Şeyẖīnüñ giden mā-melekini maʿa ziyāde müretteb ḳılurlar. Ammā Ḫusrev ü Şīrīni Sulṭān Murād Ḫan ʿaṣrında te'līf eylemişdür. ʿÖmri müsāʿid olmayup nā-tamām ḳalduḳda hemşīre-zādesi Cemālī bi'l-ihtimām temām itmişdür. Müellif·i Şaḳāyıḳ ḳavlince Monlā Şeyhī Aḥmedīden telemmüẕ ü teleẕẕüẕ eylemişdür. Ve ʿilm·i maʿḳūl ü menḳūlı ġayrilerden daẖi (F.62a) görüp ʿulūm·ı ẓāhireden telemmüz ü teleẕẕüẕ itmişdür. Baʿdehū ḳuṭbu'l-eyyām Ḥācī Bayram ḥażretlerinüñ kendülerinden bīʿat eylemişler. Fuḳarā libāsına girüp ẖırḳa·i faḳr ve nān·ı ḥuşk·ı fāḳaya ḳanāʿat itmişler. Egerçi ki keḥḥāl imiş ḥālā yine ʿalīl·i bergeşte-aḥvāl imiş. Ẓurefādan biri bir aḳçalıḳ kuḥl alup muḳābelede bir yirine iki akçe virmiş. Ve hāzā ḥaḳḳ·ı kuḥlüñ diyu ḳaṣdını bildürmiş. Yaʿnī kendün ʿalīl ü aʿmā ve ʿillet·i ʿayn ile nā-bīnā iken illere kuhl ṣatarsuñ kendüne ʿilāc itmede tevaḳḳuf idersün mażmūnını işāret itmiş. Egerçi ki Şeyẖī haḳḳında bu miḳdār taṭvīl·i güftār (Hk.136b) cā'iz degül idi. Lākin şeyẖu'ş-şuʿarā' ve Ḫusrev ü Şīrīn gibi kitābla şöhre·i buleġā olmaġın bu deñlü inhā lā-be's görüldi.

CEMĀLĪ ŞEYḪĪZĀDE :

Merḥūm Şeyẖīnüñ hemşīrezādesi ve Germiyānoġlınun nişāncısı ve defterdārı nāmında bir muṣāḥib·i dil-dādesi idi. Ḥattā Süleymān Şāh meclisine daẖi bi'd-defaʿāt dāẖil olmış idi. Feammā (K.68b) Şeyẖī vefāt idüp Ḫusrev ü Şīrīni nā-tamām ḳalduḳda bunlar itmām itmişdür.

Naẓm

Gelüñ ey ʿışḳ cāmın nūş idenler
Bu ḥikmet sözlerin gūş idenler

maḥallinden başlayup nāẓım·ı evvel ü s̲ānīsinüñ imtiyāz u niẓāmını iʿlam itmişdür. Mezbūruñ eks̲er·i ḳaṣāˀidi mevʿiẓa üslūbundadur. Şuʿarā·yı ʿAcem ḳaṣīdelerini tetebbuʿ idüp Monlā S̲enāyīnüñ rā'iyyesine muḳābil bir ḳaṣīdesi dahi vardur. Bu ebyāt ol manẓūmesindendür.

Naẓm

Çün gönüldür ẖazīne·i esrār
Ṭaleb it ol ẖazīneyi ey yār

Sīneni rūşen eyle yoḳluḳdan
Ta saña rūşen ola her ne ki var

Nice bir hezl ü nice bir kengel
Nice bir lehv ü nice luʿb·ı ḳumār

Her dem āşüfte her zamān bī-ẖoş
Her gice mürde her seḥer murdār

ʿĀlem içinde buyise dirlik (Ü.54b)
Ölmek andan sana yeg ola hezār

Naẓm·ı Ḫūrşīd ü Feraẖşād daẖi bunuñdur. Merḥūm Sulṭān Bāyezīd Ḫan ḥażretlerine itḥāf idüp nice riʿāyete muḳārin olmışdur.

KEMĀL ḪALVETĪ :

Ḳudemā·yı şuʿarā'·yı Rūmdan ve Ḥācī Bayrām ḳuddise sırruhū fuḳarāsından olan gürūh·ı maʿlūmdandur. Aña binā'en eşʿārı ṣūfiyāne ve cümle·i güftārı taṣavvufāne vāḳıʿdur. Ġazelliyātından bu iki maṭlaʿ ḳatı şāyiʿdür.

Naẓm

Dōst olmaz nefse düşmān olmayan Mevlā ile
ʿİzz·i dünyā cemʿ olur mı devlet·i (Hk.137a) ʿuḳbāyile

Ve lehū

Gel ey ʿārif göñül virme fenā dünyā·yı ġaddāra
Eger şahbāz·ı vaḥdetsen çü kerkes ḳonma murdāra

II. Murād Dönemi Şāirleri (1421-1451)

AMMĀ ŞUʿARĀ' VE'L-FUṢEḤĀ DER-ZAMĀN-I SULṬĀN MURĀD ḪAN-I S̲ĀNĪ

MONLĀ ḪĀKĪ :

Ḳasṭamonıdandur. Āl·i İsfendiyārdan Emīr İsmāʿīl zamānında gelüp ehl·i cihet maḳūlesi iken ḥüsn·i terbiyeleri ile eks̲er·i ġınāya vāṣıl olmışdur. Yaʿnī ki ẖākīligi muḳarrer iken cevher·i mükerrem gibi beyne'l-ümerā maḳbūl ṭutulmışdur. Egerçi anlaruñ zamān·ı devletüñde dīvānı meşhūr olmış baʿdehū (F.76a) ol vilāyetler selāṭīn·i āl·i ʿOs̲mān taṣarrufına düşüp mezbūrdan efṣaḥ şaʿirler ẓuhūr itmegin ebyāt u eşʿārı unudulmış gitmiş. Ṣanʿat·ı tecnīs·i (K.84a) tāmda bu maṭlaʿ anuñdur.

Maṭlaʿ

Ey murād·ı mü'min ü tersā muʿīn·i merd ü zen
Ḳudretüñdür ṭaşı geh mercān ü geh mermer düzen

(Hk.173a) Ol ʿaṣruñ vüzerāsından birine ḳaṣīde ṣunup cā'izeye vāṣıl olmaduḳda bu ḳıṭʿayı dimişdür. Yaʿnī ki seẖā vü kerem lāzime·i merziyyu'ş-şiyem idügini bildürmişdür.

Ḳıṭa

Kerem ehli maḳāmıdur bu ṣadr
Bu ululuḳ yā bī-seẖā nic'olur

Gel begüm sen vezāretüñ bāna vir
Beni medḥ eyle gör seḥā nic'olur

ʿAṬĀYĪ :

Vüzerādan merḥūm Hācī ʿİvāz Paşanuñ oġlıdur. Babası vefāt itdükden ṣoñra ehl·i kemāl ṣāhib-ḥüsn ü cemāl bir ḥūb-rūy·ı melek-ḥıṣāl olmaġın merḥūm Sulṭān Murād ḥarem·i muḥteremi ẖiẕmetine almaḳ murād idinür. Yaʿnī ki genc·i ḥüsn ü melāḥatı s̲uʿbān-ẖaṣlet olan maḥbūb-dōstlar taṣarrufına (Ü.67a) düşmekden ṣaḳınur. Ammā cevān·ı bī-hemtā beyne'n-nās içerü alınmaḳ töhmetine rıżā virmez. ʿAṭālıġı güç alınmaḳ mażmūnına muẖālif idügini bilmez. Ol vażʿ·ı şāhānenüñ defʿi ricāsına bir tāze ġazel gönderür. Maḳtaʿına bu edā·yı nā-mülāyımla fayṣal virür.

Naẓm

ʿAdline ṣıġınur idi ẓulm·i zamāneden
Şimdi ʿAṭāyīye güci Sulṭān ider dirīġ

Ġalibā ol ġazel ile kendüyi ṭaleb ve viṣāline ʿarż·ı şūr u şaġab ber-ṭaraf olmaduḳda tekrār bu beytle müẕeyyel bir küşādece ġazel daẖi gönderür. Yaʿnī siyāsete ḳā'il olmasını ve ol riyāsete mā'il olmamasını muṣarraẖ beyān ḳılur.

Naẓm

Ol cānı (H.79a)yā cihānı ḳabūl it didüm dile
Cān terkin eylerin didi cān bir cihān iki

Maʿlūm oldı ki Necātī merḥūm bu zemīni bulmada muẖteriʿ degül imiş. Niteki Aḥmed Paşa güneş ḳaṣīdesini bunlaruñ naẓmını tetebbuʿla söylemiş. Baḥr·ı ġamda görmedi mihrüñden aḳan göz yaşın Pes neden dirmiş ʿAṭāyī k'oldı dür-perver güneş Bu iki maṭlaʿ daẖi ʿAṭāyīnüñ eşʿār·ı pesendīdesindendür. (Hk.173b)

Naẓm

Zāhid iẖlāṣ ile gel secde ḳıl işbu ṣaneme
Var riyā ile heves ḳılma ṭavaf·ı Ḥareme

Zülfi düşürür bir ḳıl ile sünbüli bende
Lü'lüyi ḳılur ẖurde ile dişleri bende

Mevlānā Laṭīfī ḳavlince bunlar nāẓım·ı Mevlid·i Nebī olan Süleymān Çelebinüñ küçük birāderidür. Ḥālā ki büyük ḥaṭā itmişdür. Zīrā ki anlar Sulṭān Murād·ı ḳadīm devrindedür. Mā-beynindeki sinīn·i müteʿaddideye tevfīḳı mümkin degüldür.

FAḤḤĀRĪ :

Gāh Āl·i ʿOs̲mān medāyıḥın idüp cevā'iz·i seniyyelerin alırmış gāh evlād·ı Ḳaramān evṣāfın ḳılup iltifātlarına maẓhar olurmış. Ammā ġāyetle pür-gūy olup her nesne kim ʿālem mülkinde var ʿālem·i enfüsde bulmaġa muḳayyed imiş. Aña binā'en ilāhiyāta müteʿallıḳ mes̲nevīlerine ḥadd u ġāyet yoġ imiş.

Naẓmuhū

Meger bir ẖāne·i maʿmūrı ʿāḳıl
Ḳılupdur cism·i insāne mümās̲il

Müşābihdür dimāġa ġurfe·i dār
Daẖi dehlizidür ẖulḳum ey yār

Dür anun yine aġzıdur müretteb
İki ḳanat ḳapusıdur iki leb

Evüñ saḳfın başa benzetdi üstād
Yüzüñe ṣadr didi ehl·i bünyād

Meger gözler durur ol evde manẓar
K'olur ten ẖānesin andan münevver

Ḫudā ẖalḳ eyleyüpdür levḥ·ı maḥfūẓ
Gönül var ādemīde ḥaḳḳa melḥūẓ

Ḳalem yaratdı Yaradan cihānı
Beşerde lehçe var ḳılur beyānı

Mümās̲il istesek dār·ı cināna
Naẓar kıl ẕāt·ı insānda cenāna

EŞHERÜ'Lʿ-UŞŞĀḲ SEYYİD NESīMī :

Vilāyet·i Türkmāndan ẓuhūr eyleyen sādātdan ve nesāˀim·i ʿışḳ·ı ilāhī ile ẕātı deryāsı cūş u ẖurūş eyleyen ẕevi's-saʿādātdandur. Iṣtılāḥāt·ı meşāyiẖde ḳurb·ı ferāyiz ıṭlāk (Hk.174a) olınan berzaẖa uġramışlar. Ḥüseyin bin Manṣūr Ḫallācla hem-meşreb bulunup ifşā·yı rāz kılmışlar. Fe lā cerem anuñ ẓāhiri bi-ẖasbi'ş-şerʿ ifnā·yı vücud itmelerine bāʿis̲ oldı. Yaʿnī ki emānet·i esrār·ı ḳudsiyyede olmaduḳları ḥuṣūṣ·ı menṣūṣ ʿālem·i mülkde şehādete yitmelerine sebeb·i ḥādis̲ oldı. Fażlullāh Ḫurūfī ki vāḳıf·ı esrār·ı ẖurūf olan evliyā·yı güzīnüñ meẕāhib·i şerīfelerini fehm itmeyüp ṭarīḳ·ı inẖirāfa meyelānla (K.84b) iẓhār·ı ilẖād itmekle ser-menzil·i haḳīḳate yitmedi. (F.76b) Anlaruñ ẖurūf iʿtibār itdükleri ṣunūf·ı nūrānī ẓurūfı ẓāhirine ḥaml idüp her ẖarfüñ şebīhini levḥ·i beşere·i insāniyyede bulmış zuʿm·ı fāsidince aḥkām·ı şerʿiyyeye medār olan Musḥaf·ı şerīfi ol yüzden taʿbīr ü tems̲īl itmekle ḍalālete düşmiş. Mezbūr Nesīmī daẖi ol ṭarīk·ı çālākı ve ol meslek·i bī-tevfīḳuñ sālik·i bī-bākı olmaġın ʿulemā·yı Ḥaleb ḳatline fetvā virdiler. Nefs·i Ḫalebde derisini yüzdürüp siyāsetle helāk itdürdiler. Menḳūldür ki ḳatline fetvā virüp ol ʿaṣrda şeyḥü'l-islām olan ḳıdve·i enām mezbūruñ izālesi lāzım idüginde mübālaġasın iʿlām idüp kendüsi ve ḳanı murdārdur her ḳanġı ʿużva bir ḳaṭresi ṭoḳunsa elbette ḳaṭʿı vācib ü sezāvārdur diyu ellerini ṣalarak tafṣīl iderken seyyidüñ bir ḳaṭre ḳanı ṣıçrar müftīnüñ engüşt·i sebbābesini muḥannā ider. fe lā cerem baʿż·ı mutaṣavvıfīnden bir pīr·i pīş-ḳadem fetvāñuz mūcibince sizüñ barmaġıñuzı kesmek lāzım geldi dimiş. Müftī ise ben tems̲īl iderken iṣābet eyledi. Şerʿan nesne lāzım gelmez diyu cevāb virmiş. Seyyid ki (Hk.174b) meydān·ı siyāsetde bu ḥāli görür bedīhe bu beyti söyleyüp müftī kendü ḥükminden (Ü.67b) ibā itdügüni işāʿat ḳılur.

Beyt

Zāhidüñ yek barmaġın kesseñ döner haḳdan ḳaçar
Gör bu miskīn ʿāşıkı ser-pā (H.79b) soyarlar aġlamaz

Monlā Laṭīfī ḳavlince ismi ʿİmādüddīndür. Baġdād vilāyetinde Nesīm nām ḳaryeden olmaġla Nesīmī maẖlaṣ idinmüşdür. Hālā ki bu ḳavl Türkmān ṭā'ifesinden olmasını münāfī degüldür. Bu daẖi menḳūldür ki Kemāl Ümmī ile Seyyid·i müşārünileyh Sulṭān Şücāʿ tekyesine gelmişler. Baba sulṭānuñ icāzeti yoġ iken fużūlī bir ḳoçını boġazlayup ẖōra geçürmek ḳaṣdın itmişler. Baba·yı mezbūr anlar kebīşüñ derisin yüzerken çıḳa gelür. Bilā-ruẖṣat böyle küstāẖlıḳlara āzürde-ẖāṭır olup cemāli celāle mübeddel olduġı ḥālde Nesīmīnüñ önüne bir ustura ḳor ve Kemālüñ naẓarına bir kemend ʿarża ḳılur. Dār·ı cihānda anlaruñ derisi yüzilüp siyāset ḳılınmaġı ve bunlar Manṣūr gibi ber-dār olunmaġı ol remz ile işāret buyurur. Monlā Laṭīfīnüñ bu ḳavli ve Sulṭān Murād·ı s̲ānī ʿaṣrında Rūma geldi dimesi cāizdür. Lākin Şeyẖ Şiblī müridlerinden iken terk idüp Fażlullāh Ḫurūfīye varup irādet getürdi didüginüñ ṣıḥẖati ġayr·ı bārizdür. Zīrā ki Şeyẖ Şiblī ile Nesīmīnüñ zuhūrı mā-beyni niçe yüz sāle ḳarībdür. Murād Şiblī ṭarīḳında iken rū-gerdān oldı dimek ise min-vechin te'vīle ḳarībdür. Ve bi'l-cümle hasb·i ḥāline Ḫudāsı vāḳıfdur. Ehl·i şerʿolanlar ^5_6(I) نحن نحكم بالظاهر والله أعلم بالسرائر ẖucceti ile aʿmāle mutaṣarrıfdur. Evvelā Türkī şiʿre şöhret viren Seyyid·i mezbūrdur. ʿArabī vü Fārisī eşʿārı daẖi mevfūrdur. Hattā müretteb (Hk.175a) Fārisī dīvānını bu ḥaḳīr gördüm. Tevẖīd ve naʿt·ı şerīf·i nebeviyyede aʿlā ġazellerini gözden geçürdüm ve didügi vāridātındandur.

Naẓm·ı Fārisī

^5_7
طالب توحيدرا بايد قدم بر لازدن

بعدا از ان توحيد و وحت دم از الازدن

رنك وبويى از حقيقت كر بدست أوردئى

چون کل صد برك بايد خيمه بر صحرا زدز

اى نسيمي با مقلد سر حق ضايع مكن

از تجلى دم چه حاصل پيش نابينازدن

Ve yine eşʿār·ı ḥaḳīḳat-şiʿārından

Ḳıṭ'a

^5_8
روشنست اين و راست مي كويد

انكه مهروى ماه ست مي كويد

سنبلش كفت ملك حسن تراست

كچ نشست و راست مي كويد

Bolayki bu iki beyt şāhid·i ḥāli ola. Maẖfel·i şerʿi şerīfde egri oṭurup ṭoġrı söyleyenlerden idügi ʿindallāh taẖaḳḳuḳ bula. Zīrā ki Menākibü'l-Vāṣılīn nām kitābda Nesīmī ẖurūfī degüldür. Nihāyet ol ʿilmüñ rumūzundan ẖaberdār idi diyu yazılmışdur. Ḥālā ki Mevlānā ʿĀşıḳ sitem·i ẓarīflik vādīsine muvāfıḳ kelimātla seyyid·i müşārünileyhi ʿaceb taḥkīr eylemiş. Ḥaḳḳındaki sırr·ı mesṭūr (K.85a) ḥasb·i ḥāl·i Manṣūr gibi meskūk·i ʿındi eks̲er·i cūmhūr iken şemʿ gibi ortaya atılmış. Kendüsi sādātdan iken ḥaḳḳ·ı ḳarābete riʿāyet ve nesebiyyeyi ẖimāyet itmeyüp diline gelen sözi taẖrīr ḳılmış. Bu daẖi Türkī eşʿārındandur ki iştihārına bināen bu miḳdārla iktifā olındı.

Şiʿr

Gel gel ki kapdı şevk·ı cemālüñ ḳarārumı
Fāş eyledi firāḳ·ı ruẖuñ ẖāl·i zārumı

Yā Rab zamāne ẖalḳına ben n'eyledüm ʿaceb
Benden cefā vü cevr ile ayırdı yārümi

Yaḳmış firāḳuñ ey gül·i ẖandān içimde nār
Gel gel söyündür āb·ı viṣālüñle nārumı

Ey Lāta ṭapucı seni ʿayb itmezem neden (Hk.175b)
Kim görmemişsüñ ol ṣanem·i gül-ʿıẕārumı

Zülf ü ḳaşuñ şümārını gel ṣor Nesīmīden
Tā sen ḥisābını bilesin ben şümārumı

Ve lehū

Düşürmiş ʿanberīn zülfün hümāyūn gölgesin aye
Teʿālallāh zihī sünbül teʿālallāh zihī sāye

ŞĀH ḪANDĀN :

Nesīmīnüñ ḳarındaşıdur. Jülīde-mū laḳābı ile meşhūr sālik·i vāṣıl nāmına bir ʿāşıḳ·ı maḥrūr idi. Birāderinüñ keşf·i esrār itdüginden ẖaberdār olduḳda

Beyt

Gel bu sırrı kimseye fāş eyleme
Ḫān·ı ẖāṣı ʿāmmeye aş eyleme

beytini yazup göndermiş. Yaʿnī ki pend ü naṣīẖat semtine sülūk itmiş. Seyyid·i mesfūr daḥi bu ebyātı yazup göndermiş. İẖtiyār elde degül idügine işāret kılmış.

Naẓm

Deryā·yı muḥīṭ cūşa geldi
Kevn ile mekān ẖurūşa geldi

Sırr·ı ezel oldı āşkārā
ʿĀşıḳ nice eylesün müdārā

Yir gök arası Ḥaḳ oldı muṭlaḳ
Söyler def ü çeng ü ney ene'l-ḥaḳ

KEMĀL ÜMMĪ :

Mezbūr vilāyet·i Ḳaramanda Lārende dimekle meşhūr olan ḳaṣabadandur. Vilāyet·i ʿAcemi seyāḥat itmiş vāṣılīnden çok ʿazīzler ẖiẕmetine yetmiş baʿżılar ḳavlince bu daẖi keşf·i esrār itmekle ber-dār ḳılınmış. Ebyātı dervişāne naẓm·ı vāridātı babayāne bir sālik imiş. Eks̲er·i kelimātı ʿālemüñ ḥudūs̲ ü fenāsına müteʿalliḳ olan ḥālāt ile vārid olmışdur. Bu ebyāt daẖi anlaruñdur.

Naẓm

Bu ẖan içre nice can ḳondı göçdi
Bu taẖta nice sulṭan ḳondı göçdi

Bu dünyā tekyesinde bir ḳonuḳsun (Ü.68a)
Ki bunda nice mihman ḳondı göçdi

Bulımadı ecel zehrine tiryāk
Bu şehre nice Loḳman ḳondı göçdi

Ḳamusı aġlayarak geldi gitdi
Ayıt ḳanġısı ẖandan ḳondı göçdi

HÜMĀMĪ :

İzniḳ nām ḳaṣabadan peydā olmış ve (Hk.176a) ol devr·i celīlde vezīr olan Ḫalīl Pāşā nāmına Sī-nāme nām risāleyi Türkīye terceme ḳılmış yaʿnī otuz nāme ki Sī-nāme dirler her biri lisān·ı ʿāşıḳdan maʿşūḳa yazılmış ve zamān·ı hicrān u firāḳdaki şedāyidi bildürüp zülāl·i viṣāl arzūsın beyān kılmış. Miyān·ı ṭālib ü maṭlūbda cārī olan muʿāmelātı naẓmına ḳoyup mü'es̲s̲ir kelimāt ile bildürmiş. Ve ol cümleden biri ṭarz·ı mes̲nevīde bu mektūb·ı manẓūmdur ki naḳl olundı.

Nāme·i manẓūme

Elā ey serv-ḳadd ü rāst-peyker
Mübārek ṭalʿat ü ferẖunde aẖter

Yanaġı lāle·i bāġ·ı leṭāfet
ʿİẕāri verd·i gülzār·ı ṭarāvet

Yedi iḳlīm·i ḥüsnüñ şehriyāri
Ṭoḳuz meydān·ı çarẖun şehsüvārı

Selāmı çün nesīm·i sünbül ü gül ^5_9(I)
Selāmı çün nidā·yı sāz·ı bülbül

Peyāmı pür-firāḳ·ı derd ü ḥasret
Ki andan feyż alur mihr ü muḥabbet

Görelden ḥüsnüñi nūr·ı baṣarda
Esīrüñ oldı göñlüm bir naẓarda

Merḥūm ol ʿaṣırdaki üstādān·ı ʿAcem revīşine taḳlīd ile bir muṣannaʿ ḳaṣīde daẖi naẓm itmişdür. Ḥaḳḳā ki zamānına göre temām Süleymānluḳ itmişdür.

Nāẓm

Ey Sikender-der Süleyman-saṭvet ü Dārāb-dār
Ẕī-Gaẕanfer-fer Nerīman-rütbet ü Sührāb-dār

Ra' yetüñ s̲uʿbānı ḳatında olur Timūr mūr
Medḥinüñ gayrı şiʿārında olur eşʿar ʿār

Ve bi'l-cümle mezbūr zamānına göre eyü şāʿir idi. (K.85b)

MEVLĀNĀ ŞİRĀZĪ :

Aṣẖāb·ı ṭabʿdan bir sāde-gūy şāʿirdür. Ġālibā bu da Sulṭān Murād zamānında ẓāhirdür. Gülşen·i Rāz adlu bir manẓūm kitābçıġı vardur. Taṣavvufa müteʿalliḳ ebyātla pesend ü taḥsīn olınmaġa sezāvārdur. Ve bu şiʿr anuñ güftārındandur.

Beyt

ʿİẕārında ẖaṭı mektūb·ı cāndur
Maḥabbet-nāme-i(Hk.176b) āẖir zamāndur

Bu beytüñ gölgesi düşdügi yirler
Ḳamu ucdan uca serv·i revāndur

MEVLĀNĀ ŞEMSī :

Bu daẖi şehriyār·i maġfūrun-leh ʿaṣrındaki şuʿarā'dandur. Ḫuṣūṣā ser-vaḳt·i ẖāṣlarına dāẖil olmışdur. Ḥattā ol ẖiẕmetde ifnā·yı vücūd itmişdür. Bu ebyāt anuñ vāridātındandur.

Naẓm

Ey isteyen ʿışḳa nişan derd ʿāşıḳuñ bürhānıdur
Kāfir dimen ʿāşıḳlara ʿışḳ anlaruñ īmānıdur

MEVLĀNĀ ḪASAN :

Bu daẖi ol şehriyāruñ nüdemāsından ve cevā'iz·i seniyyesine gāh u bī-gāh dest-res bulan şuʿarā'sındandur.

Beyt

Bu gün ey dil nigāra hem-demsün
Ḫamdü-lillāh ki şād u ẖürremsün

MEVLĀNĀ ṢAFī :

Burusevīdür. Üstād·ı naḳḳāş olmaġın eks̲er·i ẖayālātı bārik ü maʿnevīdür. Eks̲er·i evḳāt ol (F.77b)şehriyār·ı ẖamīde-sıfat kendüye maẓhar·ı iltifāt buyurmaġın küfr söyledi diyu isnādla ḥabs itdürdiler. Kimi şāhid kimi müştekī olup ḳatline saʿy·i mevfūr itdiler. Lākin şāʿir Aḥmed Paşanuñ babası Mevlānā Veliyyüddīn ḳāżī-ʿasker·i sulṭān·ı dīn olup Monlā Ṣāfī kendüye bir ḳaṣīde ile ʿarż·ı ḥāl itmegin maḥbesden ıtlāḳ olındı. Lākin nāzük-mizāc olduġı cihetden cefā·yı ḥabs·i zindān giriftār·ı derd·i bī-dermān olmasına sebeb oldı (H.80b) Ḳurtulduḳdan ṣonra çoḳluḳ muʿammer olmadı. Bu ebyātı mevlānā·yı müşārünileyhe gönderdügi naẓmındandur.

Min naẓmihī

Kār·ı baẖtum kim perīşandur bu gün
Raḥmetüñle n'ola ger bulsa niẓām

Bükdi serv·i ḳaddümi belden belā
Ṭutdı māh·ı devletüm ġamdan ġumām

Her ne bed fiʿl işledümse ʿāḳıbet
Aldı benden ṭāliʿ·i bed intiḳām

Gāh āteş-veş yidüm bisyār çūb
Gāh ḥabs oldı bana cāy·ı maḳām

MONLĀ ŻAʿĪFĪ :

Gelibolı diyārındandur. Sālār·ı enbiyāya hem-nām ve Meḥemmed ismi ile şöhre·i enām olan ehl·i güftārdandur. ʿAle'l ẖuṣūṣ Sulṭān Murāduñ ġazavātını bir kitāb·ı manẓūm eylemiş zamānında nevʿan ḳadr ü iʿtibār bulup maḳbūl ṭutulmış.

Naẓm

Ey bād·ı ṣabā luṭf idüp ol ẖana ẖaber vir
Bu ben ḳulınuñ ḥālini sulṭāna ḥaber vir

Hem mūrça-veş olduġumı ẖāke berāber
Ol taẖtı yüce baẖtı Süleymāna ḥaber vir

MONLĀ NEDīMī :

Bu daẖi ol devr şuʿarā'sındandur. Hācī Bektaş·ı Velī kisvetiyle ekābire maḥrem ü nedīm olan büleġādandur. Bu şiʿri ʿacīb vāḳiʿ olmışdur. Güyā ki bikr·i maʿnā gibi taṣarruf itdügi ġazellerindendür diyu şöhret bulmışdur.

Naẓm

Feleküñ yazdı çaḳ burūcında
Kim dönem ben daḥi bir ucında

Çünki bir oldı esfel ü aʿlā
Ehl·i dil ḳaldılar ʿurūcında

Ne ẕekātın idem ṭamaʿ māluñ
Ne namāzında ne orucında

MONLĀ ʿĀRİF ʿALĪ :

Vilāyet·i Rūm ḳaṣabātınuñ birindendür. Zamānında ʿĀrif ʿAlī diyu şöhret bulmışdur. Evā'il·i ḥālinde erbāb·ı tīmārdan idi. (Ü.68b) Sulṭān Murād Ḫanuñ emri ile Melik Aḥmed·i Dānişmend fütüẖātını bir manẓūm kitāb eylemiş. ʿAlā Beg Münşī lisān·ı Fürs·i ḳadīm üzre yazduġı kitābdan ḥikāyātını aẖẕ itmiş ve ol muḳābelede nice cevā'iz·i seniyyeye dest-res bulmış baʿde'l-iḥsān bi-tarīḳ'ıt te'bīd Toḳat dizdārlıġın alup ḥużūr u rāḥat ṭarīḳına sülūk itmişdür. Bu ebyāt ol kitābdaki naẓmuñ güzīde ebyātındandur.

Naẓm

Çü ṣubḥ irdi belürdi gün şafaḳdan
Bezedi yir yüzin altun varaḳdan

Cihāna raḥmet ās̲ārı ṣaçıldı
Güneş ṭoġdı ḳara aḳdan seçildi

Gicenüñ ẓulmetini (K.86a) eyledi dūr
Ser-ā-ser dehr içini ḳıldı maʿmūr

Tezyīl : Egerçi ki bu maḳūle ebyāt nāẓımınuñ ʿadādda dāẖil olması bir yüzdendür. Lākin her pādişāhuñ ʿaṣrındaki nice kere yüz bin eḥād·ı nās ve evṣāt·ı bī-ḳıyās ẓuhūr itdükde içlerinde beş on ehl·i naẓmuñ bulunması ʿalā külli ẖal güzīde·i enām ve zübde·i ʿavām olduḳlarına delīldür. Aña binā'en ʿale'l-esāmī cümlenüñ īrādı cāʿiz görülmişdür.

II. Mehmed (Fatih) Dönemi Şāirleri (1451-1481)

VE MİNE'Ş-ŞUʿARĀ'Ī VE'L-BULEĠĀİ FĪ ZAMĀNİHİ'L-MĀDİIḤĪN Lİ AḤLĀḲī'L ḤASENE Bİ ʿAZMİ ŞĀNİḤĪ

Aḳdemü'ş-şuʿarā' eblāġu'l-büleġā Veliyyü'd-dīn oġlı Aḥmed Paşa Nevverallāhu merḳadahu mādāme fīhi erḳadehu. Burusevīdür. Esās·ı bünyān·ı maʿrifeti ḳavāʿid·i ʿArabiyye ḳavāyimi ile muḥkem ve pāy-best·i erkān·ı fażīleti metīn ü müstaḥkem olduḳdan māʿadā üslūb·ı ḳaṣīdede peyrev·i üstādān·ı müteḳaddimīn ve dūrbīn·i Selmān u Ẓahīrü'ddīn ola. Evvelā Türkī dilde evṣāf·ı ḳaṣīde-gūyān·ı rāsiẖ-kelām semtini ol bulmışdur. Ve kān·ı gevher-nis̲ār·ı tabʿ·ı pāki ve ʿummān·ı dürr·i luṭf u iẖsān olan ẕihn·i derrākı laʿl u gevher redīf ḳaṣīdelerinde gün gibi nümāyān olmışdur. Egerçi ol devrüñ rūz-merre ʿibārātı ve evā'il·i ʿibārātı mülk·i Rūmuñ muʿayyen olan ıṣṭılāẖātı vādisinden çıḳamayup çendān edā·yı bülende meyelān ve ṭumṭuraḳ·ı elfaẓ·ı şāʿir-pesende ṣarf·ı ḳudret ü tüvān eylememişdür. Ḫuṣūṣā vaṣl u imālede müstaḥsenāt ü selāseti muḥill olan ʿacīb ü ġarīb elfāẓı işbāʿ u imtidādla iṭāleden ẖalāṣ idemeyüp lisān·ı Türkī ki ḥadd·i ẕātında s̲aḳīl ve feṣāẖat ü belāġati her cihetle nādir ü ḳalīldür. Dā'imā zebān·ı Fārisīdeki güftār·ı şehd-ās̲ārla ḳarışdurup ve aḥyānen lisān·ı ʿArabīde olan ʿibārāt·ı sükker-bārla alışdurup şīr ü sükker-vār imtizāc bir revāc·ı ḥikmet-dis̲ār virüp edā·yı belīġle söz naẓm idememişdür. Lākin ʿaṣrına göre üstād·ı mūcid ve ol zamān (K.164b) iḳtiżasınca pākīze gūy u siḥr-āferīn dinilecek muẖteriʿ dinmemişdür. Pederi ʿulemāye pīşīn ve evliyā·yı dīn zümresinden olmaġla Sulṭān Meḥemmed merḥūma ḳāzī-ʿasker·i güzīn (F.148b) olmış kendü daẖi iltifāt·ı ẖusrevāne ile merātib ü ʿināyet·i bī-ġāyāt·ı pādişāhāne ile ḳaṭʿ·ı riyāset·i menāṣıb ḳılup bir zamān ol pādişāh·ı bülend-iḳtidāra ẖāce·i büzürgvār baʿdehū rütbe·i rātibe·i vezāretle kām-bīn ü kām-kār olmış idi. Dāẖil·i ḥarem·i pādişāhīye vāṣıl mültefit·i celīle·i şehinşāhī olduġı taḳarrub·ı ḥays̲iyetle mevāżıʿ·ı töhmete ḳarīb ve meẓānn·ı ṭamʿ·ı nefsānī olan işret·i pür ʿişrete nesīb ve taḳarrub·ı ġılmān·ı firdevs-mekān olan iç oġlanlarından birinüñ ṭılısm·ı genc·i nihānīsini nefs·i emmāre mārı ile fetḥ·i lāzımu'l-ḥayāye belki bir küp altun bulan müflis·i nā-bekār gibi leyl ü nehār taṣarruf·ı zer ü sīm ve nakd·ı bāhirü'l-intişārını taʿbiye·i (?) hemyān teslīm eyledi diyu iftirāya mażhar düşürdiler. Bu taḳrīb ile ihānet ü siyāset ve gāh Yedi Ḳullede ḥabs idüp Murādiyye tevliyetini virüp Burusaya gönderdiler. Gāh belā·yı ʿazl ile muḥtelü'l-aḥvāl ḳalup eşk·i ʿāşıḳ gibi naẓardan düşürdiler. (H.153b) Pes ol kesr·i nefs ḥālinde ki Emīr Sulṭān evḳāfına mütevvellī idi. Ve ṣadr·ı ṣadāret gibi mertebeden düşmekle ḳalb·i ġamnāk ve dīde·i nemnākı gibi tezkiye·i nefs idüp ḳanāʿat ü inzivā mezāyāsı ile aẖlāḳı mütecellī ve müteḥallī idi. Gāh terk·i dünyā lāzimesini ser-āmed·i şevketine tāc·ı ṣadrın itmişdi. Ve gāhʿalāḳa·i māsivā mezlaḳasını dalāk·ı bī-rızḳla tīġ·ı zerrīn gibi miyān·ı himmetine berk itmiş idi. ʿĀḳıbet yine Sulṭānöni sancaġı ile kām-bīn olup eyyām·ı bahār u ẖazānda şehr·i Burusanuñ bāġ u rāġında ve hengām·ı germā vü tābistānında Keşīş Ṭaġı didükleri yaylaġında büt-peykerler ile pīr·i muġān gibi ḥüsn·i muʿāmelede ānen fe-ānen ol semen-berlere füyūz·ı şāmilede iken mihr·i sipihr·i salṭanāt·ı Meḥemmed Ḫan ufūl ü zevāle ve āfitāb·ı Sulṭān Bāyezīd Ḥan şeref burcına taḥvīlle derece·i kemāle yetdi. Müşārünileyhe bi-ṭarīḳı't-te'bīd Burusa sancaġı tevcīh olınup riʿāyeti vācibāt·ı dīn ü devletden bilindi. Gıbbe-ẕālik Sulṭān Ḥüseyn·i Bayḳaranuñ vezīr·i müşīri ve ol ʿaṣr·ı bāhirü'n-naṣruñ melāẕ·ı füẖūl ü fużalā olan Mīr ʿAlī Şīr ol şehriyār·ı ʿālī-himmete bir ḳaç ġazel gönderdi. Anlar daẖi neẓā'ir cihetinden tetebbuʿını merḥūm Aḥmed Paşaya emr eyledi. Ol daẖi ḳādir olduġı deñlü cevāb ve ol zemīnde bir ḳaç ġazel·i müsteṭāb (Hk.325a) naẓm itdükden ṣonra Mīr ʿAli Şīr Nevāīnüñ

Naẓm

Ol perī peyker ki ḥayran bolmış ins ü cān aña
Cümle·i ʿālem saña ḥayrān u men ḥayrān aña

maṭlaʿı (Ü.132a) muḳābilindeki şiʿrünüñ maḳṭaʿında

Beyt

Sözde ʿuşşāḳı muḥayyer eyle dirseñ Aḥmede
Böyle gūyā olmaġa kūyuñ gerek bōstān aña

beyti ile Nevāīnüñ şeref·i vezāretle ʿuluvv·ı rütbesini ve kendinüñ kemāl·i ālām u firḳatle noḳṣān menziletini beyān eylemişdür. Egerçi ki mezbūr ile Necātī ḥaḳḳında ẓurefānuñ mubāḥas̲esi ve kimi anı ve kimi bunı tercīḥ eyleyüp envāʿ·ı mükābere ve mücādele itmişlerdür. Ammā Necātīnüñ ġazel-gūyluḳdaki ḳudreti ve ḍarb·ı mes̲el cemʿindeki mahāreti ve mesfūr Aḥmed Paşanuñ izdiyad·ı ʿilm ü ḥikmeti ve kemāl·i ʿirfān u fazīleti şöhre·i vaḳāyıʿdur. Ve merḥūm Necātīnüñ baʿż·ı eḥibbāsı siz Aḥmed Paşa ile şāʿiriyetde nicesüz didüklerinde hażman li-nefsihī bu maḳtaʿla cevāb virmişdür. Kendinüñ nāmıʿĪsā olmaġla Aḥmed ü ʿĪsā miyānındaki farḳı irāde kılmışdur.

Beyt

Necātīnüñ dirisinden (K.165a) ölüsi Ahmedüñ yegdür
Ki ʿĪsā göklere aġsa yine dem urur Aḥmedden

El-ḳıṣṣa şāʿir·i üstād māhir·i bāḥirü'l-īcād olduġından kimse taʿarruża ḳādir degüldür. Dīvān·ı maʿārif-nişānında olan meṭālıʿ u ebyāt·ı ẓāhirü'l-bedāyıʿ ʿaded·i nücūmdan artuḳdur. Lākin bu miḳdārla iktifā ve aḥsen·i kelāmı ile rütbesine işāret ü īmā ḳılındı. ʿĀşıḳāne ḥālet-baẖş sözlerinde bu beyti cümleden rāciḥ bulındı.

Beyt

Var ey ṭarīk·ı ʿışḳa nihāyet bulam diyen
Can virmek ibtidādur ana yoḳdur intihā

Baʿdehū mezbūruñ vefātı ve ʿālem·i beḳāya naḳl u ḥarekātı sene is̲nā ve tisʿamie tārīẖinde vuḳūʿ bulup müverriẖ·i nikāt-ārādan Mevlānā Eflāṭunzāde bu vech ile tārīẖ dimişdür.

Tārīẖ (F.149a)^5_10

هذه مشكات انوار لمن

عدٌه الرحمن من ممدوحه

فرٌ من ادناص تلك الدار اذا

كان مشتاقا الى سبوهه

قال روح القدس في تاريخه

ان في الجنات مأوا روحه

TURĀBĪ :

Ḳasṭamonı diyārından bir faḳīr·i meczūb ve meḳābir miyānında yatmaḳ kendüye bir vażʿ·ı mergūb idi. Eşʿārını tekye ve ʿimāretler dīvārına yazar yürürdi. Ḫalḳla iltifātdan berü beyābānda gezmegi evlā görürdi ve seyr ü sülūkında ġāyet te'ennī ile gezüp ḳarıncalara teʿaddī ve ezādan tecennüb ü ibā ḳaṣdın iderdi. Bu beyt kendinüñ ḥasb·i ḥālidür.

Beyt

İrdügüñ soḳma dilünle yüri zenbūr gibi
Ḫāk·i rāh ol ki yüzüñ yirde ola mūr gibi

S̲ENĀYĪ :

Bu daẖi Ḳasṭamonidendür. Muaʿrrif u naʿṭ-hān olmaġın S̲enāyī maẖlaṣını iẖtiyar itmişdür. Ġālib·i taḳvā ve ehl·i ʿirfān imiş. Ammā şāʿiriyyeti (H.154a) ḳıllet·i biżāʿasına göre ẓāhir ü ʿıyān imiş. Bu maṭlaʿ anuñdur.

Naẓm

Haddüñe beñzemeseydi güle kem dirler idi
Zülfüñe beñzemese sünbüle kem dirler idi

CĀMĪ :

Ḳasṭamonidendür. Seyyāḥ·ı rūzgār sālik·i bī-iʿtibār olup ʿAcem diyārını geşt eylemiş ḥattā Monlā Cāmī ḥażretlerini görüp intisāb idüp şeref·i ẖiẕmetleri ile müşerref olmış. Eks̲er·i evḳātı ẖāmūşluḳla geçüp fevā'id ẖāmūşluḳdadur diyu az söyler bir dervīş imiş. Bu maṭlaʿ anuñdur.

Beyt

Nice bir nefse uyup bir sege segbānlıḳ idem
Yiridür faḳr u fenā mülkine sulṭānlıḳ idem

CEMĀLĪ :

Ḳaramān diyārındandur. Ebu'l-fetẖ·i nāmdār nāmına Hümāy u Hümāyūn nām bir kitāb naẓm eyleyüp ṣunmışdur. Edāları zamānına göre bed degüldür. Ḥālā ki nām·ı nāmīsi şöhret ile mü'eyyed degüldür. Bu maṭlaʿlar anuñ eşʿārındandur.

Beyt

Ṭañlamañ her gice şemʿa yanduġın pervāneyi
Ḳomaġ olmaz bir arada od ile (Hk.326a) dīvāneyi

Velehū

Lebüñ itmedi devā itdi gözüñ ẖasta beni
Billah ey ʿĪsī-nefes yā seven ölsün mi seni

Velehū

Aḳdı gönlüm ṣu gibi bir dil-berüñ dīdārına
Ṭūr·ı Mūsādan beter yandum tecellī nārına

MONLĀ ḪAMDĪ :

Ḳasṭamonīdür. ʿUlemā ve ṣuleḥā zümresinden bu ḥaḳīrüñ ceddidür diyü Monlā Laṭīfī teẕkiresinde yazmışdur. Müretteb dīvānı vardur mes̲nevī naẓmında Ḥamdī Çelebi meşhūr olduġı gibi bunlar da şiʿriyle mezkürdur diyu bildürmişdür. Bu iki maṭlaʿ anuñ eşʿārındandur.

Beyt

Pertevinden yüzine kimse nigāh eyleyemez
Naẓara ol es̲eri mihr ile māh eyleyemez

Diger

Sīnemi tīġ·ı ġam ile şerḥa şerḥa yarayın
Yaralarla yāre ḥālüm ʿarz ideyin varayın

Ve bi'l-cümle isġāya ḳābil sözleri naḳl olınmışdur. Merḥūm Sulṭān Meḥemmed Ḫanuñ evāẖir·i eyyām·ı salṭanatında fevt olmışdur.

ḤAYDAR :

Seferīḥiṣāruñ şāʿir·i (Ü.132b) nāmdārı ve ol ʿaṣr şehzādesi Cem Sulṭānuñ defterdārı belki celīs ü enīs ü ġam-güsārı idi. Ḥattā hengām·ı ālām·ı şedā'idinde yanından ayrılmayup Firengistāndan ẖaber·i vefātın ve muẖallefātın ol getürmişdür. Menḳūldür ki şehzāde·i kāmkāruñ bir beyāż ṭūṭīsi var idi. Her ne taʿlīm olınsa ol maḳūle güftārı āşikāra dirdi. Şol zamān kim mezbūr Ḥaydar (K.165b) Rūma ʿazīmet ḳılur. Es̲nā·yı rāhda ṭūṭīye taʿlīm idüp ögredür. Yaʿnī ki el-ḥükmülillāh pāyende bād ʿömr·i pādişāh kelāmını söyledür. Ve beyāż iken libās·ı mātem giyürüp zāġ·ı siyāha döndürüp cenāb·ı salṭanata gönderür. Fe lā cerem ol murġ·ı muʿallem ögrendügi kelāmı dem-be-dem söyler ve libās·ı mātem ile nevḥālarını āşikār eyler. Pes bu ḥāl mizāc·ı şehriyāriye ẖoş gelür. Mezbūr Ḥaydara Germiyan Ḳalʿasında bir aʿlā zeʿāmet virür. Ḥālā ki ol riʿāyet ile mütesellī olmayup bu beyti (Hk.326b) gönderür. Ḳabaḥātini fehm itmez.

Beyt

Āsitānuñda şehā cürm ü günāhum yoġ iken
Neden oldı ʿacabā ben ḳulı ṣalmaḳ ḳalʿaya

Defterdārlıgına naẓar cüll·i himmetleri yirin bulmışdur. Ḥālā ki eşʿārında mahāretine göre riʿāyet olınmuşdur.

ḤARĪRĪ :

Burusevīdür. Aḥmed Paşa merḥūma intisāb·ı daʿvā idüp Resmī ile bir an ḥużurundan ayrılmayan ḳarīnlerindendür. Īcād·ı kelāma ḳudreti yoḳdur. Ammā tażmīn ṣūretinde (F.149b) sırḳası ve tırāşı çoḳdur. Ṣāḥibi çıḳmazsa bu maṭlaʿ anuñdur.

Naẓm

Serv ki ḳaddüñ yolında itmese rūḥın revān
Başı üzre cemʿ olup bülbüller itmezdi figān ^5_11(I)

Ve bu beyti daẖi ana isnād iderler.

Beyt

Ey murādum ʿaksine devr eyleyen kec-rev felek
Şimdi gönlüm nā-murād olmaḳ diler n'itseñ gerek

ḪAFFĪ :

Edirnelidür. Bir ẖarf oḳımayup ehl·i ẖiref zümresinden bir ümmī (H.154b) ḥuffāf iken Ḫaffī taẖallüṣ itdi. Baʿz·ı lügāt ü elfāẓ ü ʿibārātı ehlinden işitmekle ẓabṭ idüp istimāʿa ḳābil ġazeller naẓm eyledi. Ḥattā Sulṭān Meḥemmed Ḫan mezbūrı ki işitdi getirdüp kelimātına gūş·i iltifāt ṭutdı. Sevād-ẖān degül iken sevdā·yı naẓma düşdügini görüp taʿaccüb idüp nice inʿām u iḥsān ile riʿāyet itdi. Bu maṭlaʿ anuñ eşʿārındandur.

Beyt

Sākin·i mey-ḥāne oldum yine ṣāḥib-bādeyem
Sāḳi mellāḥ u ḳadeḥler zevraḳ oldı bāde yem

ḪALĪLĪ :

Diyārbekirdendür. Vilāyet·i Rūma gelüp kendüsi henüz çār-ebrū cevān iken bir şūẖ·ı çārdeh-sāleye taʿaşşuḳ itdi. Ve anuñ viṣāli ẖāṭırasıyle oḳımaḳ yazmaḳ sevdāları kendünden gitdi. Nice rūzgār ol cefākāruñ bend·i zülfine giriftār olup şehr·i İzniḳde ḳaldı. Bi'l-āẖare saʿādet·i viṣāl müyesser olmamaġın vaṣf·ı ḥālini naẓm idüp Firāk-nāme·i Ḫalīlī diyu dillerde destān oldı. Bu ebyāt ol manẓūmesindendür.

Naẓm

Didi ey nāme·i ferẖūnde-aẖter (Hk.327a)
Çü sensin bir hümā·yı ʿanberīn-per

Birūnuñ maẓhar·ı envār·ı eşvāḳ
Derūnuñ maḥzen·i esrār·ı ʿuşşāḳ

ʿAceb nuṭḳ·ı faṣīḥüñ var beyānsın
Sözün iʿlām idersin tercemānsın

Ḳamu āşıḳlaruñ sensin resūli
Yazup ḥurrem ḳılursun her melūli

DĀʿĪ :

Şehr·i Ḳasṭamonıdan ḳopmış muʿarrif ü mü'eẕẕin nāmında olan ehl·i cihāt içinde naẓmla şöhret bulmış bir duʿā-gūymış. Eslāf·ı şuʿarā'·yı Rūm ṭarzında baʿżı ġazeller diyüp şehrinde meşhūr olmış ve bu maṭlāʿı mā-bihi'l-iftiẖār idinüp ol ʿaṣruñ şuʿarā'sına göndermiş.

Naẓm

Ḍarb·ı āhum o ḳadar silleler ey māh gögi
Ḥaşre dek dönse eger gitmeye bir ẕerre gögi

Mezbūruñ zamānında daʿvet·i cinnī iden defīne ṭāliblerinden bir Maġribī Ḳasṭamonıya gelmiş. Kendinüñ nam-zedi olan Zühre nām bir zen·i bī-hemtāyı niḳaḥ idüp almış. Derdmend Dāʿī ḥased ü ġayz yüzinden bu beyti diyüp Maġribīnüñ ehl·i beytine göndermiş.

Beyt

Maġribī imiş inanduḳ erüñe Zühre ḳadın
Ele bir genc getürdi yine bir kān deldi

DĀʿĪ-İ DİGER :

Bunlar Burusevīdür. Dāʿī·i sābıḳ ile bıżāʿat·i şiʿriyyede gūyā ki ʿale's-seviyedür. Bu maṭlaʿ anuñ eşʿārındandur.

Beyt

ʿArıżunda bād ile oynar bu zülf·i ʿanberīn
Ṣanki eyler cilveler ṭāvūs·ı firdevs·i berīn

RESMĪ :

Burusevīdür. Merḥūm şāʿir Aḥmed Paşanuñ muṣāḥiblerindendür. (Ü.133a) ʿAṣrındaki ekābirüñ birine ʿarż·ı ḥāl idüp (K.166a) cevā'iz·i seniyye ricāsın eyleyüp bir ḳurı taḥsīnle ṣavduḳlarında bu ġazeli naẓm eylemiş. Ḥālā ki ism ü resmi ile beyān itmeyüp cümle·i eẖassāya şümūlini irāde ḳılmış.

Naẓm

Rūzgāruñ bize bu ẓulm·i firāvānına yūf
Varımuz virmez ise dāver·i devrānına yūf

Her denīnüñ dilegince döner itmez bize meyl
Be yüri bu felegüñ gerdiş·i gerdānına yūf

Daẖi (Hk.327b) bu aṣr ekābirlerinüñ ehl·i dile
Ḳurı taḥsīnler ile vaʿde·i iḥsānına yūf

Bu maṭlaʿ daẖi anuñdur.

Beyt

Ey çeşm ü ruẖun birle küşāde der·i fitne
Āşūb·ı cemālüñle ṭolı kişver·i fitne

ZEYNEB ḪATUN :

Laṭīfī ḳavlince Ḳasṭamonıdan ḳopmış bir Meryem-ẖilḳat·i ʿiṣmet-nümūn idi. Kendüsi nāḳıṣatü'l-ʿaḳl aʿdādında dāẖil iken kemāl ü cemāle maḳrūn ve Fārisī ve Türkī dilde eşʿār·ı belāġat-efzūn bir muẖaddere·i ẕü-fünūn idi ki dīvānını tertīb idüp Sulṭān Meḥemmede virmiş ol muḳābelede cevā'iz·i seniyye ile riʿāyet olınmış. Her çend kimesnenüñ taẖt·ı taṣarrufında olduġını kimse ẕikr itmedi. Yaʿnī ki şimdiye dek yazılan teẕkirelerde murādı mersūm degüldür. Fārisī eşʿārından bu maṭlaʿ·ı laṭīf anuñdur.

Naẓm.

^5_12
زلف توکه نيست هوادار قد بالايت

هم چو من سر پنچه رومی نهداندر پايت

Bu ġazel daẖi Türkī ġazeliyātındandur. (H.155a)

Naẓm

Keşf it niḳābını yiri gögi münevver it
Bu ʿālem·i ʿanāṣırı firdevs·i enver it

Depret lebüñi cūşa getür ḥavż·ı kevs̲eri
ʿAnber ṣaçuñu çöz bu cihānı muʿaṭṭar it

Ḫaṭṭuñ berāt yazdı ṣabāya didi ki tīz
Var milket·i Ḫıṭā ile Çīni musaḥḥar it

Āb·ı ḥayāt olmayıcaḳ ḳısmet ey gönül
Biñ yıl gerekse ẓulmet·i seyr·i Sikender it

(F.150a) Zeyneb ḳo meyli zīnet·i dünyāya zen gibi
Merdāne var sāde-dil ol terk·i zīnet it

SAʿDĪ :

Seferīḥiṣārīdür. Cem Saʿdīsi diyu meşhūr olup şehzāde·i mezbūruñ nişāncısı ve yār·ı ġārıdur. Ḥattā Firengistāna bile gitmişdür. Es̲nā·yı meclis·i nūş·ı şarābda tesliyyet yüzünden Cem Sulṭāna bu maṭlaʿla ẖiṭāb itmişdür.

Beyt

Cām·ı Cem nūş eyle ey Cem bu Firengistāndur
Her ḳuluñ başına yazılan (Hk.328a) gelür devrāndur

Mezbūr Saʿdī ġāyetde muḳaddem ādem olmaġın Cem Sulṭān Firengistānda iken tebdīl ṣūretde İstanbula gelmiş ve baʿz·ı ekābire mektūblar getürüp üleşdürmiş ve cümleden cevāb alup gitmek ṣadedinde iken boġazı ele virmiş. Bir vīrāne küncinde bulınup Ġalaṭa Boġazından deryāyā atılmış. Bu maṭlaʿ anuñdur.

Beyt

Didüm Kaʿbe midür kūyuñ didi bāġ·ı cinandur bu
Didüm ṭūbā mıdur ḳaddüñ didi serv·i revandur bu

En güzīde güftārı budur. Ḥattā Necātī naẓīre diyüp şöhretine bāʿis̲ olmışdur.

ŞEHRĪ ÇELEBİ :

Ḳasṭamonīdür. Aṣlında Cenderecizāde dimekle meşhūr olan ehl·i ḳalemüñ cedd·i hünerveridür. Sulṭān Meḥemmed ve Sulṭān Bāyezīde defterdār olmışlar evā'il·i ḥālinde küllī māl ü menāle mālik ve ticāret ṭarīḳına sālik olmaġın diyār·ı ʿAceme varmışlar. Emtiʿa·i bī-hisāb ile tekrār Rūma gelüp nice tuḥaf u tefāruḳı Sulṭān Meḥemmed Ḫana ʿarż idüp ẖaylīce iʿtibār bulmışlar. Ḥattā dāniş ü maʿārifine ve ḥüsn·i taḳrīr ü leṭāyifine binā'en ve zebān·ı Fārisīde tekellümle meşhūr ve selīḳasına göre bir miḳdār ʿArabiyyet naẓm ile daẖi meẕkūr olmışlar. Bu maṭlaʿ·ı sāde ol ṭālib·i kemter-zevādenüñdür.

Beyt

Var iken ruẖsār·ı hüsnüñ gülsitāna baḳmazın
Mihr·i ruẖsāruñ ṭururken āsumāna baḳmazın

ŞEHDĪ :

Zümre·i ümerādan ve Ebu'l-fetḥ·i merḥūm zamānında raġbet bulan şuʿarā'dandur. Baʿż·ı teẕākirde yā ile Şehīdī yazılmışdur. Penç beyt ġazeline dest-res bulmamagın tasḥīḥine (K.166b) mecāl olmamışdur. ʿAlā külli ḥāl ol ʿaṣruñ zebān·ı vuḳūʿına göre şehd·i kelāmı kemāl·i leẕẕetde ve naẓm·ı belāġat-niẓāmı kemā-yenbaġī ẖalāvetde idi. Ḥattā Tevārīẖ·i Āl·i ʿOsmānı Fārisī naẓm itmişdür. Şeh-nāme·i ḳadīm baḥrini iẖtiyār idüp Mevlānā Firdevsī·i Tūsīye (Hk.328b) öykündügiçin muʿammer olmayup naẓmı dört bin beyte varduḳda naẓm·ı eyyām·ı ḥayātı maḳṭaʿ·ı kelāmla fayṣal bulmışdur. ʿAle'l-ẖuṣūṣ ʿacemiyāne edā ḳaṣd idüp ʿacemīligi baʿżı nā-şenīde edālarından müteẖaḳḳıḳ olmışdur. Ve manẓūmenüñ evveli bu ebyātla müteṣaddır olmışdur.

Naẓm

^5_13
بنام خداوند دارا وپاك

بر أرنده أتش و باد وخاك

خداوند جان وخداوند هوش

خداوند روزى ده وراز پوش

خداوند دور و خداوند راز

خداوند سود و خداوند ساز

از وتاب قنديل خاور فروز

از و قسمت روزی شمع روز

بر بخشيش او ندارد ستوه

كله هاى چرخ و کرهای کوه

چو زهره الهی برارد قلم

چو زهره قلم را که کردد رقم

Egerçi ki Rūmī bir şāʿire bu miḳdār naẓm·ı Fārisī ile insāf idince lāyıḳ·ı taḥsīndür. Ammā lafẓ·ı Ḫudāvend mükerrerligi nāmını Şeh-nāme olmayup Ḫudāvend-nāme olmasını mūcib bir (H.155b) lafẓ·ı nāzik ü rengīndür. Andan māʿadā Türkī ebyātı daẖi vardur. Ve bu maṭlaʿ pesend ü taẖsīne sezāvārdur.

Beyt

Göñlümi ḳapdı zülf·i ʿanber-bār
Zāġı gör kim hümāyı itdi şikār

Feammā bu ḥaḳīr ḳavlince

Beyt

Tīr·i (?) göñlüm ki ḳapdı zülf·i nigār
Bir hümā ṭut ki zāġı itdi şikār

dimiş olsa rāciḥdür. Zīrā ki ʿāşıḳ kendü göñlüni hümā ve zülf·i maʿşūḳı zāġ ṣūretinde hüveydā ḳılmanuñ ḳabāḥati vāżıḥdur.

ṢĀFĪ :

Cezerī Ḳāsımī dimekle meşhūr olan vezīr·i müşīrdür ki Cezerī nāmı ile mevṣūf olan feylesofuñ naẓar-kerdesi olduḳdan ṣoñra Sulṭān Meẖemmed Ḫanuñ iltifātına maẓhar düşüp evā'il·i ẖālinde ẖazīne defterdārlıġın virmiş baʿdehū vezāret rütbe·i rātibesine lāyıḳ görmiş. ʿĀḳıbet teḳāʿüd ṭarīḳıyla Selānīk sancaġı virilüp maraż·ı mevtine dek anda rūzgārın geçürmiş. Ḥattā Selānīkde bir cāmiʿ ve ʿimāret ve nefs·i İstanbulda (F.150b) bir cāmiʿ·i (Hk.329a) cennet-menzilet bünyād eylemiş. Aḥmed Paşa ġazellerine neẓā'ir dimege muḳayyed mes̲el-gūylaġa raġbeti mü'eyyed bir devletlü imiş. Bu gazel·i maṭbūʿ anuñ eşʿārındandur.

Naẓm

Sünbülüñ her dem gül üzre tār u mār olmaḳ neden
Nergisüñ her gūşede mest ü ẖumār olmaḳ neden

Ḫūn·ı dildür dem-be-dem derd·i ġamuñla yidigüm
Ol daẖi zülfüñ ucından zehr·i mār olmaḳ neden

Gāh cefāsı ẖükm ider mülk·i dile gāhi ġamı
Bir ẖarāb-ābāde iki şehriyār olmaḳ neden

Çünki mir'āt·ı cemālüñden göründi kā'ināt
Der-be-der mihriyle māh āyīnedār olmaḳ neden

Ḥaṭṭ·ı dilber gibi āẖır çün gelürmiş yazılan
Ṣāfiyā āyīne·i dilde ġubār olmak neden

ṢUNʿĪ :

Burusalıdur. Şāʿir ü naḳḳāş ve ʿayyāş u ḳallāş bir şaẖs·ı evbāş idi. Feammā eşʿārı lāyıḳ·ı taẖsīn ü sābāş degül idi. Bu maṭlaʿ anuñdur.

Naẓm

Sünbülüñden her ṣabāḥ bāda nişān ıṣmarladum
Bilürem āẖır bu sevdālarda cān ıṣmarladum

ADNĪ :

Sulṭān Meḥemmed Ḫanun naẓar-kerdesi ve kemāl·i iltifātına muḳārin maḳbūl ü pesendīdesi olan Vezīr Maḥmūd Paşadur ki keyfiyyet·i neşv ü nemāsı ve ṭarīḳ·ı menāṣıbda ẖarekāt ü iʿtilāsı vüzerā faṣlında mektūbdur. Ancaḳ bu maḥalde eşʿārına müteʿalliḳ olan medāyıẖı yazılmak maṭlūbdur. Ol tārīẖde Ḫorāsān Pādişāhınuñ vezīri Mīr ʿAlī Şīr ve Ḫudāvendigār·ı Rūmuñ vekīl·i müşīri meẕkūr Maḥmūd Paşa gibi ẕī-şān·ı bī-naẓīr olmaḳ ġālibā saʿādet·i ṭevālıʿ·ı kevākibdendür ne īḳtiżā·yı menāsib ve ne istidʿā·yı merātibdendür. Tefsīr·i şerīf müṭālaʿasına (K.167a) ḳādir ʿālim ü fāżıl idügi gün gibi ẓāhir ve luṭf·ı keremi ẖōd ās̲ārından mütebādir bir vücūd·ı pür-cūd olduḳdan ṣoñra selāset·i kelimātı daẖi eşʿār·ı āb·ı ḥayātına min-vechin mā-ṣadaḳ u müẓāhir idi. ʿAdnī taẖalluṣ itmişler cennet·i ʿadne iştiyāḳ ṭarīḳına (Hk.329b) gitmişler. Baʿde zamānin sālik·i rāh·ı şehādet olup ol maṭlūblarına daẖi yetmişler. Bu maṭlaʿ anuñdur.

Beyt

Gözüm yaşına raẖm it sürme derden
Ki merdüm-zādedür düşmiş naẓardan

Diger

Bir dem eglen ey felek gönlüm sarāyın yıḳma kim
Ol perī-peyker ẖayāl·i dilde mihmāndur henüz

Monlā ʿĀşıḳ ḳavlince seẖāvet ü semāẖati Bermekīlerden efzūn degülse çoḳluḳ dūn degül imiş. Ḥaremeyn·i şerīfeynde meẕahib·i erbaʿaya maẖṣūṣ medāris yapmış. Ve dārül-mülk·i İstanbulda olan medresesine kendü ẖāl·i ḥayātında dānişmend olanlara ikişer düldend ve birer ṣūf ve birer ṭonluḳ ısḳarlat çuḳa ve beşer yüz naḳd aḳçe inʿāmı muḳarrer imiş. Egerçi ki resm·i pencik alınan ġılmāndan idügi meẕkūrdür. Ammā anlaruñ beyānında Alacaẖiṣārdan idügi meẕkūrdür. Rengīn inşāsı daẖi vār imiş. Fārisī naẓmı daẖi taẖsīne sezāvār imiş bu beyt zebān·ı derīdeki vāridātındandur.

Naẓm:^6_1(I)

رخت اه دلم نهان کنی چه عجب

کسی چه کونی نهد شمع در دريچهء باد

Bi'l-āẖare ġażab·ı sulṭānī ile Yedi ḳullede ḥabs olınup baʿdehū ḳatl olınmışdur. Nevverallāhu rūḥaḥū

ʿAŞḲĪ :

Kevkeb·i saʿdi ṭālıʿ mücerred bir sāde naẓma ḳānıʿ edāsı bī-nemek bir şāʿir imiş. Ḫattā ol ʿaṣruñ şuʿarāsından biri dimişdür.

Beyt

ʿAşḳıyā tāliʿine ʿışḳ olsun
Gerçi (H.156a) naẓmuñ köti sitāreñ iyi

Muʿāṣırlarından Fenāyī maẖlaṣ bir sāde-gūy mezbūruñ yüz aḳçe ʿulūfesine ve Saʿdī nām şāʿirüñ otuz aḳçe vaẓīfesine reşk idüp bu beyti söylemiş.

Beyt

ʿAşḳī yüz yir Saʿdī otuz bu Fenāyīnüñ daẖi
Ayda otuz güni vardur ṭonluġ u tīmārda

Belī gerdīş·i gaddār her zamān nādāna iʿtibār ve dānā·yı nādire·i devrān olanlara cevr ü ezā üẓre idüginde şübhe yoḳdur. (Hk.330a) Mezbūr ʿĀşḳīnüñ ıṣgāya ḳābil degül meṭālıʿ u ebyātı çoḳdur. Ḥālā ki birinüñ īrādı iṣbāt·ı müddeʿāya tanıḳdur.

Beyt

Bir gün ṣanemā yüregümi yaram elüñden
Tā kim göresin nice durur yaram elüñden

ʿULVĪ :

Burusevīdür. Ḫuṣūṣā sāde-gūyān·ı selefüñ ṭarz·ı ġazelde peyrevidür. Sā'ir eşʿārına göre bu ebyātı güzīdedür. Ḥattā edāsı ve ṭumṭuraḳ·ı elfāẓı pesendīdedür.

Naẓm

Ey sefer ʿazmin iden yār·ı Ḫudā yāruñ ola
Himmet·i ehl·i naẓar ḳāfile-sālāruñ ola

Yol uran kişi ḥarāmī gözüñ öñüñde senüñ
Cān·ı ʿuşşāḳ gibi zār u giriftāruñ ola

Kirpigüñ oḳı ile ḳaḥr itmege aʿdā ḳalbin
(F.151a) Ġamzeler nīze-keşün çeşm kemān-dārun ola

Subḥānallāh kirpigüñ nāveki dimesi mümkin iken oḳı ile lafẓında olan edā·yı rekīki iẖtiyār itmesi dānişverān·ı pākize-gūyān yanında ḳatı ʿaybrekdür. Evṣāf·ı şarāb ve taʿrīf·i mey·i nābda bu ebyātı daẖi Şeyẖ Niẓāmīden terceme itmişdür.

Naẓm

Getür sāḳī şarāb·ı erġavānı
Cevān eyler o pīr·i nātüvānı

Ki pīr oldum tenüm bir nāye döndi
Ruẖ·ı zerdüm gül·i ḥamrāya döndi

Şifā bulur eger nūş itse ẖaste
Ṣafā bulur içerse dil-şikeste

KĀTİBĪ :

Bu daẖi Burusevīdür. Ḥüsn·i ḥaṭṭa ḳādir ve fünūn·ı kitābetde māhir ol münāsebetle vech·i maẖlaṣı ẓāhirdür. Ammā pür-gūy olup bī-şümār ḳaṣā'id u ġazeliyātı mütebādir şāʿir nāmına idügi Teẕkire·i Laṭīfī de mersūm u bāḥirdür. Bu maṭlaʿ·ı meşhūr anuñdur.

Beyt

Yine ey cām·ı muṣaffā seni gördük silme
Meclisüñ revnaḳısuñ dünyede art eksilme

GÜLŞENĪ :

Bu bir şāʿir·i Ṣaruḥanīdür. Mıṣrda āsūde Ṣeyẖ Gülşenī ḥazretleri degüldür. Ammā bunda daẖi dervīşlik kemālde ve teslīm ü tevekkül dāireleri ḥadd·i (K.167b)iʿtidālde imiş. Taṣavvufa müteʿalliḳ baʿżı maḳalāt·ı manẓūmesi ve mes̲nevī ṭarzında nice ḥikāyāt·ı mersūmesi vardur ki bu ebyāt anlardan intiḥāb (Hk.330b) olınmışdur.

Naẓm

Gel vücūduñ mülki elden çıḳmadın
Devr·i eyyām ol ḥiṣārı yıḳmadın

Sūret ü maʿnā ikisi yār iken
Zād·ı ʿālemden elinde var iken

Ḥubb·i dünyāyı żamīrinden gider
Alasın tā mülk·i varlıḳdan ẖaber

KEMĀL-İ ZERD :

Berġama nām ḳaṣabadandur. Vezīr Maḥmūd Paşanuñ ġılmānına muallim olmışdur. Anlaruñ fetvinden ṣonra mülāzemet·i ekābirden çekilüp Edirne ḳurbında Ḫāṣköy nām ḳaryede temekkün itmiş. Bir daẖi felege kelek ve sīmurġa sinek dimeyüp rūzgārı göze göstermemiş. Ol ʿaṣruñ şuʿarāsına göre ṭarzı rengīn edāsı şīrīn bir şāʿir·i şīrīn-kelām imiş. Bu maṭlaʿ ʿanuñ ḥalāvet·i güftārına gūyā dāl imiş.

Beyt

Ṭıfl iken sögmiş idüñ aġzuma ey yār benüm
Daẖi aġzumdadur ol lezzet·i güftār benüm

Ve lehu

Ebrūlaruñ kemānlarını yine ḳurdılar
Beñzer yataḳlarında yatur āhū gördiler

Ḳomadılar ṣanevberi yanuñca ṣalına
Ol derdmendüñ ayaġına balta urdular

Şīrīn-lebüñ ḥadīs̲ini nihān u āşikār
Hergiz ṣurāẖī dimedi şol denlü ṣordılar

LEʿĀLĪ :

Toḳatlı iken vilāyet·i ʿAceme varup merd·i müteʿaccem olduġı ḥālde Rūma geldi. Ḥattā Rūm erenlerine Monlā Cāmīnüñ ve sā'ir ʿAcem ulularınuñ selāmın getürdi. El-ḥaḳ eşʿār·ı dürer-bārı muntaẓam u merġūb ve leʿālī·i naẓm·ı āb-dārı beyne'l-buleġā maḳbūl ü maṭlūbdur. Ḫuṣūṣā çokluḳ yād-dāştı var imiş. Rūma geldükde ʿAcem nāmıyla Ebu'l-fetḥ meclisine dāẖil olmışlar. Yaʿnī ki ol tārīẖde Aʿcām hakkında mebzūl olan luṭf u kerem anuñ ḥaḳḳında daẖi mebzūl olmış. (H.156b) Ammā ṣoñra müteʿaccem idügi bilinmiş. Meclis·i şehriyārīden ṭarḥ u reddine iḳdām olınmış. Mezbūr daẖi ḥasb·i ḥālini bu vech ile naẓma ḳoyup rikāb·ı hümāyūnlarına ṣunmış.

Naẓm

Olmaḳ istersen iʿtibāra maḥal
Yā ʿArabdan yaẖud ʿAcemden gel

Gevhere ḳıymet olmaya kānda
Dür bahāsın bula mı ʿummānda

Söylenür nükte vü mes̲eldür bu (Hk.331a)
K'ola dā'im çerāġ dibi karañu

Olsa ādemde maʿrifetle murād
Ne fażīlet virürmiş ana bilād

Taşdan ṣādır oldı gerçi güher
Muʿteberdür velī niteki hüner

Rūmda kellelenmesün mi ʿAcem
Buldı bu ʿizzet ile çün ekrem

ʿAcemden her biri ki Rūma gelür
Yā vezāret yā sancaḳ aña gelür

Ve bu maṭlaʿ daẖi anuñdur.

Beyt

Ḫāl·i laʿlüñ şāh·i hindūdur şekerdür ẖān aña
Sebze·i ẖūn·ı melāḥatdur ḥaṭ·ı reyḥān aña

MELĪḤĪ :

Toḳat nevāḥīsinden gelüp ḥāṣıl olmış baʿdehū şāʿir Aḥmed Paşaya muṣāḥib olup maʿārif ü kemālāt ile şöhret bulmış ʿayyāş·ı rūzgār ḳallāş·ı kūçe·i ẖammār leyl ü nehār ser-mest ü evgār ẖazān u bahār mey-ālūde ve ẖumār bir şāʿir·i nāmdār idi. Ḥattā Ebu'l-fetḥ·i kāmkāruñ meclis·i ẖuld-iştihārına dāẖil olup her zamān nedmān u muṣāḥabetinden maḥẓūẓ olmaġın(Ü.134b) ansuz olan meclisi ṭaʿām·ı bī-nemek ʿadd iderler idi. Şīrīn sözlerini işitdükçe niʿmet·i muṣāḥabetini ^6_2(I) كالملح في الطعام medḥ ve nice evṣāf·ı bī-ḥicāb ile mezbūrı sitāyiş iderler idi. (F.151b) Ammā ġarābet bundadur ki her zamān belki dā'imā ve her ān bezm·i pīr·i muġān ve bāde·i hem-rengi·i laʿl u erġavān ẕevḳi kendü vicdānında meclis·i pādişāh·ı cihān safāsından merġūbter ve kendü gibi bir nice ʿayyāş u ḳallāş ile hem-ṣahbā yanında dürd nūş itmesi anlaruñ etʿime·i sükkeresini tenāvülden lezīz ü ẖoşter idi. Nice defʿa menʿine iḳdām olındı. Muḳayyed olmayup yine mey-ẖānede bulındı. Bi'l-āẖare māh·ı siyām es̲nālarında idi ki kendüye tevbe virildi. Bu kerre daẖi naḳż·ı peymān idüp peymāne nūş iderse siyāseti muḳarrer idügi bildirildi. Egerçi ki bir ḳaç gün ṣabr eyledi. Cām·ı ṣahbā yirine belālar çeküp cānına (K.168a) cebr eyledi. Lākin çār u nā-çār olup āẖir·i kār ẖırṣ·ı iştihāsı deryāsı cūş itdi. Bi-lā-naḳż·ı ʿahd ü yemīn ser-ẖoş olmaġla bir çāre tedārük itdi. Yaʿnī ki ṣuret·i ḥastalıġa urup şarāb·ı nāb ile kendüye iḥtiḳān itdürdi. Mey·i nābuñ (Hk.331b) ölümlüsü olmaġın ol yüzden müdāvāta müsāraʿat itdi. Meger ki Ḫudāvendigār cānibinden tefaḳḳud olınurmış. Melīḥī ne vādīde gezer şarāb içmedügi muḳarrer ise ne gūne derd ü ġam yir diyu tecessüs ḳılınurmış. Anı görmişler ki Melīḥī·i nā-bekār ser-mest ü evgār Taẖta'l-ḳalʿada mā'il·i geşt ü güẕār dilinde ^6_3(II) ومنافع للناس āyeti tekrār ḳalbinde ^6_4(III) واثمهما اكبر من نفعهما naṣṣ·ı şerīfī nā-būd u nā-pāyidār bir özge ruẖ·ı rengīn peydā ḳılmış. Gūyā ki zücāc·ı cismini bāde·i gülgūn ile nümūdār ḳılmış. Egerçi ki eline ayaġ almamış ve illā ayaġ üzre ṭuracak ḥāli ḳalmamış. Kendüsi ise

Beyt

Āferīnler şarāb·ı gül-renge
Laʿnet olsun ġubār ile benge

diyüp söyler ve ẖalḳ·ı ʿāleme kendüyi rüsvāy ü melāmet eyler. Hemān bir ḳapucı dāmenin ṭutdı ve keşān-ber-keşān sürüyerek ʿırż·ı monlāyı curʿa gibi ṭopraġa (18) ṣaldı.

Naẓm

Dāmen ālūde vü destār perīşān yaḳa çāk
Seblet ü rīşi çepel cāmesi ġāyet nā-pāk

Bu ṭarīḳla cenāb·ı pādişāha geldi. Zuʿmunca kendüyi derdi ve devşürdi. Devām·ı devletleri duʿāsına mübāşeret ḳıldı. (H.157a) Ḥālā ki dili dolaşup murādını edā idemedi. Mest ü evgār idügini ketme ḳādir olamadı. Felā cerem ġażab·ı şehriyārī deryāsı kemāl·i temevvüc ile ẓāhir oldı. Melīḥīnüñ deryāya atılmasına fermān·ı şerīfleri ṣādır oldı. Monlā ise eymān·ı ġulāẓ u şeddāda başladı. Yiri gögi bir yire getürüp çār meẕheb ü çār kitāb·ı müsteṭāba sevgend ü yemīn eyledi ki ʿizz·i ḥuzūr·ı şehriyārīde tevbe itdükden ṣoñra mey·i nāb içmedüm dāˀire·i inābetde s̲ābit-ḳadem olup şarāb ile ṭolmış ayaġa el ṣunmadum. Her çend ki aġzını ḳoḳarlar şarāb rāyiḥasından es̲er yok. Vaḳtā ki reng·i rūyına (Hk.332a) ve evżaʿına baḳarlar mest ü medhūş idüginüñ delā'ili ḳatı çoḳ. Bi'l-āḥare pādişāh·ı heft-kişver kelām·ı leyyinle ẖiṭāb eyledi. Ve ṭoġrı söyle ne tedārük itdügini beyān eyle. Bu defʿa daẖi günāhını ʿavf eyledüm diyu buyurdı. Monlā daẖi evvelā şarāb·ı nāba tehālükini baʿdehū iḥtikān ile ḥekīmāne tedārükini ʿarż itdükden ṣoñra mizāc·ı sulṭānīye muvāfıḳ oldı. Cerāˀid·i cerāˀimine ḳalem·i ʿavf çekilüp maġlaṭa·i mühlikeden kurtıldı. El-ḳıṣṣa ehl·i fażl idi. ʿİlm·i bedīʿ u beyānı dekāyıḳı ile bilürdi. Ve fenn·i ḥikmet ü manṭıḳda daẖi ser-āmed olup ḥüsn-dār u büt-ʿayyār olan Yahūdī ḥekīmzādelerine taʿallümle geçinürdi. Ammā ücret·i taʿlīmi aḳçaya tenezzül itmeyüp şarābuñ keskiniyle ḥaḳlaşurdı. Ġāyetde sāl-ḥūrde pīr olmaġın dā'imaʿaṣā ile ḥareket iderdi. Ammā mest olup mey-ẖāneden ġam-ẖānesine ʿazm itdükde ʿasāsız müsāraʿat iderdi. Vechini ṣorduḳlarında bu ḳıṭʿasını oḳırdı.

Ḳıtʿa

Bu Melīḥī iki ʿaṣā götürür
Biri cismānī biri rūḥānī

Ol ki cismānīdür aġaçdandur
Ol ki rūḥānī laʿl·i rümmānī

Ve bu ebyāt daẖi anuñ vāridātındandur.

Naẓm

Micmer görüben sūz·i derūnum oda yandı
Şemʿ aġladuġum gördi yaşı ḳana boyandı

Ve lehū (Ü.135a)

Düşdi yine dil derdine bir tāze cevānuñ
Kim āfetidür cānımuñ āşūbı cihānuñ

Egerçi ki Monlā Laṭīfī ve Mevlānā ʿĀşıḳ Çelebi mezbūrı monlā·yı fāyıḳ diyu vaṣf eylediler. Ḥattā Monlā Cāmī ile hem-sebāḳ olup ṣanāyıʿ·ı bediʿiyyede nādire·i āfāḳ idügini söylediler. Ḥālā ki bu ḥaḳīr taẖḳīḳīnde ʿilm·i bedīʿ u beyāndaki ḳudreti īrād olınan aḥsen·i eşʿārında olan selāsetinden maʿlūmdur. Sā'ir·i feżāˀili daẖi bu ḳıyāsla ẖıred·i ẖurdedāna (K.168b) meşrūḥ u beyāndur

^6_5(I)

نعوذ بالله من خذلانه- ونتوب اليه من عصيانه

MEHDĪ :

Burusada peydā olmış şāʿir·i bedīhe-gūy nāmı ile ḳadr u iʿtilā bulmış yaʿnī ki Ebu'l-fetḥ·i (Hk.332b) merḥūma ḳarīn ve meclis·i iltifātına yakīn olup henūz edāsı nā-puẖte vü ẖam ve güftār·ı ġarābet-nümāsı muḥtāc·ı ıslāḥ·ı tām iken ol sulṭān·ı keremkār maḥż·ı luṭf·ı kereminden mezbūruñ şāʿir aʿdādında olmasına rıżā virmiş. Yaʿnī mevzūn söylemesi besdür ve andan maʿnā ṭaleb itmek zā'id hevesdür buyurmış. Ḥattā bir gün ki şehriyārī ile şikāra çıkmış. Ṭavḳ u ẖalẖāl ile bir ḥayderī görüp bu ebyātı naẓma ḳoymış.

Naẓm

Bir gün felegüñ ṭablı kim öterdi güm güm
Sincābī seḥāb üzere gök giymiş idi ḳāḳum

Ben seyr·i çemenlerde göklerde idi geştüm
Cām ister idüm günden çarẖı ṣanur idüm ẖum

Nā-gāh ḳulaġuma bir zemzeme yetişdi
Her yaña naẓar ḳıldum cān göziyile gördüm

Bir ḥayderī gürz oġlan ardına kefel üzre
Zencīr ile zenk asmış ṣan şīr idi āhen-düm

Ol yār·ı perī-peyker ol yār·ı melek-manẓar
Kim mis̲lüñ anuñ Mehdī görmedi daẖi merdüm

NİŞĀNĪ :

Ḥażret·i Mevlānā·yı Rūmī neslinden vezīr·i müşīr Ḳaramānī Meḥemmed Paşadur ki (H.157b) müderris iken fażl u inşāsına binā'en nişāncılıḳ manṣıbı ile riʿāyet olınmaġın ol taḳrīb ile Nişānī taẖalluṣ idüp iştihār bulmış. Ebu'l-fetḥ·i Ġāzī cānibinden ʿAcem pādişāhı Uzun Ḥasan cānibine yazılan mektūb·ı merġubu'l-üslūbı bunlar inşā itmişdür. Ḥaḳḳā müfīd ü muḥtaṣar ve belīġ u feṣāḥat-güster yazup bedāyīʿ·ı elfāẓ ile ẖaylīce mahāret göstermişdür. Ḥattā mesned·i vezārete ʿurūc itmesine ol miḳdār inşā·yı maʿārif-şiʿārı bāʿis̲ olmışdur. Şimdiki zamānda her bir ṣaṭrı ol mektūba bedel kitāblar te'līf idenler zelīl ü zebūn ve aç belki sedd·i ramaġa muḥtāc olup ḳalurlar. Ne ol gūne iltifāt u raġbet bulurlar ve ne bir ḳurı taḥsīne sezāvār olurlar.

Bedīhe

Fażl ehli ẖaylī muʿteber ü kāmrān imiş
Rüşvet yoġ imiş anda zamān ol zamān imiş (Hk.333a)

Gūyā ki mezbūruñ bu beyti ehl·i dillerde ḥasb·i ḥāl imiş.

Naẓm

Ḳāʿr·ı baḥr·ı dilde ḳalurdı bu dürr·i şehvār
Ey Nişānī iʿtibār·ı ḥażret·i şāh olmasa

Ve bu maṭlaʿ daẖi anuñdur.

Ve lehū

Ṭāliʿde devlet olmasa ẖiẕmet ne fā'ide
(F.152a) Ḥaḳdan hidāyet olmasa ṭāʿat ne fā'ide

NİẒĀMĪ :

Dārü'l-mülk·i Yūnān olan Ḳonya şehrinde ṭoġmış ṣuleḥā ve fuḳaḥādan Veliyyü'd-dīn nām bir vāʿiẓüñ ṣulbünden raḥm·ı mādere düşüp dürr·i şehvār·ı vücūdı rişte·i eyyām u leyālīde muntaẓam olup kemālin bulmış. Henüz nev-cevān ü māh-cemāli bedr·i ʿālem·i ʿirfān ve ḳāmet·i bā-iʿtidāli bāġ u rāġ·ı ḥüsn·i behçetde serv gibi ẖırāmān ve istiḳāmeti ṭabʿla nümāyān iken Vezīr Maḥmūd Paşa Sulṭān Meḥemmed merḥūma ḥüsn·i terbiyyet itmiş kemāl·i luṭfunuza ḳarīn olursa Aḥmed Paşaya ġālib olması müyesserdür diyu söylemiş. Anlar daẖi iḥżārına emr·i ʿālī gönderüp ḳudūmüne teraḳḳub göstermişler. Ḥattā ẕātında dahi Nizāmī ve dīvān·ı Aḥmed Paşayı tetebbuʿ ḳılup ḳaṣr u laʿl ve güneş redif olan ḳasīdelerine neẓāˀir didi. Ve yedi tāne ġazeliyāt·ı belāġat-mü'es̲s̲ir naẓm idüp maḳṣāda revān olmaḳ ṣadedinde iken rehzen·i ecel bā-fermān·ı Ḫudā ʿazze ve cell ol dermendüñ yolını urmış. Yaʿni es̲nā·yı rāhda fevt olup ser-menzil·i āẖirete revāne olmış. Bu maṭāliʿ u ebyāt anuñ le'ālī·i vāridātındandur.

Naẓm

Sākīyā sāġār·ı billūra dök ol yāḳūtı
Ki tenün ḳuvvetidür rūḥ·ı revānuñ ḳutı

Zeḳanuñ çāhı ne sāḥirdür eyā zühre-cebīn
Ki ṣuya iltür ü ṣusız getürür Hārūtı

Ḥabs·i tenden dili ḳurtar ne revādur ki ola
Murġ·ı lāḥūtī esīr·i ḳafes·i nāsūtī

Şīvesinden ḥaṭınuñ oldı muḥaḳḳak (K.169a) bu kim
S̲üls̲i ḥüsnünce degül ḥüsn·i ḥaṭ·ı Yāḳūtī

Ḳaşlaruñ yāyı firāḳıyla Niẓāmī ger öle
Ḥasret oḳlarına ṣanduḳa ola tābūtı

Diger

Gözlerüm yaşını gözler ol büt·i sīmīn-beden (Ü.135b)
Nitekim gözler süreyyā gökde (Hk.333b) āhū·yı Ḫuten

Ve lehū

Bil baġlayup ki ḳatlüme ḳaṣd ol ḥabīb ider
Nāzük ẖayāl baġlar ü şekl·i ġarīb ider

Sā'ir ġazellerine göre bu ẕikr olınan ġazeli maʿmūr u hem-vārdur. Ammā Mevlānā ʿĀşıḳ īrād itdügi ebyātı rekāketle bedīdārdur. Ve bi'l-cümle ḳābil·i vücūd imiş. Zamānında ehlüñ taʿlīmine muḳārin olmış olsa teraḳḳīsi muḳarrer ü maʿhūd imiş. On sekiz yaşında vefāt itmiş. Bir nihāl·i tāze imiş ki bōstān·ı maʿārif ü hünerde tīz bitüp tīz yetmiş. Menḳūldür ki leṭāfet·i cemāli āmāde bir melek yüzli şeyẖzāde Niẓāmī merḥūm ile hem-sinn ü hem-sāl imiş. Mā-beynlerinde şīve·i ʿışḳ-bāzī ḳavāʿidi müstaḥkem olup ol iki cevān birbirlerine hem-ḥāl imiş. İttifāk mā-beynlerine şeker-āb düşmiş. Aġyāre meyl (H.158a) itdügine incinüp Niẓāmī ol dil-rübāyı hicv itmiş. Vālid·i müstecābü'd-daʿvesi ki ol hicvi işitmiş. Niẓāmī·i dermende bed-duʿā eylemiş ki bu ẕikr olınacaḳ iki beyt ol hicv·i ḳabīḥdendür.

Naẓm

Ḳapdurmaz idi ẖalḳa gümüş ẖalḳa rumḥ ile
Şehlik nişānı olmasa ol ercümend ile

Biz ḳurı taḥta bulmazuz aġyār ẖoş geçer
Arḳañda ʿāc ayaḳlı gümiş taḥta bend ile

Bu daẖi Fārisī ebyātındandur.

Beyt.(I) ^6_6(I)

دلبر بكشت رفت رقيب از پی ويست

چون شادی که محنت و اندوه در ييست

NŪRĪ :

Ḳużāt ṭā'ifesinden ẕū-fünūn imiş. ʿİlmiyle ʿāmil ʿulemā ẕikr olınduḳda Nuʿmān·ı s̲ānī diyu vaṣf iderler imiş. Bu maṭlaʿ anuñdur.

Beyt

Ḳāmet·i şimşāduña öykündügiçün nārven
Başına üşdi vü ġavġā ḳıldı murġān·ı çemen

II. Bāyezid Dönemi Şāirleri (1481-1512)

VE AMMĀ'Ş-ŞUʿARĀ'U VE'L-BULEĠĀÜ'L-MĀDİḤŪN Lİ TİLKE'D-DEVLETİ'L-ʿUẒMĀ

SULṬĀN CEM :

Sulṭān Bāyezīd Ḫanuñ birāder·i kihteridür. Bu ḥakīr dīvānına mālik oldum. Iṣġāya lāyık nice ebyātını buldum ve güzīde eşʿārından bunları iẖtiyār itdüm.

Naẓm

Ṭaşlarla dögünüp yürür āb·ı revānı gör
Raḥm eylemez aña yine kevn ü mekānı gör

Ṭaġlar başında ebr·i felek aġlayup yürür
Yanınca raʿduñ itdügi āh u fiġānı gör

Diġer

Oldı yüzinüñ burḳaʿı ol zülf·i seman-sā
(I)^6_7(I) سبحان قديرا جعل الليل لباسا

Merḥūm Sulṭān Bāyezīd bin Süleymān Ḫanla eger ser-encāmda eger naẓm·ı belāġat-niẓāmda bunları hem-ḥāl bulmışuz. Ammā ser-güzeşt ü zebān·ı vuḳūʿ naẓmında Şāhī merḥūm bunlardan eşʿar ve anlaruñ nā-murādılıġa müteʿalliḳ olan ebyātı bunlaruñ ebyātından şāʿirāne ve nāzükter idügin (Hk.417a) taḥḳīḳ itmişüzdür. Nevverallāhü merḳadehümā

SULṬĀN ḲORḲUD :

Bunlar Sulṭān Bāyezīd merḥūmuñ Sulṭān Selīmden mihter ve Sulṭān Aḥmedden kihter olan oġlıdur. ʿUlūm·ı ʿArabiyyede ṣāḥib-te'līf ve naẓm u inşāda daẖi lāyıḳ·ı tavṣīf bir şehzāde·i vācibü't-taʿrīf idi. Vaḳtā ki vālid·i mācidi Sulṭān (H.198b) Aḥmede mā'il ve anları velī-ʿahd itmege ḳā'il olmışdur. Mezbūr Ḳorḳud Ḫan elem-keşīde·i devrān olup ḥasb·i ḥālini bu ebyātla beyān eylemişdür.

Naẓm

Tāc u ḳabāyı terk idüp ʿuryān olayın bir zamān (H.198b)
Ġurbetde seyrān eyleyüp mihmān olayın bir zamān

Çeng ü rebābuñ ṣoḥbeti muṭrıb temām oldı hemān
Bezm·i belāda ney gibi nālān olayın bir zamān

ĀFİTĀBĪ :

Amasiyyede Sulṭān Bāyezīd merḥūma vāsıṭa·i naẓm ile taḳarrub kesb itdükde baʿż·ı aṣḥāb·ı garaż ^6_8(I) سبحان قديرا جعل الليل لباسا mezbūrı nifāḳla iltifāt·ı şehriyārīden düşürdiler. Pīrligi ḥālinde pāye·i ʿulyādan düşmiş şeyẖ·i fānī gibi zīr ü zeber ḳıldılar. Mezbūr daẖi ʿarż·ı ḥāl ve naẓm·ı ser-encām·ı mā fi'l-bāl semtinden bu gūne ḳaṣīde diyüp cenāb·ı şehriyārīye gönderüp bi'l-cümle isḳāt·ı gażaba vesīle idinmişdür.

Naẓm

Müjeñ tīrine cān atmaḳ hedef devlet nişānıdur
Velī benden gibi ẖākinüñ ol devlet nişānıdur

Yeter düşdüm ıraġ oḳ gibi ḳurbān olduġum raḥm it
Ḫam·ı ebrūlaruñdan kim yed·i ḳudret nişānıdur

Zamānında bu şāhuñ çek taṣarrufdan elin ey çarẖ
Yıḳarlar pīr isen göñlüñ yigitlik ʿunfuvānıdur.

EMĪRĪ :

İsm·i şerīfi Seyyid Maḥmūd aṣḥāb·ı naẓm u nes̲r olan sādat·ı refīʿu'd-derecātdan maʿdūd bir vücūddur. Ḥattā Bāyezīd Ḫan ve Selīm Ḫan zamānlarında Nakībü'l-eşrāf olmış zāt·ı şerīf·i pür-cūddur. Ḫaylī leẕīẕ güftārı ve naẓm·ı selīs-ābdārı vardur. Ve bu ebyātı evṣāf·ı şehriyārīde naẓm itmişdür ki taḥsīn·i belīġa (Hk.417b) sezāvārdur.

Naẓm

İki cihānı iki Bāyezīde ḳıldı ṭufeyl
Ḫudā ḳılup naẓar·ı luṭfa her birin manẓūr

Birisi ʿālem·i maʿnāda şöhre·i āfāḳ
Birisi ṣūret·i maʿnāda gün gibi meşhūr

Birisi mehbıṭ·ı feyż·i cenāb·ı Raḥmānī
Birisi rehber·i cumhūr·ı ġāziyān·ı ġayūr

Anuñ feżā'ili Ḥaḳ fażlı gibi nā-maʿdūd
Bunuñ ḥaṣā'ili Ḥaḳ luṭfı gibi nā-maḥṣūr

Bu virdi şerʿ esāsına ṣıdḳ ile aḥkām
(K.213b) O ḳıldı zühd diyārını ʿışḳ ile maʿmūr

Şemā'ili mütenāhī degül çü her birinüñ
Gerek birisine ṣarf ola mā-hüve'l-maḳdūr

BAṢĪRĪ :

Vilāyet·i ʿAcemdendür. Sulṭān Bāyezīd zamānında Mevlānā Cāmī ve Nevā'īnüñ terbiyet-nāmesiyle diyār·ı Rūma gelmişdür. El-haḳ Türkī ʿibārātı zebān·ı vuḳūʿ didükleri ıstılāḥātı ʿAcemligine göre eyü ẓabt itmişdür. Bu maṭlaʿ anuñdur.

Maṭlaʿ

ʿĀşıḳlarını āh o Mesīḥā-dem öldürür
Bu ādem öldürür ki Mesīḥ ādem oldurur

Ve lehū

Gerçi kim dirler cihānda ʿārife bir gül yeter
ʿĀrife bir gül yeterse baña yarım gül yeter

Ve lehū

Zihī merāsim·i cūduñ mürebbi·yi fużalā
Levāyiḥ·i himemüñ oldı feyz·i ehl·i ḥużūr

^6_9(I)
تاخکپا يست از نظر اهل درد رفت

چندان کرست ديده که دريا بکرد فت

Ve lehū Fārisī

^6_10(I)
روز و باران بس که کويد پناه کر ديده ام

در طريق عشق بازى کرك باران ديده ام

BEHİŞTĪ :

İsmi Sināndur. Ḳarışdıran Süleymānoġlı dimekle meşhūrdur. Bir vażʿ·ı nā-şāyestesi ṣādır olmaġın vilāyet·i ʿAceme gidüp bir zamān Mevlānā Cāmī ve Nevā'ī ẖiẕmetleriyle mübāhāt idüp baʿde zamanin yine anlaruñ şefāʿat-nāmesiyle Rūma gelmişdi. Lisān·ı Türkīde ẖamse nāmına kitāblar dimişdi. Ve manẓūm u mens̲ur baʿż·ı resa'il (F.193a) daḥi taṣnīf kılmışdı. Ḥattā ki

Naẓm

Didüm hele ben cevāb·ı ẖamse
Dimedi bu dilde daẖi kimse

beyti ile (Hk.418a) tefāẖür itmişdür. Ve şöhre·i ebnā·yı zamān bir iki beyt·i cevāhir-feşān daẖi andan ṣudūr itmişdür. Ḥaḳ budur ki eyü naẓm eylemişdür.

Naẓm

Yār bī-pervā dirīġā(34) ġuṣṣadan ḥālüm ḥarāb
Sevmesün ʿālemde kimse dil-ber·i ʿālī-cenāb

Biz de inṣāf idelüm yār olduġiçün n'eylesün
Ẕerre·i nā-çīzden ʿār itmesün mi āfitāb

TĀCĪ :

Nişāncı Caʿfer Çelebi merḥūmuñ pederidür. Sulṭān Bāyezīd (Ü.169b) merḥūm şehzāde·i ẕī-şān iken şehr-emīni baʿdehū defterdār ve dīvān·ı münşī olmışdur. Ammā Mevlānā ʿĀşıḳ lālāsı oldı dimekle lālālara paşa ıṭlāḳ olınur diyenlere gūyā ki lā lā diye muʿāraża ḳılmışdur. Bu matlaʿ mezbūr Tācī Begüñdür.

Naẓm

Göz yaşlu göñül zülf·i perīşanlar içinde
Ḳaldum ḳarañu gicede bāranlar içinde

TEMENNĀYĪ :

Ḳayṣeri (H.199a) ḳurbunda sākin ṭā'ife·i Ḳalenderiyye miyānında vücūdı müteʿayyin Laṭīfī ḳavlince tenāsuḥī-mezheb·i zümre·i zemīme·i melāḥideye hem-meşreb bir kimesne imiş.

Min naẓmihī

Ey ṣanem sen maẓharullāhsın
Nüsẖa·i cümle kelāmullāhsın

Ve lehū

Ṣūfī ḳalender ol küllī ḳazıt saçı ṣaḳalı
Sana bu bir ṭuzaḳdur gider bu ḳīl ü ḳāli

Taʿrīf·i esrārda bu Fārisī maṭlaʿ daẖi anuñdur.

Ve lehū

^6_11(I)
جبت الخضرا که بر کف عارفان جا کرده اند

از خيال او هزاران نکته پيدا کرده اند

S̲ĀNĪ :

Rūmīdür. Sābıḳan ḥüsn ü cemāline ve ġunc u delāl ü yāl ü bāline binā'en Yūsuf·ı S̲ānī lakabı ile meẕkūr olmış baʿdehū metāʿ·ı ṣabī fenā bulduḳda Yūsuflıġı gidüp S̲ānīligi meşhūr olmış. Bu ebyāt anuñ zāde·i ṭabʿıdur.

Naẓm

Dil-rübālar dilā benüm nemdür
Nūr·i dīdem sürūr·ı sīnemdür

Dāne dāne yüzümde ḳaṭre·i eşk
Sebzeler üzre ṣanki şebnemdür

ʿĀlemüñ āhırı elemdür bil
Ademüñ (K.214a) āḥırı da bir demdür.

ÇĀKERĪ :

Ümerādan ve ebnā·yı Abdullāh iken selīḳa·i naẓma sālik olan şuʿarādandur. Henüz ʿunfuvān·ı şebāb hālinde iken zamān·ı ʿömri min-vechin şitāb idüp rīş·i sefīde peydā (K.214a) itdükde daẖi zamānı degüldür diyu boyayup siyāh itmişdür. Ḥattā bir gün şehriyār·ı cihān kendüye rīş-hande-künān niçün nūrı ẓulümāta tebdīl idersin buyurmışlar. Kendüsi dahi ḥāżır cevāb olup hadd·i ẕātında yalan söyler ve ṣādıḳ ṣūretinde görünüp şirret ü tezvīr yüzinden baña reng eyler. Aña binā'en yüzine ḳara sürüp teşhīr iderin didükde mizāc·ı şehriyārīye muvāfıḳ olmış. Ḥaḳḳında küllī ʿināyetleri taḥaḳḳuḳ bulmış. Bu ebyāt mezbūruñ naẓmındandur.

Naẓm

Sāḳī piyāle ṣun ki felek bī-amān imiş.
Ol daẖi dil-berüm gibi nā-mihribān imiş

Ve lehū

Derūn·ı dilden ider derd ile nāy
Cihān benden tehī kalsa gerek vāy

CELĪLĪ :

Burusevīdür. Şiʿrde kem-biżāʿa ṭarīk·ı maʿrifetde evḳātını ẓāhirü'l-ıżāʿa bir kimsedür. Bu maṭlaʿ anuñdur.

Naẓm

Yine bir derzi güzel sevdi göñül pāresi çoḳ
Rişte·i zülfine baġlı yeler āvāresi çoḳ

Monlā Laṭīfī bu minvāl üzre yazup Edirneli Celīlī Sulṭān Selīm Ḫan ʿaṣrında ve İzniḳī Celīlī Sulṭān Süleymān zamānında yazmış iken Mevlānā ʿĀşıḳ mücerred bir Celīlī yazup anı da İznikī ṣanup Burusevī iken ʿadem·i tetebbuʿına binā'en İzniḳī yazdı diyu daẖl itmişdür. Ḥālā ki bī-vech taʿarruż itmişdür. Zīrā ki ẖamse nāmına mes̲nevīleri ve naẓm·ı dil-āvīz ile şöhreti olan Celīlī Sulṭān Süleymān Ḫan ʿaṣrındadur. Gerek Burusevī ola gerek İzniḳī ikisinüñ de maḥallinde gerekdür taḥḳīḳi.

ḤASAN MUʿĪDĪ :

Rūmīdür. Ṭarīḳi ʿilme meşġūl iken fenā ġalebe (Hk.419a) idüp abdāl olduġı şuʿara·yı ʿaṣrınuñ maʿlūmıdur. Ḥattā Sulṭān Bāyezīd ʿaṣrınuñ evāsıṭında bir rāfiżī·i ḳallāṣ mezbūr derdmendi ḳatl ile ẖūn-pāş ḳılmışdur. Reddü ṣadr ʿale'l-acz ḳāʿidesinde bu ebyāt anuñdur.

Naẓm

Mıṣr·ı ḥüsnünde ki güm ḳıldı göñül cān u seri
Şām·ı zülfünde imiş aldı lebüñden ẖaberi

(F.193b) Ḫaber·i firḳati gülden ki kelām itdi ṣabā
Bülbülüñ lāle-ṣıfat ḳana boyandı cigeri

Cigeri ġamzen oḳı deldi vü dilden geçüben
Cānuma oldı revān ṭuymadı sīnem siperi

ḪĀKĪ :

Üskübīdür. Eşʿārı miḳdārıncadur. Ne s̲aḳīl ü bī-maʿnā ne inceden incedür.

Naẓm

Melāmet çekmezin hergiz ki hicran ber-kemāl eyler
Kemāle irse bir nesne felek anı zevāl eyler

Ammā bu ḥaḳīr ḳavlince ḥaḳ edā bu idi.

Melāmet çekmezin ġamdan ki hicran ber-kemāl eyler
Kemāle irse bu nesne felek anı zevāl eyler

ẔEKĀYĪ :

Şehzāde Sulṭān ʿAlemşāhuñ dīvān kātiblerinden imiş. Şāʿirliginden ġayri inşāya dahi ölçümlenürmiş. İkisi orṭasında bu ebyāt·ı inşā-me'āl anuñ mevzūn maḳālindendür.

Naẓm

Selāmı hem çü sīm ü sünbül ü gül
Peyāmı çün nevāy·ı sāz·ı bülbül (I)^6_12(I)

Ḳad·i mevzūn gibi şīrīn duʿālar
Ḥad·i cānan gibi renġīn s̲enālar

Dahi mihri gibi envāʿ·ı eşvāḳ
Dil ü candan nitekim mihr·i ʿuşşāḳ

Eġerçi çü sīmden murādı maʿlūm degüldür. İmlāsı ḥālinde naẓm ile ḥalṭ·ı kelām itmişdür dimekten ġayrı cevāb·ı maʿḳūlı (H.199b) mefhūm degüldür.

ẔİHNĪ :

Şehzāde Sulṭān Bāyezīd Ḫan ebnā·yı kirāmından Kefe vālīsi Sultān Meḥemmedüñ (Ü.170a) defterdārı imiş. Ḥālā ki baña beytü'l-māl ıṣmarlandı diyu erbāb·ı naẓmuñ beytü'l-mālını çalmada sārıḳlaruñ sālārı imiş. Maʿa-ẕālik naẓmı bī-maʿnā taẖayyüli mālā-yaʿnī bir şaẖṣ imiş Bu maṭlaʿından ḥasb·i ḥāli aṣḥāb·ı ḳāle rūşen olmış. Eger ṣāḥibi çıḳmazsa bu beyt anuñdur.

Naẓm

Gerçi ki nigāruñ ruẖ·ı ālı güle benzer
ʿĀşıḳlarınuñ nālesi de bülbüle benzer

ZĀRĪ :

Üskübīdür. Ḳoca Ḥasanzāde dimekle meẕkūr ve baʿżı nāzükçe sözler ve maṭlaʿlar düşürmekle meşhūrdur.

Naẓm

Kemeri ḳoçmaġa ol sīm-beri (Hk.419b) döne döne
Der-miyān itdi niçe sīm ü zeri döne döne (K.214b)

SEYFĪ :

Sinobīdür. Ḳużāṭ ṭā'ifesindendür. Sulṭān Bāyezīd Ḫan şehr·i Amāsiyyede mīr·i ẕī-şān iken āşinālıġ itmiş. Her ḳaçan ki manṣıb·ı ḳażādan ʿarżı gelüp oḳınurmış. Seyfīnüñ yine nev-güftesi var mı diyü buyururmış. Ṣofyada ẖaylice ẖayrātı vardur. Vefātı daẖi anda vāḳıʿdur. Bir gün Ṭursun nām müzevviri ṭarḥ·ı beld içün ʿarż eyler. Mektūb mażmūnında bu beyti yazup nüfūzuñı farż eyler.

Beyt

Şehirlü bir müzevvirdür bu Ṭursun
Şehirde biz ṭuralum yā bu ṭursun

Bu ebyāt daḥi anuñ zāde·i ṭabʿındandur.

Gerçi güzel durur senüñ ey meh-liḳā ḳaşuñ ^6_13(I)
Kendin egdirür kemān çekerse n'ola ḳaşun (?)

Degme kimesne çekmez anuñ yayı berkdür
Ḳatī baġurlıdur senüñ ey bī-vefā ḳaşun

Bildi yoluñda ṭoġrılıġum çünkü ḳāmetüñ
Ṭaʿn oḳlarını niçün atar bana yā ḳaşuñ

ŞĀMĪ :

Ümerādandur. Yaʿnī Şāmlıoġlu diyü meşhūr olan şuʿarā·yı üdebādandur. Rūz-merre edālara mā'il sādece naẓm söylemege ḳā'il kimse imiş. Bu matlaʿ·ı meşhūr anuñdur.

Beyt

Yetmez mi temāşā·yı nigār el de ṣunarsun
Ey ʿāşıḳ·ı miḥnet-zede bulduḳça buñarsın

ŞĀHİDĪ :

Edirnelidür. Sulṭān Cem merḥūmuñ defterdārı olup baʿżı sāde ṣanāyiʿ u tevriyeden āzāde beyitler ile ol ḳapunuñ mābihi'l-iftiẖārı idi. Bu iki maṭlaʿ anuñdur.

Naẓm

Didüm kim görmedüm cānā gözüñ gibi güzel gözler
Didi ben daẖi görmedüm senüñ gibi güzel gözler

Diger

Çeşme·i Hıżr diyen cām·ı Sikender lebüñe
Yaraşur āyineden ṭōb dise ġabġabına

ŞĀVŪRĪ :

ʿİlm·i edvārdan ẖabīr ü māhir ve Necātī Begden telemmüẕi ẓāhir zümre·i ḳużātdan bir ḳābil kimse imiş. Ve bu maṭlaʿ anuñ ẕāde·i ṭabʿı imiş.

Beyt

Gözlük ṭutarın görmege ben rūy·ı nigārı
(Hk.420a) Dört oldı gözüm yol gözedür görmege yārı

ŞEVKĪ :

Edirnede bir pīre-zenüñ abd·ı müşterāsı iken ṭarīḳ·ı kitābete sülūk itmiş. Bu ġazel mezbūruñ ẕāde·i ṭabʿıdur ki şuʿarā nice naẓīreler söylemişdür.

Naẓm

Rā ḳaşınuñ mis̲ālini itmiş müsevvede
Yazan hilāl şeklini ṭāḳ·ı zebercede

Mey-ẖārenüñ duʿāsı n'ola olsa müstecāb
Her dem ḳadeḥ duʿāsın oḳır pīr·i mey-gede

Āşublar ḳoparsa lebüñden n'ola ẖaṭuñ
Şimdi mi oldı bāde·i nāb üzre ʿarbede (F.194a)

Kimdür dir iseñ ey yüzi gün Şevkī·i ġarīb
Bir gözi yaşlu yıldızı düşkün felek-zede

Diger

Ḫayāl·i laʿl·i can-baẖşuñla can tenden revan çıḳdı
Ben aġlayayın aġlarsam özümden iki can çıḳdı

Ḥaḳ budur ki ʿaṣrınuñ şuʿarāsına göre aḥsenü'l-vücūddur. Zīrā ki edāsında ḥaşviyāt·ı kes̲īresi nā-būddur.

ṢAFĀYĪ :

Sinobīdür. Sulṭān Bāyezīd Ḫan nāmına dīvān tertīb idüp baʿż·ı ẓurefānuñ nevʿan merġūbıdur. Ḥattā kendüsü merḥūm Liḳāyīye ẖaber gönderüp beyne'n-nās dīvānımuzuñ şöhreti nicedür diyu ṣorduḳda bu ḳıṭʿayı cevāb yazup göndermişdür.

Ḳıtʿa·i Liḳāyī

Sizüñ dīvānuñuz destān olupdur
Şehirli köyli oḳır şöhreti var

Gözi āhūlarun vaṣfıyla şimdi
Geyik destānı denlü raġbeti var (H.200a)

Ve bu ebyāt daẖi mezbūruñ eşʿārındandur.

Naẓm

Göñlümi buldum anuñ zülfine ṭolaşmış imiş
Göz ḳarardup ḳurı sevdālara ulaşmış imiş

Bī-ẖaberler didiler leblerinüñ geldi ḥaṭı
Naẓar itdüm çü şeker tengine mūr üşmiş imiş

ṢUNʿĪ :

Ḳastamonīdendür. Merḥūm Necātī Begüñ şākirdlerindendür. Şuʿarā·yı Fürs ebyātını daẖi kem tetebbuʿ itmemişdür. Ve zamānında baʿżı pesendīde sözler söylemiş ḥattā Sulṭān Maḥmūd āsitānesinde Necātī nişāncı Ṭāliʿī defterdār olup Ṣunʿī kātib·i dīvān bulunmış. Mezīd·i ʿināyetleri ricāsına bu beyti (Hk.420b) söylemiş. (K.215a)

Beyt

Ṣunʿī ḳulunı tīz oñarırdı Necātī Beg
İllā n'idem ki Taliʿi itmez muʿāvenet

Ve bu ġazel·i muṣannaʿ daẖi anuñ iẖtirāʿıdur.

Naẓm

Ey dōst çünki gördi cemālün ʿıyān ʿuyūn
Şerḥ eylemekde oldı anı bu zebān zebūn

Ammā ʿacībdür ki üstād bu edāyı ıṣlāḥ itmeye.

Mıṣraʿ Şerḥ eylemekde oldı kemālüñ zebān zebūn

yegdür dimeye.

(Ü.170b) ẒARĪFĪ :

Vidinlidür. Ḳābil·i şān bir şāʿir·i nev-cevān iken gitmişdür. Ve bu sözlerini eks̲er·i ẓurefā pesend itmişdür.

Naẓm

Ṣanemā ruḥlarına benzeye ṣanur giderek
Ki ṭutar mihr ü mehi iki gözi gibi felek

Gözüm ögrendi sirişk ile ki ansuz olamaz
Ṣudan ayrulsa bilürsin ki n'olur ḥāl·i semek

Keşti·i dil yine ġam baḥrine ṭoġrıtdı dümen
Dōstum eydelüm Allāh oñara n'olsa gerek

Ne günāh itdi Ẓarīfī seni sevdiyse begüm
Kerem it ḳıyma ġarīb olana ey şāh dilek

ẒARĪFĪ-İ DİĠER :

Bolıdandur. Ḫaylī rüzgār-dīde seyyāḥ·ı bisyār-şenīde şaẖṣ imiş. Müşkil üç oldı zemīninde bu ġazel mezbūruñ iẖtirāʿıdur.

Beyt

Ḳıldum ġam·ı hicr ile sefer müşkil üç oldı
Yandı dil ü cān ile ciger müşkil üç oldı

Ve bu ḳıṭʿa daẖi anuñdur.

Ḳıṭʿa

Bāġ arasında görüp dil-dārı
Ḳulunum didüm eyā serv·i revān

Serv·i serkeş gibi dik geldi hemān
Bīd-veş cān u ten oldı lerzān

Sīm ü zer beẕlin idüp yalvarıcaḳ
Ḳodı serkleşliġi vü yatdı hemān

ʿAMRĪ :

ʿAbdülkerīmoġlıdur. Ḫusūsā ʿAbdullāhoġlı anılan zümredendür. Rūmili ḳāḍīlarındandur. Ṭabʿı nāzük-edā birle ġazel dimege rāġıb kimse imiş.

Naẓmuhū

Ḳatı baġırlu ṭaş ḳayasın sen
Sezmezem ki göñül yapasın sen

Ve lehū

Dilber ki uyẖuya vara gelmez gözüme ẖāb
Öpsem duya mı diyü çeker cānum ıżṭırāb

Bundan māʿadā rūzgāruñ aḥvāl·i nā-hem-vārını (Hk.421a) beyānda bu ebyāt anuñ leṭāfet·i ẕihnini iṣbāt maḳūlesidür. Ḥaḳ budur ki ḥūb naẓm itmişdür.

Naẓm

Nā-ehlüñ oldı şimdi zamān u zemīn daẖi
Bī-zevḳuñ oldı cām·ı mey ü nāzenīn daẖi

Hīç āferīde ehle naẓar eylemez dirīġ
İḥsān dükendi ḳalmadı bir āferīn daẖi

Kimse çerāġ uyarmaġı yād itmez oldı hīç
Mihrini güm ide gibi çarẖ·ı berīn daẖi

Hergiz zamāne kimse bitürmedigin görüp
Ḳorḳum budur ki sebze bitürmez zemīn daẖi

Ġam u ġuṣṣa defʿine kerem·i Ḥaḳḳa dayanup
ʿAmrī mey iç egerçi ki itdüñ yemīn daẖi

ʿANDELĪBĪ :

Şehzāde Sulṭān Maḥmūd mādiḥlerindendür. Bülbüle taḳlīd idüp neġamātla şetāretine bināen bülbül dinilmiş. İsmi Ḥasandur. ʿĀḳıbet ḥüsn·i ṣadādan ġayri ṣarīr·i ḥāme·i naẕm-ārā daẖi iẓhār idüp iltifāa ḳarīn olmış.

Min naẓmihī

Ḥūb söyler ḥaddüñe serv·i semen-būdur diyen
Rāst eydür ḳaddüñe bir serv·i dil-cūdur diyen

(F.194b) Diger

Gördüm o gül-ʿıẕārı bir bād-pāya binmiş
Gūyā ki berg·i güldür bād·ı ṣabāya binmiş

Ekābirden birine mülāzemet idüp ṭaleb ü aẖẕ ve celīle·i sedd·i bāb itdüklerinde bu maṭlaʿ daẖi mezbūruñdur.

Beyt

Elüñe zer alup varsan efendi gel buyur dirler
Tehī-dest olsañ ammā kim efendiyi uyur dirler

ʿAHDĪ :

Edirnelidür. Ol devrde aḥkām kātiblerinden ḥuṣūṣā naẓm u eşʿār rāġıblarından idi. Bu maṭlaʿ anuñdur.

Beyt

Ḳande varam sāye·i serv·i bülendüm var iken
Kime ḳul olam senüñ gibi efendim var iken

FİRDEVSĪ :

(H.200b) Burusevīdür. ʿAṣrında bir miḳdār tevārīẖ ḳarışdırmış naẓm u nes̲ri şīr ü sükker-vār alışdırmış ḥattā baʿż·ı akrānıyla semend·i ṭabʿını meydān·ı imtiḥāna çıḳarup yarışdurmış (K.215b) kimse imiş. Menḳūldür ki Sulṭān Bāyezīd Ḫan emri ile Süleymān-nāmeyi naẓm u nes̲r (Hk.421b) üzere üç yüz altmış cild kitāb itmiş ve zuʿmunca eks̲er·i ʿulūmı muṣṭalaḥātı ile edā eyleyüp cüll·i himmet·i bī-ḥisāb itmiş. Mezbūruñ nezāket·i ṭabʿı üç yüz altmış cild kitābından maʿlūmdur ki ^6_14(I) العلم نقطة كثرها بالجاهلون kelāmına tamām mā-ṣadaḳ düşmiş. Kütüb·i tevārīẖde birer faṣılla edā olınan ḳıṣṣayı kelimāt·ı müzaẖrefesi ile iks̲ār idüp oḳınmakdan ve yazılmaḳdan alıḳomış ^6_15(II) كمثل حمار يحمل أسفاراً manṭūḳına kendüyi maẓhar düşürmiş. Ġarābet bundadur ki ıṣġāya ḳābil bir ḳıṭʿası daẖi yoḳdur. Cihāt·ı sitti temāmen tetebbuʿ ḳılsalar bir rübāʿīsine dest-res bulmış kimse bulunması maʿlūm degüldür. Vaḳtā ki pādişāh·ı mesfūra tażyīʿ·i evḳātla ol üç yüz altmış cildi manẓūr olmış. İclā·yı bedīhiyyātdan olan ẖaşviyātını giderüp seksen cilde intiḥāb ve māʿadāsını ilḳā·yı āteş·i pür-tāb itdükde monlā·yı bed-gūy aña ke-ennehū incinmiş. Ḥakīm Firdevsīye taḳlīden bir kaç nā-sezā ebyāt söyleyüp diyār·ı ʿAceme gitmiş. Ḥālā ki muṣannefātı muṣannif nüsḥasında bile ḳalmamış. Ṣoñra didügi ebyātı hīç bir kātib·i serīʿu'l-ḳalem ve bedīʿu'r-raḳam yazmaġa tenezzül itmemiş. Bu ṭarīḳ ile nesyen mensiyyen ḳalmış. Bi'l-āẖare bu ebyātı ol Süleymān-nāmedendür diyü Monlā Laṭīfī īrād u is̲bāt itmişdür.

Naẓm

Gel ey vāʿıẓ işit sözin ḥakīmüñ
Eger kim var ise ṭabʿ·ı selīmüñ

Dilersen vażʿ idesin bir ʿimāret
(Ü.171a) Eger kūy u eger şehr ü vilāyet

Gerek seyr eylesün yir yüzinde
Yürüyesin yücesinde düzinde

Bulasın bir yiri kim ola ʿālī
Şimālinden yaña ola cibāli

Açuḳ ola velī ġarbī hevāsı
Öni ṣaḥrā vü ṭaġ ola verāsı

İgende ṣovuḳ olmaya şitāsı
Pek ıssı olmaya yazın hevāsı

Bu resme yirde yapsan menzil ü dār
(Hk.422a) Ḳapusı şarḳa ola didi miʿmār

Derdmend Firdevsī·i Tūsīnüñ rūḥı mezbūr ile iştirāk·ı maẖlaṣdan āzürde ve bunuñ eşʿārı oḳınan vilāyetden esen yil ṭoḳanduḳça mezārınuñ giyāhi bile pejmürde iken tekrār bir taḳlīd daẖi hicv semtindeki tereddüdinden peydā olmışdur. Bu kerre ḥakīm·i ẕī-şānuñ rūḥı ḥayāt bulmaḳdan bile me'yūs idügi hüveydā olmışdur. N'olaydı her şāʿir liyaḳatına göre maẖlaṣ iẖtiyār ideydi. Bu bābda sulṭānu'ş-şuʿarā fermānına muẖālefet cā'iz olmayup taʿyīn·i maẖlaṣ·ı eẖaṣṣ anlardan ruẖṣat ile ẓuhūra geleydi.

FİGĀNĪ :

Ḳaramānīdür. Şehzāde Sulṭān ʿAbdullāh mādiḥlerindendür. Bu daẖi İskender-nāme naẓmını iḥtiyār itmiş. Ḥālā ki kendüyi āzürde-hāṭır itdüginden ġayrı eşʿārına bile dil-āzār itmiş. Bu maṭlaʿ anuñdur

Naẓm

Yaşum merdümlerin çeşmüm ṭuṭardı nice ʿizzetle
Yolunda sā'il olmışdur yürürler şimdi ẕilletle

ḲĀDİRĪ :

Edirnelidür. Müderris zümresinden iken şiʿre heves idüp ıṣġāya ḳābil sözler söylemişdür. Ḥattā Sulṭān Bāyezīd Ḫana naẓmla bu maḳūle ʿarż·ı ḥāl eylemişdür.

Naẓm

Ey şehinşeh ki āsitāneñde
Cümle·i müşkilāt olur münḥāl

ʿAdl ü dāduñ iḥāṭa itmişdür
Rubʿ·ı meskūni ey şeh·i aʿdel

Ne revādur ki devr·i ʿadlüñde
İde maẓlūm ẓālim ile cedel

Māniʿ·i vaṣl·ı şemʿ olup miḳrāż
Perr·i pervāneye irgüre ḥalel

Bu ebyāt daẖi anuñ vāridātındandur.

Naẓm

Leylī gibi çemende ḳonup gül otaġ ile
Mecnūn yüregi gibi yanar lāle ṭaġ ile

Hengāme-gīr olsa surāhī ʿaceb degül
Kim nice pehlevānı (K.216a) baṣar bir ayaġ ile

(F.195a) Dil ṭıflını görüñ ki düşüp baḥr·ı eşküme
Ögrendi ṣuda yüzmegi iki ḳabaġ ile

Pervāneler nemed (H.201a) giyüp envār·ı ḥüsnüñe
Dervīşler gibi ṭolanurlar çerāġ ile

Kūyuñda Kādirīyi raḳīb ile dir gören
Bülbül çemende hem-nefes olur mı zāġ ile

ḲANDĪ :

Sirozīdür. Cem Sulṭān şāʿirlerindendür. Ḳannād olmaġla bu maẖlaṣı iḥtiyār itmişdür. Naẓma ḳādirlerden idi

ʿAn nazmihī

Çün dolaşduñ zülfine ey dil perīşān (Hk.422b) ol yüri
Ḳara baẖtum var imiş ney gibi nālān ol yüri

Bu maṭlaʿ daẖi anuñdur.

Naẓm

Ḳanda ḳandum ey ṣanem cüllāb·ı laʿlüñ ḳandına
Kim baña ḳandı diyu bühtān idersüñ her nefes

KĀTİBĪ :

Burusevīdür. Pür-gūy olmaġın şümāre ḳābil degül ḳaṣā'id ü eşʿārı vardur. Bu maṭlaʿ·ı meşhūr anuñdur.

Beyt

Yine ey cām·ı ṣafā kim seni gördük silme
Meclisüñ revnaḳısuñ dünyede art eksilme

KEBĪRĪ :

Rūmilindendür. Zelzele·i kübrāda fevt olmışdur ve bu ġazel zāde·i ṭabʿ·ı ẖāṣıdur.

Naẓm

Ey göz demidür eşk·i firāk ile tol indi
Aġyār bu gün yār ile bāzārı ṭolandı

Ḫışm ile yine cevr ü cefā tīġı bilendi
Ey dil saña mı yā baña mı anı bil indi

Mezbūr Kebīrī nevʿan kibr ü ʿacībe mübtelā olup muʿaṣırların göze göstermez anlar da kendüyi şāʿir ḥesābına ṣaymazlardı. Bināen ʿalā ẕālik Kātib Şevḳī bu ḳıṭʿayı diyüp kendüsine göndermiş.

Ḳıṭʿa

Kebīrī şiʿr-gūylar arasında
Hemin taʿdād içinde ṣıfra beñzer

Tezāyüd virür aʿdād·ı ḥisāba
Ḥisāba saymaz anı ehl·i defter

MESTĪ :

Edirnelidür. Ḫayli merdüm·i ʿayyāş u ṣāḥib-cemāl ve mestāne gözleri yāl ü bāl bir nev-cevān·ı pür-ġunc u delāl olmaġın merḥūm Necātī Beg taʿalluḳ itmişdür. Nice taʿalluḳ Leylāya ʿarż·ı mihr iden Mecnūn-mis̲āl taʿaşşuḳ itmiş idi. Menḳūldür ki ʿuşşāḳından biri maẖdūm·ı mezbūrun āsitānesi ẖiẕmetinde s̲ābit-ḳadem olmaġı ricā ider. Elbette bu sulṭān·ı mülk·i ḥüsne tavāşī nāmına ġayr taşı bir bende lāzımdur diyu ālet·i vücūdını keser. Yaʿnī ki kendüyi töhmete maḥmūl olan ḳażıyyeden munfaṣıl ider. Tā ki merāmına vāṣıl olup ʿömri āẖīr olınca āsitānesi ẖiẕmetinde s̲ebāt u beḳā bulur. Ve bu şiʿr·i ābdār Mestī didükleri cevān·ı bā-veḳāruñdur.

Naẓm·ı dil-ārām

Benüm ṣurāẖi gibi şāh·ı tācdārum yoḳ
Ḳulıyam ayaġın öpmeye iḳtidārum yoḳ

Mey·i elest ṣunıldı elüme rūz·ı ezel
İçelden ol meyi mestem daẖi ẖumārum (Hk.423a) yoḳ

MÜNĪRĪ :

Amasiyyelidür. Şehzāde Sulṭān Aḥmed vāṣıflarından ve bezm·i ẖāṣına maḥrem olan (Ü.171b) ḳurbī ʿārifleründen idi. Bu maṭlaʿ anuñdur.

Beyt

Dökdi cevāhirini ṣu gibi çeşm·i eşk-bār
Gülzār·ı kūyuna getürince iki bıñar

MİHRĪ :

Amasiyyedendür. Bikr·i fikri gibi mümtāz ve şevher·i ṭabʿına ḳarīn ü ẓāhirü'l-iʿcāz bir ḥatun·ı ʿāşıḳ-bāz idi. Merḥūm Sulṭān Aḥmedüñ meclisine dāẖil ve muʿāṣırları olan şuʿarā ile leṭā'ife mā'il ḥattā İskender nām bir cevān·ı sīm-endāmla ser-vaḳt·i töhmete vāsıl bir nāzenīn·i bī-muʿādil iken dāmen·i ʿiffetine dest·i bīgāne fırṣat bulmadı. Ve pīrāhen·i ʿiṣmetine ʿuşşāḳ·ı müştāḳ·ı ferzāneden kimse vāṣıl olmadı. Ḥattā bir gün bedīhe dimişdür.

Beyt

Nice İskenderi laʿlüm zülāli
Ṣuya iletdi vü ṣusız getürdi

beytini inşā eylemişdür. Muḥaṣṣal·ı kelām zen·i dehr-firībine aldanmayup dünyāya merdānelikle geldi gitdi. Zülāl·i viṣālinden ne bir kimse behremend oldı ve ne bezm·i ülfeti ser-vaḳtine yetdi. Bu ġazel Necātīye neẓā'irindendür.

Naẓm

Āteş·i ġamda kebāb oldı ciger döne döne
Göklere çıḳdı duḥānumla şerer döne döne

Dil derūnumda ṭutuşdı yine bir şemʿ gibi
Ten ẖayālüñle fener oldı (K.216b) yanar döne döne

Vuṣlat·ı laʿlüne irişmege can canbāzı
Rismān·ı ser·i zülfüñden iner döne döne

NECĀTĪ:

Şuʿarānuñ pīr·i pīş-ḳademi ve buleġānuñ mīr·i bī-naẓīr·i muẖteremi mes̲el-gūylaruñ ser-āmed·i nāmdārı fuṣaḥā zümresinüñ şehriyār·ı muẖtārı nādire·i ḳurūn u aʿṣar ve uʿcūbe·i duhūr u emṣār bir şāʿir·i büzürgvār idi. Eger edāsı hem-vār (H.201b) olaydı Ḥāfıẓ·ı Rūmdur dinilse ca'iz idi. Eşʿār·ı belāġat-nümāsı (F.195b) yek-dest bulunaydı Ḫusrev·i merzbūmdur dinilmek bāriz idi. Şehr·i Edirneden Sa'ilī nām bir şāʿirün kulıdur. Ve nāmı ʿĪsādur Latīfī ḳavlince. Ammā Mevlānā ʿĀşıḳ (Hk.423b) taẖḳīḳince şehr·i mezbūrdan bir pīre-zenüñ ^6_16(I) قرة عين لى ولك ḥiṭābı ile perverde ḳılduġı oġullıġıdur. Taẖsīl·i maʿārifle neşv ü nemā bulduḳdan ṣoñra tekmīl·i maʿrifete heves itmiş ve tekmīl·i kitābete daẖi beẕl·i ʿömr ü nefes itmiş vaḳtā ki Sulṭān Bāyezīd Ḫan şehzādelerinden ʿAbdullāh Ḫan mīr-livā·yı Ḳaramān olduḳda dīvān kātibi nāmıyla Necātī ʿabd·i mükātibi olup bile gitmiş. Ḥikmet·i Ḫudā merḥūm şehzāde riyāz·i cevānīden behremend olmaz. Necātī merḥūm daẖi keş-ā-keş·i ālām·ı fāḳadan ḳurtulmaz. ʿĀḳıbet erbāb·ı himmet olan ahāli·i devletüñ kimi mürebbī ve kimi miyāncı olup müceddeden sancaġa çıḳan Sulṭān Maḥmūd nām şehzādeye nişāncı olur. Ḥattā merḥūm Mü'eyyedzāde mezbūruñ ḥüsn·i terbiyetine bezl·i maḳdūr eyler. Nūyīn·i Cem-ḳadr daẖi riʿāyetine taʿahhüd ile luṭf·ı mevfūr eyler.

Naẓm

Şāh Maḥmūd·ı Ġazneviye bedel
Ṣadr·ı iḳbāle geçdi Şāh Maḥmūd

Vasfın idüp Necātī naẓm iderek
Oldı Firdevsi yirine mevcūd

El-ḳıṣṣa giderek şāha muṣāẖib olur. Ḥattā Münāẓara·i Gül ü Ḫusrev nām kitābı naẓm itmesine emr·i şerīfi ṣudūr bulur. Mezbūr daẖi semʿan ve ṭāʿaten diyu iştiġāl itmiş. İtmāmı müyesser olmadın Şāh Maḥmūd dahi sarāy·ı āẖirete gitmiş. Necātī merḥūm ālām·ı firāḳla evvelkiden ziyāde maġmūm olmış. Ne ol kitābı itmāma saʿy itmiş ve ne iẖtitāmı taʿayyün bulmış. Bu ebyāt ol manẓūmesindendür ki ẖaylī ẖoş-āyendedür.

Der-vaṣf·ı tīr ü kemān

Kirişini bir kezīn ötdürse yay
Atıla panbuḳ gibi nice alāy

Yay geründükçe ṣüner oldı oḳ
Cāna ecel gibi ṣunar oldı oḳ

Oḳ çekilür ṭırnaġa deñlü ṭolar
Ḫaylī ulaşdırmaġa ṭırnaḳ çalar

Degdi kiriş itdi ṣadā·yı ḥazīn
Pek çekene uz atana āferīn

Mevlānā ʿĀşıḳ ḳavlince bu kitāb·ı manẓūme Leylī ve Mecnūn nāmına temām olduḳdan ġayri sābıḳu'ẕ-ẕikr şehzāde·i merḥūma Ḫuccetü'l-İslām İmām·ı Ġazālīnüñ Kimyā·yı (Hk.424a) Saʿādetini ve muẖādarātdan Cāmiʿu'l-Ḥikāyāt mücelledātını min-ciheti'l-itmām te'lif·i bāḥirü'l-iẖtitām itmişdür. Nihāyet ʿanḳā gibi mevcūdu'l-ism münʿadimü'r-resm olmaġın nā-būd olup gitmişdür. Ḥālā ki ikisini de mübāşeret itmişdür. Ve ol iki es̲erüñ her birine nice yıllar iştiġāl iḳtiżā itmekle merḥūm Necātīnüñ feżā'il·i ẕātiyyesi ol maḳūle genc·i şāygān fetḥ idecek niṣāb ḥaddine yetişmemekle kümeyt·i ḥāmesi tevaġġul ṭarīḳına bile gitmemişdür. Bāʿis̲ budur ki ol ās̲āruñ bir faṣlına vāṣıl olmış kimse yoḳdur. Belki ẖayālāt·ı ẕevi'l-iyābdur diyü fetḥ·i bābına dest-res bulmışı ẖod maʿdūd olsa daẖi çokdur. ʿAle'l-ẖuṣūṣ Sehī Beg merḥūm ki ömr·i vārı gibi Necātī Begüñ ẖiẕmetinden ayrılmazdı. Bir nefes meclisinden cüdā olmaġı eyyām·ı ʿömrinden ṣaymazdı Yine ol iki kitābı (K.217a) vechen mine'l-vücūh yād itmemişdür. Ancaḳ Münāẓara·i Gül ü Ḥusrevi yazmışdur. Anı daḥi Leylī ve Mecnūn idi diyu tetebbuʿla ġalaṭ semtine gitmemişdür. Vaḳtā ki şehzāde·i pür-cūd merhūm Sulṭān Maḥmūd vefāt eylemiş iki āsitāneden ayrılduḳdan ṣoñra (Ü.172a) birine daẖi intisāba ḥicāb idüp ʿuzlet ü inzivāya raġbeti is̲bāt itmiş. Ḥattā mezīd·i ʿināyet·i şehriyārīden maʿāşına bol bol vefā ve erbāb·ı devlet ʿaṭayāsından kemāl·i istiġnāyile istīfā itmek içün ayda bin aḳça taʿyīn olınmış. Ucuzluḳ zamāna rāst gelmegin ḳaḥt u ġalāy·ı sīm ü dīnārdan ḥāṭırı meksūr u ber-ṭaraf bulınmış. Āẖir·i ʿömrine dek sābıkū'ẕ-ẕikr Sehī Beg ve vāris̲e·i vāẖidesin tezevvüc itdügi ʿumdetü'l-müderrisīn Ümmü Veledzāde ʿAbdü'l-ʿazīz nām dāmād gibi ġam-ẖār·ı nā-şādı ve hem-civārlarından Naḳḳāş (H.202a) Bayram nām nedīm·i ülfet-nihādı ile geçinmiş. Ne muʿammer olmış evlād·ı (Hk.424b) devletinden behredār olmış ve ne ol duẖter·i bülend-aẖterün ebnā·yı kirāmı rüˀyetinden kesb·i nūr ḳılmış Āḥyānen berā·yı ẖāṭır (F.196a) içün göñli seyr ü sülūk istese merḥūm Mü'eyyedzāde ẖiẕmetine gidermiş. Sermāye·i tereddüdi anlaruñ teveddüdine taḥsīs idermiş. Bu ḥālle ki sene erbaʿa ve öşr ve tisʿamie ḥudūdunda tūfān·ı beliyyāt·ı ʿālemden necāt bulmış. Sefīne·i pür-sekīne·i tābūtı baḥru'l-ʿirfān·ı ʿummān·ı ehl·i ṣafā olan Şeyẖ Ebü'l-Vefā maẖallesinüñ sāḥilinde iḳāmet lengerini bıraġup anda defn olınmış. Ḥattā mezbūr Sehī Beg

Gitdi Necātī hāy

tārīhini dimiş ve merḳādini yapdurup seng·i mezārına yazdırmış. Maʿa-ẕālik merḥūmuñ vāridātındandur.

Naẓm

Bir seng-dil firāḳına ölen Necātīnüñ
Billāh mermer ile yapasuz mezārını

beytini daẖi ḳazdırmış. Ḥaḳḳ·ı nān u nemege riʿāyete binā'en ol binā ile merḥūmuñ rūḥ·ı laṭīfini iḥyā ḳılmışdur. Nevverāllahü mażcaʿahū. Egerçi ki Mevlānā İdrīs Heşt-Bihişt nām tārīẖīnde merḥūmı Ḫusrev·i Rūm diyu merkūm itmişdür. Ol aṣra dek gelen Rūm şāʿirlerine ḳıyāsla vaṣf itdi ise ḥaḳ budur ki muḥassenāt·ı medāyiḥini mektūm itmişdür. Zīrā ki buleġā·yı ʿAceme şümūli maḳsūd olması muḥāldür. Fuṣāhā·yı Rūmdan zuhūr idecek aẖlāfı ḳaṣdı ise mānend·i ẖayāldür. Bu teşbīh mih-vechin münāsib ü vecīhdür. Yoẖsa Ḫusrev·i Dehlevīnüñ ṣāẖib-ḥamseligi ve sā'ir feżā'ili fikr olıcak Monlā İdrīsüñ tems̲īli minvechin teşbīhdür. Ammā şuʿarā·yı buleġa·yı Rūmdan ve şākirdlerimüz nāmındaki pākīze-gūy·ı maʿlūmdan Mevlānā S̲āfī ki maḥallinde ẕikr olınacaḳdur fuṣahā·yı ʿAcemüñ meşāhirine şuʿarā·yı Rūmuñ rū-şināslarını teşbīh yüzinden didügi ḳıtʿa ḥaḳ budur ki manẓūme·i pesendīdedür. Ancaḳ bu ẖaḳīr vaṣfındaki ḥüsn·i ẓannı medẖūl·i (Hk.425a) efażıl·ı nā-güzīdedür.

Naẓm

Şāʿir cihānda çoḳdur feyż·i Ḫudāya maẓhar
Anları zinde kılmış nehr·i hüner ẕülāli

Meşhūr·ı ehl·i ʿirfān aṣẖab·ı resm·i dīvān
Bir ḳaç suẖanver olmış ser-defter·i ehāli

Rūm u ʿAcemde ḳopmış aʿyānı ehl·i naẓmuñ
Eşrāfı yaʿnī olmış bir birinüñ mis̲ali

Selmān añıldı Aḥmed Ḫācū yazıldı Ẕātī
Ḫusrevlenür Necātī Ḫāfıẓlanur Ḫayālī

Nāzük edālardan Şāhī ṣayıldı Bāḳī
Her dilde ḳudretinden Cāmī ṭutıldı ʿĀlī

Ṣāfī bu penç beyitde yazıldı şeş cihetden
Altı güzīde ẕātūn evṣāf·ı pür kemāli

Baʿdehū biz yine ṣadede gelelüm merḥūm Necātīnüñ baʿżı güzīde ġazellerini beyān idelüm. Bir zamān (K.217b) cümle dīvānını intiḥāba me'mūr oldum. Ḳırḳdan ziyāde maʿmūr ġazellerini buldum. Ol cümleden bu iki maṭlaʿ·ı ġarrā penç ebyātı ile maṭbuʿ·ı ehl·i nühā idügi müttefiḳun ʿaleyh olur.

Naẓm

Dil-kişverine zülf·i siyāhuñ belā yeter
Yıḳmaġa ol vilayeti bir ejdehā yeter

Diger

Bī-vaḳt geldi yār işigine meh·i münīr
Şebrevlik anuñ uşda getürdi yüzine kīr

Ve bu maṭlaʿları dahi maṭbūʿ u güzīdedür. Yaʿnī ki sā'ir meṭāliʿinden ziyādece pesendīdedür.

Diger

Nigārā tūtiyā·yı ẖāk·i pāyuñ özge dārūdür
Çekilse sürmeden eksük degüldür göz terāzīdür

Diger

Ḫaṭṭ·ı ruẖ·ı yār ehl·i muḥabbet ecelidür
Ġāfil yürime aç gözüni gün gicelidür

Diger

Dil-berde murād ān olur endām degüldür
Keyfiyyet olur meyde ġaraż cām degüldür

Diger

Ruẖuñ gülzārına sünbül ṣaçuñ ṣaç kim niḳāb olmaz
Kim ol şemʿ·i şeb-ārādur aña ẓulmet ẖicāb olmaz

Ḫikmet·i Ḫudā bu ġazelini görmedin zemīninde nevādir şekli olmış. Yaʿnī ki bu ḥaḳīrden daẖi bu maḳūle müreddef ü muḳaffā bir ġazel ṣudūr bulmış. Maʿa ẕalik üç beyti bāʿis̲·i (Hk.425b) maġfiretimüz olacak ve zuẖr·ı ṭarīḳ·ı āẖiret ẖisāb olunmışdur binā'en ʿalā ẕālik īrādı münāsib görildi.

Li müellifihī

ʿİnāyet her kime yüz ṭutsaʿiṣyānı niḳāb olmaz.
Güneş ṭoġduḳda zīrā perde·i ẓulmet hicāb olmaz

Giceyle hāb u gündüz ġaflet oldı bāʿis̲·i ḥayret
Bize dünyānuñ inkārı gibi ḥāzır cevāb olmaz

Ḥabībin sev dilersen maġfiret taḳrībin ey ʿĀlī (Ü.172b)
Raḳīb olmaḳ gibi Mevlāyā rengīn intisāb olmaz

NECMĪ :

Cānikdendür. ʿİlm·i nücūmda kām-yāb dānende·i rumūz·ı usṭurlāb (F.196b) bir ḥakīm ü fehīm·i maʿrifet-meāb imiş. Bu maṭlaʿı ḥasb·i ḥāl idinüp dimiş.

Naẓm

Neler eyler kişiye ṭāliʿ·i bed
Aẖter·i saʿd eylemezse meded

Bunı daẖi bir ḳaṣṣāb cevānı vaṣfında naẓm itmiş

Naẓm

Bugün bir dil-ber·i ḳaṣṣābuñ oldum ḳulı ḳurbanı
Tenümi şerḥa şerḥa itseler terk itmezem anı

Terāzūden inen dil-ber budur yā Rabbi sen ṣaḳla
Ḥased ḳurdından anı kim olupdur Yūsuf·ı s̲ānī

NİYĀZĪ :

Monlā Laṭīfī üç Niyāzī tercemesin yazup biri Burusevīdür Yıldırım Ḫan mādiẖlerindendür. Ve biri Ḳaramānīdür ki Sulṭān Bāyezīd şehzādelerinden Sulṭān ʿAbdullāh vāṣıfıdur diyu yazmışdur. Ve biri daẖi Sirozīdür ki ʿaṣrımuz şuʿarāsındandur dimişdür. Ḥālā ki bu ḥaḳir bir Niyāzī dīvānını gördüm. Necātī dīvānından ziyāde idi ve dībācesinde

Naẓm

Benüm İlyās Niyāzī Gelibolı vaṭanum
ʿAyn·ı baẖr iki gözüm keşti·i cāndur bedenüm

Ve bir ḳasīdesinün miyān beytinde

Diger

Rūy·ı dünyā kim bugün buldı cemāl ile kemāl
ʿAdl·i Sulṭān Bāyezīd ibni Meḥemmed Ḫandan

dimişdür. İsmi İlyās olduġı ve ṭarīk·ı ʿilme sālik müsteʿidān zümresinden idügi maʿlūmdur. Bu taḳdīrce Ḳaramānī bir Niyāzī dahi var idügi gayr·ı maʿlūmdur. Laʿl ü āteş redīf ḳaṣīdeleri vardur. (Hk.426a) Ve meşhūr·ı āfāḳ olan

Naẓm

Cefā·yı yāri mi cevr·i nigārı mı diyeyin
Firāḳ·ı yāri mi terk·i diyārı mı diyeyin

Ya ṭūl·i ʿahd·i belāyı baʿīd·i rūzumı mı
Ya miḥnet ile geçen rūzgārı mı diyeyin

Ruẖınuñ ġamından ölüp lāle bitse sīnemde
Gelüp oṭaġ ile bekler mezārı mı diyeyin

Ve şöhre·i āfāḳ olan

Beyt

Vā firḳatā kim irmedüm ol serv-ḳāmete
Vā ẖasretā ki ḳaldı bu ḥasret ḳıyāmete

Bu maṭlaʿ daẖi anuñdur. Muḥaṣṣal bu ḥakīr ḳavlince bir Niyāzī·i Ḳaramānī daẖi yoḳdur. Ve Sulṭān ʿAbdullāh ile vilāyet·i Karamāna varması ġalaṭ olınmışdur.

VİṢĀLĪ :

Aydınlıdur. Edirne (K.218a) sarāyında ḥāce olmışdur. Gördügi şiʿre deḥḥāl bu ḳāʿide·i ʿarūża uymaz diyü ḳīl ü ḳāl itmesi ẖuṣūṣā Necātī ġazellerine daẖli iltizām idüp zuʿmunca güft ü gūy·ı bī-me'āl eylemesi muḳarrer imiş. Aña binā'en kendü şiʿrinüñ daẖi selāseti inʿidāmı günden güne eẓher imiş.

Naẓm

Gözlerümdür güzelüm gözüñi cān ile seven
Göze göster gözüñi gözden ıraġ olma igen

Görmek olmaz iki gözüm gibi güzeli velī
Görmüşem göz seni gördükde iki gözümi ben

VAṢFĪ :

Sirozīdür. Feammā ḳuzātun bī-baẖt·ı bī-rūzıdur. Ġāyet żaʿīfü'l-mizāc u bīmār ve ikide birde rıḥleti şöhre·i dār u diyār olmaġın öldi diyu ḳādīlıġını alurlardı. Dirliginden ayrı düşmiş mürde gibi ḥużūr u rāḥatı gülzārını pejmürde ḳılurlardı. Ḥattā bir defaʿ daẖi manṣıbı alınmış. Düşe dura vezīr ʿAlī Pāşāya gelüp bu ḳıṭʿa ile muḳarrer itdürmiş.

Naẓm

Vaṣfī·i pīr ü nātüvān içün
Öldi diyu rivāyet itmişler

Ġālibā şerm ile ẖużūrunda
Ḥayretinden kināyet itmişler

Gördüler günde biñ kez öldügümi
Biñde birin ḥikāyet itmişler

Bu ebyāt daẖi anuñdur. Ḥaḳ budur ki hūb edā itmişdür.

Naẓm

Göñül belā oḳına ḳıldılar nişāne seni
Belā içün mi getürdi (Hk.426b) Ḫudā cihāne seni

İki cihānda çü can bir olurmış ey dilber
Ne cān ile vireyin ben iki cihāne seni

Bahāne ʿışkūn idüp ben faḳīre cevr itme
Anuñ ḥaḳı ki şehā itdi bī-bahāne seni

HĀŞİMĪ :

Sādāt·ı Aʿcāmdandur. Sulṭān Selīm Ḫan şehzāde iken muṣaḥiblerinden pederi daẖi ol āsitānenüñ (H.203a) çārūb-keşleri rāġıblarından iken Ḳarışdıran ṣaḥrāsındaki ṣavaşda fevt olmışdur. Kendü nice zamān muʿammer olup bu zemīnde vāfir neẓāˀir dinilmişdür. (I)^7_1 Evvelā bunı daẖi Hāşimī bulmışdur.

Naẓm

Bezm·i mey eylemişem dün gice sulṭanlar ile
Nice sulṭānlar ile bī-ser ü sāmanlar ile

Ne bana vaṣl müyesser ü ne ẖōd ṣabr·ı ḥabīb
Düşeyin şehrine şeydā olup efganlar ile (II)^7_2

ʿAcemligine göre eyü dimişdür. Ḫuṣūṣā üstād yerine ḳonılup nice güm-rāhlar kendüye peyrevlik itmişdür.

HİLĀLĪ :

Burusevīdür. Bu maṭlaʿlar ile baʿż·ı şuʿarā peyrevidür. Ve maẖlaṣ cihetinden münāsebetle ẖōd ẖaylīce naẓm·ı maʿnevīdür.

Naẓm

Gün germ olup igende ḥüsnini itmesün ʿarż (F.197a)
Nisbet yüzünle günde beyne's-semāi ve'l-ʿarż

Bu daẖi Manṣūr nām imāmuñ hicvinde bir ḳıṭʿasıdur.

Ḳıt'a

Aṣacaḳsın (?) cihānda ey Manṣūr
Sana görmem imāmeti maʿḳūl

İsm·i mefʿūl adın taḳınduñ çün
Cā'iz olmaz imāmet·i mefʿūl

I. Selim (Yavuz) Dönemi

Şāirleri

(1512-1520)

FAṢLUN FĪ ŞUʿARĀ'Ī Bİ ZAMĀNİHİ'N-NĀẒIMĪN

Lİ DÜRERİ EVṢĀFI ŞĀNİHĪ

MEVLĀNĀ ĀHĪ :

Beñlü Ḥasan dimekle mülaḳḳab Rūmilinde Nigbolı ḳażāsında tevellüd itmiş (Hk.511a) bir küşāde-meşreb naẓm·ı laṭīfi rūḥ-efzā inşāsı nişāne·i belāġatla feraḥ-fezā bir ʿazīz idi. Ḥālā ki Āhī maẖlaṣınuñ şe'āmeti kemāhiye kendüye te'sīr idüp ġam u endūh ile āh u vāhdan ḳurtulmadı. Müddet·i ʿömrinde (H.241b) rūzgārından kām alup aḳrān u ems̲āli miyānında taʿayyün bulmadı. Zamān·ı cevānīde babası vefāt idüp ve ele giren māl·ı mevrūs̲la ticāret ḳaṣdın idüp dārü'l-mülk·i İstanbula geldi. Ol ʿaṣr pādişāhlarınuñ ʿilm ü maʿrifete raġbetlerini vüzerā ve erkān·ı devletüñ aṣḥāb·ı kemālāta ʿināyetlerini görüp re'sü'l-mālını māl·ı kemāle degişdi. Yaʿnī ṭarīḳ·i ʿilme sülūk idüp sinni ḥudūd·ı erbaʿīne varınca pāye·i mülāzemet nāmındaki ser-menzile düşdi. Feammā ṭabˀında bedāyıʿ·ı naẓm·ı kelāma ḳudret ve melekesinde meziyyet·i inşād u inşāya raġbet maḳarrer olmaġla şuʿarādan Mevlānā Celīlī ile muṣāḥabet iderdi. Ol Ḫusrev ü Şīrīn naẓmına mübāşeret itmegin Āhī daẖi ol tetebbuʿa mümāreset idüp gāh anı naẓm ider gāhī ġazeller dirdi. Ḥattā baʿz·ı ebyātını iletüp meşāyıh·ı nakşībendiyyeden Maḥmūd Efendiye arż iderdi. (Ü.208b) Ḥālā ki şeyh·i büzürgvār Āhīnüñ aña iştiġālini taʿyīb ü inkār idüp Pervīz·i bī-temīz ki resūl·i Ḫudānuñ nāme·i şerīfini yırtmış bir gebr·i pür-kibr·i nāçīz ola. Mücerred ekābirden cā'ize ümmidi ile ẖayf u dirīġ ki senüñ aña taḳayyüdle tażyīʿ·i evkātuñ taḥaḳḳuḳ bula. Şöyle ki andan ferāġat eyleyesün. Dār·ı cezāda ben senüñ cenāb·ı risāletden şefāʿatına żāmin olayın ki tekmīl·i saʿādet·i āẖiret eyleyesün diyu taʿahhüdine binā'en Āhī ol naẓmı encāma irgürmedin ferāġat eyledi. Yaʿni ki nā-tamām ḳalup itmāmını münāsib görmedi. Ḥaḳ budur ki ẖūb naẓm itmişdür. Ol vech ile tekmīli mümkün olmamasını gūyā ki kemāl·i nezāketine delālet eylemişdür. Ve bu ebyāt ol kitābındandur.

Naẓm

Fenā bezminde çün devr·i zamāne
Beḳā cāmın sunar Nūşīnrevāne

Felek ṣundurdı bir ḳaç devr aña (Hk.511b) cām
Çıḳardı kāse·i serden ser-encām

Anuñ da ʿıyşını devr āẖir itdi
Ṭolısın Hürmüze nūş itdi gitdi

Der-vilādet

Ṭoġırdı ṣubh-dem bānū·yı devrān
Bir altun başlu ṣırma ṣaçlu oġlan

Der-sıfat·ı şeb

Nehengi çünki çarẖuñ Nīle batdı
Bir altun māhı kendin ṭaşra atdı.

Der-gamkūnī

Nedendür ey meh·i āyīne-ruẖsār
Ruẖun jengār·ı ġam ṭutmış ḳamer-vār

Mübārek ẖāṭıruñ ey çeşme·i cān
Ḳarañuluḳdadur çün āb·ı ḥayvān (K.267b)

Göñül āyinedür sevmez ġubārı
Götürmez cām·ı Cemşīd inkisārı

ʿAlā külli ḥāl mes̲nevīsi ġazellerinden rāciḥdür. Eşʿārı hem-vār degül idügi zīrā ki vāżıḥdur. Cümleden aʿla es̲eri ve mü'ellef·i matbūʿ u muʿteberi kitāb·ı Ḥüsn ü Dilidür ki vilāyet·i Rūmda te'lif olınan āsāruñ maḳbūl ü bī-muʿādilidür. Lāmiʿī merḥūmuñ Ḥüsn ü Dili gūyā bu daʿvānuñ ḥāll·i müşkilidür. Ve bu ḳıṭʿalar daẖi ol kitābdandur.

Naẓm

Āb·ı ḥayvan cihānda bir ṣudur
Ki anuñ ötesi ḳarañudur

Nice İskenderi o çeşme·i cān
Ṣuya iltüp ṣusız getürdi hemān

Ya çeken Ḥıżr gibi ābumdur
Ya Sikender gibi türābumdur.

Ve min eşʿārihī

(F.237b) Gitdi göñül saña gele ey bī-vefā gele
Şāyed ki isteyü seni göñlüm baña gele

Yārüñ ḥarāmī çeşmine ḳanum ḥelāl itdüm
Yā ol ḥarāmī bir gün ola kim yola gele

Ve lehū

Yirde ḳalmaz āteş·i āh·ı seḥergāhum benüm
Ṭoḳınur çarẖına bir gün ey felek āhum benüm

Merḥūm Sulṭān Selīm mezbūruñ baʿż·ı ebyātını görmiş. Ḳābil·i vücūd ancaḳ diyu pesend buyurup ḳāḍīʿaskerlere Āhīnüñ sinn ü māl ü cāhını ṣormış. Henüz mülāzımdur zamān·ı ʿömri erbaʿīn idügine ḳalbimüz cāzimdür didüklerinde riʿāyet eyleñ dimişler. Anlar daẖi ṭarīḳ muḳteżāsınca bir medrese ʿarż eylemişler. Lākin ekābirden biri kendüyi pāreye çalmış. Saña küllī riʿāyet buyurulmışdur. Ḳabūl itme diyü iṭmāʿla yoldan çıḳarmış. Ḥālā ki ʿadem·i ḳabūli ʿarż (Hk.512a) olınduḳda nā-kāmlıġına sebeb olmış. Henüz ẕillet·i mülāzemetden maḥzūẓ ancaḳ bir daẖi anı baña añmañ buyurılmış. Ve ol esnālarda Āhī bir ġazel diyüp

Beyt

Didüm yāre nedendür ol ḳadd bālā vü zülf egri
Didi bu Rūmdur bunda olur ṭuġrā·yı şāh egri

Diyār·ı ʿışḳ pür-āşūb memālik ser-te-ser (H.242a) fitne
Şeh·i ḥüsn olıcaḳ ẓālim olur lābüd sipāh egri

beytleri semʿ·i şehriyārīye ṭoḳınmış. Ġażab·ı āteş-nehbleri müştedd olup bir daẖi teẕkīrine mecāl olmamış. ʿĀḳıbet nice zamāndan ṣoñra Ḳara Ferye Medresesi virilmiş. Ol rütbe·i sāfilede ḳaṣīde·i ʿömri muḳaṭṭaʿ bulup nā-murādlıġla dünyādan gitmiş. Nevverāllahü rūhahū

ḤABĪBĪ :

ʿAcem serḥaddine ḳarīb bir nāḥiyedendür. Pādişāh·ı maġfūruñ zamānında Rūma gelüp vefāt itmişdür. İstimāʿa ḳābil baʿżı sözleri vardur.

Naẓmuhū

Ger senüñçün itmeyen çāk ey büt·i nazük beden
Ġūrum olsun bu ḳabā egnümde pīrāhen kefen

Gitmeye başdan ẖam·ı zülf·i ẖayāli sen mehüñ
Üstüḥān·ı kellem üzre ṭutsa ʿaḳrebler vaṭan

ḤUŻŪRĪ:

Gelibolı nevāḥīsindendür. Sūfiyyūn ṭarīḳına sülūk itmiş ve bu devrüñ āḥirinde gitmiş kelimātı mü'es̲s̲ir ʿuzlet ü ḥużūr ile istirāẖata nāẓır kimse idi.

Naẓmuhū

Biz kim bu cihān gülşenini ẖāra degişdük
Varını yoġa yārini aġyāra degişdük

Gel ẖūr u cinānı bize ʿarż eyleme vāʿiẓ
Biz cennet ü ẖūrı ḳamu dīdāra degişdük

Ve lehū

Bu cihan dār·ı fenādur bu fenā dārına yuf
Bu fenā dārı nedür belki beḳā dārına yuf

ḤALĪMĪ:

Nefs·i Ḳasṭamonide tevellüd itmiş iʿade·i S̲emāniyyeden mülāzemet rütbesine yetmiş baʿż·ı tekmīl·i ʿulūm ü fünūn taḥṣīl itmege diyār·ı ʿAceme gitmiş andan gelüp Mekke·i Mükerremede müteḳāʿid olmış ḥattā ṭarīk·ı Zeyniyyede (Ü.209a) bir pīr·i mümtāz ẖiẕmetine yetişüp tekmīl·i (K.268a) ṭarīḳatla iʿtilā·i şān bulmış kimsedür. Baʿdehū ^7_3(I) حب الوطن من الإيمان cāzibesi ile Ḳasṭamonıya gelüp ʿilm·i ẓāhir ü bāṭından āzādeye raġbet göstermiş. İttifāḳ Sulṭān Ṣelīm Ḫan (Hk.512b) Ṭrabzonda Mīr-livā·yı ẕī-şān iken mezbūruñ aẖlak·ı ḥasanesini işitmeleri ile şeref·i ṣoḥbetine ṭālib olup daʿvetine emr·i şerīf ü ādem göndermişler. Ḥikmet Ḫudānuñdur isimlerindeki münāsebet ülfetlerine sirāyet itmiş. Temām ittiẖād üzre mücālesetleri raḳd·ı taḥḳīḳa yetmiş ve bi'l-cümle yıldızları barışmış. Yaʿnī ki çoḳ zamān geçmedin Sulṭān Selīme cülūs·ı taẖt·ı saʿādet müyesser olmaġla Ḫalīmī Çelebi daẖi meydān·ı raġbet ü iltifātda ḳaṭʿ·ı merāṭib ḳılmış. Ve baʿż·ı şuʿarā bu ẕikr olınan ülfete ki muṭṭaliʿ olmışlar. Bu maḳūle bir maṭlaʿ diyüp ṣunmışlar.

Naẓm

Şol pādişāh ki ism·i şerīfi Selīm ola
Lāyıḳ budur muṣāhibi anuñ Ḥalīm ola

Menḳūldür ki dārü'l-mülk·i İstanbula gelüp taḥt·ı saʿādetle ki müşerref olduḳda iki üç gün miḳdārı umūr·ı cumhūruñ niẓāmı ile muḳayyed olmaġın mezbūr Ḥalīmīyi görmemişler. Dördüncü güni mecbūr olmaġın bāġçe ḳapusından içerü iletdürüp tefaḳḳud·ı ḥāṭıra teveccüh ḳılmışlar. Ḥattā mezbūra iştiyāken ve iltifāten ben bu salṭanatı neyleyin ki üç gündür senüñ cemāl·i bā-kemālini göremezin buyurmışlar. El-ḳıṣṣa Ḳāḍī ʿĪsā Sulṭān Yaʿḳūb·ı Bāyındırīye itdügi duẖūl bunlarda ẓāhir imiş. Ve Ḳāḍī Ebu Dāvud Muʿtaṣım·ı ʿAbbāsī ḥużūrında bulduġı ẖüsn·i ḳabūli Ḥalīmī Çelebide izdiyādla mütebādir imiş. Baʿż·ı umūr ʿarżında vüzerā tersnāk olsa feryād-resleri monlā·yı mezbūr imiş. Her ne söyleseler gūş·ı rıżā ile ıṣġāları elbette ḳarīn·i ḳabūl (F.238a) u me's̲ūr imiş. Fetḥ·i Mıṣrla kāmrān ve ʿavdetle diyār·ı Şāma mihmān olduḳlarında(15) vefāt itmişlerdür. Ḥattā ʿibādetine ve ṣalāṭına bi'ẕ-ẕāt kendüler varup riʿāyet·i ḥuḳūḳı is̲bāt itmişlerdür. Ve ammā müellefāt ü ās̲ārı ġayrı şāyiʿ gūyā ki bu iki maṭlaʿa iktifāları vāḳiʿdur.

Naẓm

Elüme girmiş idi dün gice ol zülf·i du-tā
Ṣanki destümde idi memleket·i Çīn ü Ḫıṭā (Hk.513a)

Ve lehū

Ol māh-ruẖ ki ẖalḳı yaḳan ḥüsni tābıdur
Germ olmasun mı yir yüzinüñ āfitābıdur

MONLĀ ḤALĪMĪ :

Bunlar diyār·ı ʿAcemden gelmiş Dımışḳ·ı Şām·ı Cennet-meşāmda temekkün ḳılmış bir ehl·i maʿrifet idi ki beyne'n-nās Ḥalīmī lugati diyu meşhūr olan Baḥrü'l-garā'ib nām kitābı bunlar te'līf itmişdür. Bu ḥaḳīr küllīyātını gördüm. Otuz miḳdārı resā'il (H.242b) ü ḳaṣā'idi·i maṣnūʿasını müṭālaʿa itdüm. El-ḥaḳ diḳḳat·i ḳalb ve ṭabʿ·ı nāzügine āferīn ve mahāret·i ẕihn·i mū-şikāfına ṣad-taḥsīn ki merḥūm Selmān·ı Sāvecīnün ḳasīde·i müşkilesine ḳarīb taẖayyülāt·ı matbūʿası vardur. Ve bi'l-cümle eks̲er·i eşʿārı taḥsīne sezāvārdur.

REVĀNĪ :

Dārü'l-mülk·i Edirneden nehr·i Ṭunca kenārında sākin ve bir bihişt·i ḥadīḳa·i pür-iştihārda mütemekkin ve şebān rūz naẓargāhında cerayān·ı āb·ı revān müteʿayyin olmaġın Revānī taẖalluṣ itmiş idi. İsm·i māder-zādı Şücāʿ ve şecāʿati tīġ·ı zebānla ḳātıʿ·i nizāʿ idügi taḥḳīḳa yetmiş idi. Merḥūm Sulṭān Selīm Ḫan şehzāde·i ʿālī-şān iken melāz·ı erbāb·ı ʿirfān olan āsitānelerine ilticā itmiş gāh u bī-gāh cevā'iz·i seniyyelerin alup iltifāt·ı ʿaliyyelerine maẓhar düşmiş idi. (K.268b) Baʿde'l-cülūs gāh maṭbaẖ·ı āmire emānetine mutaṣarrıf olduḳdan ṣoñra ṣurre emāneti ile ḥacc·ı şerīfe varmış gelmiş. Ḥattā ḥaḳḳ·ı fuḳarā olan ṣurreden ^7_4 (I) الصدقت لمن قبض müstedʿāsınca ekl ü belʿ ile müttehem olmışdur. Ḥattā şehriyār·i cihān Selīm Ḫan·ı kāmrān

Be Revānī saña neler dirler

mıṣraʿıyla vāḳıʿ·ı ḥālden istiẖbār itdükde

Bal ṭutan parmaġın yalar dirler

żamīmesi ile cevāb virüp teftīşden ḳurtulmışdı. Baʿde zamānin Ḳapluca tevliyetine ʿaḳabince Ayasofya tevliyeti ẖidmetine dest-res bulmış. Menḳūldür ki Ḳırk Çeşme ḳurbündeki mescid ü ḥucurātı hasbeten lillāh binā eylemiş. Es̲nā·yı ʿimāretde merḥūm Sulṭān Selīm Ḫan ol reh-güẕāra uġrayıp (Hk.513B) Bu ẖayrāt kimüñdür diyü buyurduḳda Revānī ḳullarınuñdur dinüldükte başını sallayup bir miḳdār taʿaccübe ḳalup ẖoş Ayaṣofyasın ki ayda bir mescid ḳuzılarsun laṭīfesi ile mezbūruñ ekl ü belʿ töhmetini sāmiʿīna ṭuyurmış. Ḫaylī ten-perver ve ālūde·i cām u sāġar şebān rūz mey-perest ve dā'imī māẖmūr u ser-mest kimse imiş. Aña binā'en eks̲er·i eşʿārı bāde·i nāb (Ü.209b) vaṣfında vāḳıʿ imiş. ʿİşret-nāme nām bir risālesi vardur ki ol manẓūme ebyātı kendinüñ mey-perestiligini şāyıʿ ḳılmışdur. Ve bu ebyāt ol manẓūmesindendür.

Naẓmuhū

Kimüñ kim cām ile ẖoş ʿālemi var
Süleymāndur ḳi elde ẖātemi var

Kimüñ ḥükmünde olsa pādişādur
ʿAceb āyīne·i ʿālem-nümādur

Ne bedr olur ki bulduḳda kemāli
Getürür bir araya beş hilāli

Ne yire ki ayaḳ baṣa ḳademdür
O bezmüñ kāse-bāzı cām·ı Cemdür

Aña kim dir ḳadeḥdür yā bu müldür.
Benefşe ḳoḳılı bir tāze güldür

Bu ebyāt daẖi dīvān·ı eşʿārındandur.

Ve lehū

Yāre ʿarż itdi yaşum sīmini çeşm·i eşk-bār
Baña göz yaşı gerekmez didi luṭfından nigār

Ve bi'l-cümle ʿaṣrına göre şāʿir·i ẖoş-edā ve eks̲er·i eşʿārı maḳbūl·i ẓurefā idi. Sene s̲elās̲īn ve tisʿamie tārīẖinde fevt olmış şuʿarādan biri bu maḳūle tārīẖ·i maṭbūʿ söylemişdür.

Naẓmuhū

Cihānı ser-be-ser ṭutmışdı nāmı
Emīr·i naẓm ki yaʿnī Revānī

Ecel cāmını çünki nūş ḳıldı
Şu deñlü kim düşüp mest oldı ānī

İşidüp rūḥ·ı ḳudsī didi tārīẖ
Cinandan yaña cān atdı Revānī

SÜCŪDĪ :

Rūmilinde Ḳalḳandelenden ve Pīrī Paşa merḥūmuñ mürebbālarından olup ol ʿaṣr·ı ḳarīnu'n-naṣrda silāḥdārlar kātibi olmışdur. Mücerred sāde naẓma ḳudretine ve sā'ir eşʿār u neẓāˀir didükçe anlara öykünüp taḳlīd·i bī-biżāʿatına binā'en her ne ḥāl ise raġbet bulmış idi. Ḥattā ẖāyīde ʿibārāt ve nā-şāyeste fıḳarātla inşā ölçümlenüp Sulṭān Selīm Ḫanuñ fütüẖātını (F.238b) bir kitāb itmişdür. (Hk.514a) Baʿde vefātihī taṣnīf itmegin cā'izesi ifnā·yı vücūd olmadan ḳurtulmışdur. Merḥūm Revānī Mısr yollarında berf redif ḳaṣīde diyüp ol şehriyār·ı ẕī-maḥż tābistān olup berf ne'ydügin bilinmeyen beriyyede naẓm eylemeyesin diyu buyurduḳda Sücūdī fırṣat bulup

Naẓmuhū

Ṣovuḳ sözlerle ṭoldurduñ cihānı
Başına ḳarlar yaġsun Revānī

dimişdür. Revānī daẖi mezbūruñ (K.269a) nev-cevānlıġı ḥālini işrāben

Naẓm

Yüzüñ ṭoḳınmaduḳ yir yoḳ cihānda
Anuñçün didiler sana Sücūdī

bedīhesi ile cevāb virmişdür.

SURŪRĪ :

Vilāyet·i şarḳda (H.243a) neşv ü nemā bulmış kendi ṭavrındaki şuʿarāya eks̲er·i eşʿārı pesendīde idügi ẓāhir olmışdur. Ṭarz·ı lüġazda daẖi nice ās̲ārı vardur. Eks̲er·i pesend ü ṭaḥsīne sezāvārdur.

Min naẓmihī

Kāmetüm ġamdan büküldi sünbül·i pür-tāb tek
Gözlerüm ḳan ile ṭoldı lāle·i sīr-āb tek

Ve lehū

Tā ki sevdā·yı ser·i zülfüñ mekānıdur göñül
Şāhbāz·ı lā-mekānuñ āşiyānıdur göñül

SAʿYĪ :

Şehr·i Prizrenlidür. Sulṭān Bāyezīd merḥūmuñ ātiyyede mesṭūr olacaḳ ġazelini pesend idüp kendüsini getürdüp cevā'iz·i seniyye ile riʿāyetden ṣoñra sarāy·ı āmire hāceligini virmişler. Taḥṣīl·i maʿrifete kūşiş iden ġılmān·ı ḥarem eks̲eriyā anlardan telemmüẕ itmişler. Vefātı Sulṭān Selīm ʿaṣrında olmışdur. Ve riʿāyetine bāʿis̲ olan şiʿri bu idügi taḥaḳḳuḳ bulmışdur.

Naẓmuhū

Sūretüñ naḳşını yazınca göñül nāmesine
Ḳanlar aġlatdı gözüm kirpigümüñ ẖāmesine

Bir gümüş serv·i ḳabā-pūşdur ol meh ki anuñ
Güneş altunlu gül olsa yaraşur cāmesine

SŪZĪ :

Ehl·i sülūk·ı naḳşībendiyyedendür. Ve ḳaṣaba·i Prizrende mütevellid olup Miḥaloġlı ʿAlī Begle eks̲er·i ġazavātında bile bulınmış ḥattā baʿżısını teşbīhāt·ı rengīnle naẓmına ḳoymışdur. Bu ebyāt anlaruñdur.

Naẓmuhū

Seḥer vaḳtinde çün Zāl·ı zamāne
Giyindi vü ḳuşandı Rüstemāne

Güneş tīġ u (Hk.514b) ʿuṭariṭ ẖāme ṭutdı
ʿAlī Beg rezm içün hengāme ṭutdı

Ve bir ḳāḍī ile baʿżı mācerāsı olup bu ebyātı diyüp Sulṭān Selīm Ḫana virmişdür. Ol ḳāḍīnuñ ʿazline sebeb olup evżāʿ·ı nā-hem-vārını taḥḳīḳa irgürmişdür.

Naẓmuhū

Maḥşer ʿaraṣātında ki dīvān olacaḳdur
Ey ḳāḍī saña daʿvici Yezdān olacaḳdur

Ḥaşr içre sicillāt·ı ʿamel çün ola imżā
Rüşvet rāḳamı nāmene ʿunvān olacaḳdur

Devrüñde yetīmüñ ki gözi yaşı revandur
Bir gün seni ġarḳ itmege ṭūfān olacaḳdur

Bu sāzı ki sen perdeler altında çalarsın
Ṣanma ki anuñ naġmesi pinhān olacaḳdur

Bundan māʿadā erbāb·ı ṭabʿ miyānında meşhūr olan ġazel·i ābdārı budur.

Ġazel

Serv-ḳaddüñ dikmesidür şāh·ı gül gülzārda
Eşkimüñ perverdesidür lāleler kūhsārda

Yā göñül sīnemde mihrüñ gizledi aġyārdan
Yā örümcek perde çekdi Aḥmed üzre ġārda

Ḥaḳḳā serāpā maṭbūʿ u bī-hemtā ġazeldür.

SEHī BEG :

ʿAbdullāhoġlıdur. Merḥūm şāʿir Aḥmed Paşaya ve Necātī Beg cenābına yetişmiş her birine nice rüzgār ẖiẕmet itmişdür. Ve cümleden evvel diyār·ı Rūmda Teẕkiretü'ş-Şuʿarā te'līfine bunlar ḳoylanmışdur. Sulṭān Süleymān merḥūm sancaġa çıḳduḳda dīvān kitābeti ile (Ü.210a) behremend olmış nice yıllar ol āsitāne·i ʿulyā ẖiẕmetinde neşv ü nemā bulmışdur. Bu ebyāt mezbūrun eşʿārındandur.

Naẓmuhū

Daġlar ẖalḳası giydürdi zirihler tenüme
Cebe ṣatmaḳ nic'olur göstereyin düşmenüme

Ḥaḳ oġuldur yaḳadan geçme bugün eşk·i yetīm
Ṭıfl iken daẖi bıraḳmışdı gözüm dāmenüme

Sīnede derd ü ġamuñ dāġını setr itmek için
Dügmeler taḳdı yaşum ḳaṭresi pīrāhenüme

Ve bir naʿt·ı (K.269b) Resūl diyüp maẖlas-perverligini ḥaḳ budur ki ẖūb edā itmişdür. Ol maḳṭaʿ budur.

Beyt

Serv·i gülzār·ı risāletsin Sehī dervīşini
Sāye·i raḥmetden (Hk.515a) itme yā Resūlallāh cüdā (F.239a)

Ammā Mevlānā ʿĀşıḳ Meşʿāru'ş-şuʿarāsında Edirnelidür evāẖir·i ʿömründe bölükden ṭarīḳ·ı tevliyyete girüp Ergeneye baʿż·ı ʿamāʿire mütevellī oldı diyu yazmış. Vefātı sene ẖamse ve tisʿamiede vuḳūʿ bulup muʿammer olup çoḳ yaşaduġını bildürmiş.

ŞEMSĪ :

Burusevīdür. Ḳużāt zümresinden olup şehriyār·i cihānuñ Mıṣr fetḥine teveccühünde Kefe ḳāḍīsı bulınmışdur. Bu ebyāt anuñ ẕāde·i ṭabʿıdur.

Naẓmuhū

Bezm·i cengüñe senüñ gelmege yoḳdur yüregi
Māhuñ ey dōst meger var ise çigdür çöregi

Ve lehū

Dervīş·i nemed-pūş gibi bülbül ıraḳdan
Gül ruẖlarınuñ vaṣfın oḳır al varaḳdan

ṢABĀYĪ :

Edirnevīdür. Fürsde ve ilm·i ʿarūzda ẖaylīce mahāreti olup taḥsīn ü pesende ḳābil Fārisī ve Türkī naẓmı var imiş. Ḥattā Şütür Ḫucre·i Kātibīye naẓīre diyüp eks̲er·i ebyātı tavṣīfe sezārvār imiş.

Min ebyatıẖī

^7_5(I)
نه من شتر دل ونه اخرست حجرهء تن

شتر نکنجد و تنکست حجرهء دل من

شتر دلان جهان شد اسير حجرهء کور

جکو نه اشتر شادی کشم بحجرهء تن

مشوچو اشتر سرکش بحجره فقرا

مکش بحجرهء کردون شتر صفت کردن

Ve lehū

Leẕẕetde lebüñ ḳand·ı mey-ālūdeye beñzer
(H.243b) Terligde tenüñ sekker·i pālūdeye beñzer

ve bu maḳṭaʿ daẖi İmāmeyn·i Hümāmeyn vaṣfındadur.

Ve lehū

Ben nice vaṣf ideyin ol Ḥüseyinle Ḥasanı
Kim iki hümā durur raḍiyallahü ʿanhümā

ṢUNʿĪ BEG :

Ümerā·yı nāmdārdan İskender Paşaoġlı Muṣṭafā Begdür ki Sulṭān Selīm ʿaṣrında Ṭırāblus sancaġı begi idi. Maʿrifeten ve şevketen mīr-livā olanlaruñ begi idi. Bu maṭlaʿ anuñdur.

Naẓmuhū

Bana raġbet saña nefret virmiş ey zībā cemāl
Ḥüsn sende müntehā vü ʿışḳ bende ber-kemāl

Ve lehū

Gül ruẖlarına lāle eger olmasa ẖasret
Baġrında anuñ n'eyler idi dāġ·ı maḥabbet

ṬALİʿĪ:

(Hk.515b) Ḳasṭamonılıdur. Zamānında ẖaylice şöhret bulmış baʿżılar Necātī Beg merḥūma muʿādil ṭutmış. Ehl·i dil ü nüktedān ve dergāh·ı ʿālī yeñiçeri kitābeti ile kāmrān bir ḳābil·i vücūd imiş.

Naẓmuhū

Göreli ṭalʿat·ı ġarrāsını ol sīm-berüñ
Çarḥı batdı güneşüñ yıldızı düşdi ḳamerüñ

Ve lehū

Keskin oldugı bu yeñiçerinüñ
Dā'imā seyf·i ḳāṭıʿı biledür

Yaġdırur ẖaṣma tīr·i bārānı
Ḥarbeden berḳ·i lāmiʿi biledür

Żārdur gerçi nefʿi de çoḳdur
Çoḳ mużır var menāfiʿi biledür

Baẖtı kördür bu gün bu ṭā'ifenüñ
Nereye varsa Ṭāliʿī biledür

Merḥūm Sulṭān Selīm bunlara ve Sücūdīye fütūḥāt te'līfini emr eylemiş. İkisi daẖi naẓm u nes̲r ile birer es̲er ḳomış. Ve illā ol pādişāh·ı ẕī-şānuñ ṭabʿ·ı ʿālīlerine muvāfıḳ ve gāh u bī-gāh istimāʿ u ıṣġālarına lāyıḳ olmamaġın hīç birisi şöhret bulmamış. Yine bu biżāʿa ile iltifāten ser-vaḳt·i ẖāṣa dāhil olurmış. Ḥālā ki kendü iştiʿāl·i nār·ı ġażābından korkup duẖūlden ibā üzre olurmış. Es̲nā·yı muṣāḥabetde ur Ṭāliʿīnüñ (K.270a) boynını buyururlarsa benüm ḥālüm nice olur diyu tereddüd ḳılurmış. Bu maḳūle vehm ü ẖavf·ı ẖafiyye müeddā olan ülfetden tecennüb ü ferāġat yegdür diyu çekinmiş. Vaḳtā ki bu mażmūn semʿ·i şerīf·i pādişāhīye maḳrūn olur. Dāẖil·i meclis olmaḳsızın da ol maʿnā muḳarrer degül midür. Yaʿnī ki ur boynını dinilmek ülfet bahānesi yoġ iken daẖi müyesser degül midür buyurmışlar. Mezbūruñ nevʿan ictinābından āzürde-ẖāṭır olmışlar. Baʿde zamānki bālāda mesṭūr olan ḳıṭʿayı dimiş. Ḫusūsā

Nereye varsa Tāliʿī biledür

mıṣraʿını muṣarraʿ söylemiş idi. Maʿlūm oldı ki yeñiçeri zümresi paşalaruñ evlerini baṣduḳda daẖi bile mi imiş buyurulduḳda ẖavfından (Ü.210b) bir tedārük idüp bile idüm ammā defʿ·i fitne için varmış idüm (Hk.516a) diyü söyler ve bu ẖavfla manṣıbından ferāgat eyler. Az zamān geçmedin dār·ı āẖirete rıḥlet eyler.

FAḲĪRĪ :

Rūmilinde neşv ü nemā bulan şuʿarādan ve fuḳarādan ġınā·yı ḳalīle·i iksīr·i ḳanāʿata mālik olan ġurebādan idi. Sūznāk sözleri ve ẖaylīce maṭbuʿ ġazelleri vardur.

Min ebyātıhī

Ḫaste-dilem belā-keşem āh n'idem n'idem ni'dem
Yaḳdı beni belā vü ġam āh n'idem n'idem n'idem

GÜVĀHĪ :

Anaṭolı vilāyetinde Giyve nām ḳaṣabadandur. Pādişāh·ı maġfūruñ leh Sulṭān Selīm cenābına Kenzü'l-Bedāyıʿ nām risāle virmişdür. Baʿdehū Pend-nāme naẓm idüp riḳāb·ı hümāyūnlarına ʿarża ḳılmışdur. Ḥattā bu ebyāt andandur.

Min naẓmihī

Bu pendüñ dinledüñ mi hiç atanuñ
Kim oġlı ḳızı olmaz utananuñ

Gerekdür her ẖuṣuṣā cidd ü iḳdām
Murād üzre bula tā kāruñ encām

Ḳati iḳḍām gerekdür hāle her ān
Meme virmezler aġlamasa oġlan

Ve lehū

Tā eyledüñ benefşe·i terden niḳāb gel
Virüp hevāya āteş·i ḥaddüñle āb gel

Ve lehū

Sükker zülāl·i laʿlüñ laʿlüñ zülāl·i sükker
ʿArʿar nihāl·i ḳaddüñ ḳaddüñ nihāl-iʿarʿar

Ferhād olurdı görse görse olurdı Ferhād
Sükker lebüñi Şīrīn şīrīn lebüñi sükker

Olsun Güvāhī şāhā şāhā Güvāhī olsun
Çaker kapuñda dā'im dā'im kapuñda çāker

NEŞRĪ :

Anaṭolı vilāyetindeki ḳasabātuñ birindendür. Ammā Burusada neşv ü nemā bulmışdur. Ḫuṣūṣā Tevārīẖ·i Āl-iʿOs̲mān yazup ḥaḳ budur ki eyü tebebbuʿ ḳılmışdur. Şiʿri daẖi bed degildür. Ve bu meşhūr ġazeli anuñ ẕāde·i ṭabʿıdur.

Naẓm

Gözlerümden aḳdı deryālar gibi yaşum benüm
Dōstlar çoḳ nesne (H.244a) gördi oñmadıḳ başum benüm

Geçmegiçün seyl·i eşkümden ẖayālüñ ʿaskeri
Bir direkli iki gözli köpridür ḳaşum benüm

NİHĀLĪ :

Burusevīdür. Ġalaṭa ḳażāsına mutaṣarrıf iken bir ṭarīḳla Sulṭān Selīmüñ meclisine dāẖil olmışdur. Lākin meks idüp ülfetinden ḥaẓẓ olınmaḳ mertebesine varamamışdur. Bu maṭlaʿ·ı meşhūr anuñdur.

Naẓmuhū

Ḫammāma girdi nāz ile bir sīm-ten güzel (Hk.516b)
Şu şöyle diyecek yiri yoḳ cümleten güzel

NİHĀNĪ :

Arnavudiyyü'l-aṣldur. Ṭarīḳ·ı tedrīse sülūkdan ṣoñra fevt olmışdur. Bu şiʿri diyüp Sulṭān Selīm merḥūma ʿarz itmişdür. Baʿżılar ġalat idüp şehriyār·ı maġfür-lehüñ naẓmı ẓanneyleyüp ḥaṭā itmişlerdür. Ol ebyāt bunlardur.

Naẓmuhū

Lāleler çıḳdı ḳızıl tāc ile şāhiler gibi
Çekdi sūsen tīġını sünnī sipāhīler gibi

Rāfizīdür lāle tācın bāde vir yā Rāb diyu
Yāsemenler Ḥaḳḳa yüz tutmış ilāhīler gibi

Ey Nihānī çār-yārı sev Muḥammed ʿışḳına
Bāyezīdī-meşreb ol olma tebāhīler gibi

Sultān Süleymān (Kanūnī) Dönemi

Şāirleri

(1520-1566)

FAṢL DER-ŞUʿARĀ'-YI ZAMĀN-I SULṬĀN SÜLEYMĀN ḪAN

BİN SELĪM ḪAN ʿaleyhimi'r-raḥmetu ve'l-ġufrān

Ẕikr olınan şehriyār·ı ẕī-şān bir pādişāh·ı Sikender-tüvān ü Süleymān-nişān idi ki vālid·i büzürgvārı (Ü.382a) zebān·ı Fārisīde emleḥu'ş-şuʿarā olduġı gibi kendüler lisān·ı Türkīde ābā vü ecdādına ṭefavvuḳ idüp efṣahü'l-buleġā olmış idi. Maʿa ẕālik gāhī azmayiş·i ṭabʿ·ı nāzük için Fārisī dilde daẖi ġazeller dirlerdi. Yaʿnī ki fāris-iʿ ʿarsa·i lisāneyn idükleri eşʿār ile işʿār idüp hüner gösterürlerdi. Ol sebeble ʿaṣr·ı bāhirü'n-naṣrlarındaki şuʿarā ve meydān·ı feṣāḥātdaki (Hk.248a) kaṣabu's-sebaḳ behresin almış fuṣeḥā ezmine·i sābıḳaya göre kes̲retle (K.399b) hüveydā olmış idi. Selāṭīn·i sālife gibi ehl·i naẓmun ḥüsn·i terbiyetine ṣarf·ı maḳdūr eyledükleri taḥaḳkuḳ bulmış idi. Ol cümleden Ḫayālī bir ḳalender·i lā'übālī iken ol pādişāh·ı ḳadr-şināsuñ ḥüsn·i iltifātıyle sancaḳ çeken ümerā mesābesinde dirlükle imtiyāz bulup refāh·ı ḥālle āẖir·i ʿömrine dek geçündükden maʿadā esnā·yı vefātında vāris̲lerine yüz bin filoriden efzūn nüḳūd u emlāk·ı gūn-ā-gūn ḥāṣıl olmış idi. Ve bi'l-cümle mezbūr şehriyār·ı ẕī-şān cemīʿ·ı ebyāt u eşʿār cihetinden daẖi ṣāḥib-dīvān idi. Fārisī ġazellerinden bir şiʿr·i laṭīf ẖāṭır-nişān·ı buleġā·yı rū-şināsān olmışdur.

Naẓmuhū Fārisī

^7_6(I)
ديده از آتش دل غرقة آبست مرا

كار اين چشمه زسر چشمه خرابست مرا

بيخودم بی توواز اتش دل ميسوزم

زنده در هجر توچون مرده غدابست مرا

چشم برهم نهم و روی تو بينم بخيال

در شب هجر مکو ديدهء بخوابست مرا

سلقيا مي بکسی ده که ندارد عشقی

مستم از عشق چه حاجت بشر ابست مرا

تا که ايد زرك جان محبى شب غم

از پی حال به از چنك و ربا بست مرا

تا كدا ئى در ميكده أيين منست

زخنهء از مژه مغبچه دردين منست

باز اشفته ام از حسرت عنبر بويی

بسته شد جان ودلم در کره ابرويی

Egerçi ki lisān·ı Türkīdeki ġazelleri şöhre·i ẖıredmendān olup vilayet·i dā'ir u sā'irde ẖuṣūṣā ki ebyāt·ı pesendīde ve maṭāliʿ·ı ber-güzīdeleri (F.348a) ẖaylī mütekās̲irdür. Aña binā'en bir ḳaç maṭlaʿla iktifā olınması münāsib görilmişdür.

Ġazel

Jeng·i ġamdan diler isen ola ḳalbüñ ṣāfī
Ḳoma elden ḳoma bir laẖza şarāb·ı ṣāfı

Meclis·i ʿışḳa oda gelmege pervāne yeter
Bülbül·i gülşeni añma gider ol leffāfı

Yine ġavvās-ṣıfat baḥr·ı maʿānīye ṭalup
Nice dürler çıḳarup oldum anuñ ṣarrāfı

İşigüñ dār·ı şifāsına irem diyu bu dil
Giceler ṣubḥa degin (Hk.248b) vird idünür yā şāfī

Ḳanını içmege geldükçe anuñ gamze·i dōst
Bu Muḥibbī dir aña cān ile ṣaḥḥā ʿāfi

Ve lehū

Pend gūş itme dilā alma ele ʿār etegin
Ḳo ne dirlerse disünler ṭutagör yār etegin

Ey Muḥibbī (Ü.382b) benī ādemde vefā ḳalmadı hīç
Sende Mecnūn-ṣıfat ṭut yüri ṭaġlar etegin

SULTĀN MUṢṬAFA :

Şehriyār·ı mesfūruñ esenn·i (H.346b) evlādıdur ki mekr·i dāmād ve sıḥr·ı ḥalīle·i süflī-nijād ile ʿunfuvan·ı şebāb ḥālinde hümā·yı rūḥı pençe·i siyāsete giriftār olmışdur ki tafṣīli maḥallinde meẕkūr idügi taḥaḳḳuḳ bulmışdur. Şehzāde·i nāmdār baʿż·ı eşʿārında ism·i şerīfini maẖlaṣ iẖtiyār itmişdür. Ammā mü'ellif·i teẕkire Monlā ʿAhdī·i ʿAcemī ḳavlince maẖlaṣı Muẖliṣ idügi taḥḳīḳe yetmişdür. Ve bu ebyāt ol şehzādenüñ zāde·i ṭabʿ·ı laṭīfi idügin bildürmişdür.

Ve min ebyātihī

Mū-be-mū gīsūların ḳılmış iẖāṭa gerdenüñ
Āfitābı ṣanasın kim ḳaplamışdur hāleler

Baġrumı perkāle perkāle ḳılupdur tīġ·i ġam
Muẖliṣī çeşmümden aḳan ḳandur ol perkāleler

Ve bu daẖi anlaruñ Muṣṭafā maẖlaṣı ile muʿanven olan eşʿārındandur.

Rifʿat isterseñ eger mihr·i cihān-ārā gibi
Sür yüzün her gün yire eyle tenezzül mā gibi

Sūzen·i müjganlaruñdan geçmedi dil-riştesi
Yolda ḳaldum ey Mesīḥ·i Ḫıżr-leb ʿĪsā gibi

Pehlevān·ı ʿālem olup ḳalb·i (K.400a) istignāyile
Ṭōb·ı çarẖı dehr elinde oynadur elma gibi

Ḳaṭreden kemdür vücūduñ Muṣṭafā ammā ʿaceb
Naẓm idüp dürler döker ṭabʿuñ senüñ deryā gibi

SULṬĀN MEḤEMMED :

Bu daẖi ol şehriyār·ı nāmdāruñ şehzādelerindendür. Ḫıṣāl·i ḥamīdeye mālik maḥmidet·i pesendīde ṭarīḳına sālik bir nev-cevān·ı pīr-tedbīr ve şābb·ı kāmyāb·ı küşāde-żamīr iken ẖayf u dirīg ki rehzen·i ecel dāmenin aldı. Anuñ gibi serv-ḳadd u lāle-ẖaddi kaʿr·ı ẖāk·i siyāha ṣaldı. Sā'ir ʿulūma tevaġġulünden māʿadā naẓm·ı dürer·i güftāra rāġıb ve feṣāḥat u belāġat·ı kelām meziyyetine ṭālib (Hk. 249a) bir vücūd·ı pür-cūd idi ki bu ebyāt anlaruñ eşʿār·ı cevāhirinden maʿdūd idi.

Naẓm

Ol ṣaçı leylī umarum baña Mecnūnum diye
Gezmesün gelsün belā ṭaġına maḥzūnum diye

Yolına cān virmege anuñçün iḳrār eyledüm
Ḥabs idüp çāh·ı zenāẖdānında medyūnum diye

Umarun şiʿr·i güher-bārum işitdükçe nigār
Ḳandedür gelsün beri ol dürr·i meknūnum diye

Dāl·ı devlet baña yetmez mi bu söz dünyede kim
Nāz ile ol çeşm·i nergis baña meftūnum diye

Dilber oldur ey Meḥemmed ẖışm idicek ʿāşıḳa
Boynuña bend eylerüm zülf·i hümāyūnum diye

SULṬĀN BĀYEZĪD ŞĀHĪ :

Bunlar daḥi meẕkūr Sulṭān Meḥemmed Ḫanuñ birāderi ve Sulṭān Süleymānuñ veled·i kihteridür. İġvā·yı cühelā ve taḥrīḳ·i aġbiyā ile vālid·i mācidine ʿisyān eyledi. Birāder·i mihteri Sulṭān Selīm Ḥanuñ üstüne leşker çeküp bī-edebāne evżāʿa mürtekib oldı ki tafṣīli maḥallinde mesṭūrdur. Ammā şāʿiriyyeti me'mūlden ziyāde (Ü.383a) idügi beyne'ş-şuʿarā meẕkūrdür. Zīrā şol zamāndaki eẖ·ı eʿizz·i ekberi ile ṣavaşdı baʿde'l-inhizām ḳarārı firāra degişüp diyār·ı ʿAceme ṭoġru aşdı. Kendinüñ belā vü ye's ü ẖırmānını iʿlāmen bu maḳūle bir ġazel didi. Ḥaḳ budur ki ḥasb·i ḥāl naẓmında eks̲er·i şuʿarāya tefavvuḳ itdi.

Naẓmuhū

N'ideyin żāyıʿ idüp ṭūl·ı emelle nefesi
Ḳalmadı ẕerre ḳadar dilde bu dünyā hevesi (F.348b)

Ḳārbān·ı reh·i iḳlīm·i ʿadem menzilinüñ
Ṭoḳınur oldı ḳatı semʿüme bang·ı ceresi

Iżṭırābı ḳo gel ey murġ·ı revān ṣabr eyle
Eskiyüp işte ḥarāb oluyorur ten ḳafesi

Şāhi·ı bī-dil ü bīmār u günehkāre ne ġam
Sen olursan eger ey bār·i Ḫudā dest-resi

Naẓmuhū

Bulınmadı bir destüm alur dünyede ḥayfā
Ṭutdum yüzümi ṭapuna ey Ḥażret·i Mevlā

Ve lehū Fārīsī

^7_7(Hk.249b) (I)
درد و بلا وغم شد حاصل ما زکردون

يا رب چه چاره سازم شد حال ما دکر کون

SULṬĀN CİHĀNGĪR :

Bu daẖi şehzāde·i sābıḳuñ birāderi ve Sulṭān Süleymān Ḫan·ı fāyıḳuñ veled·i kūçekteridür. ʿAtabe·i ʿulyālarından ayrılmaḳ yaʿnī ki ḳānūnları üzre sancaġa çıḳup ṭabl u neḳḳāresin çaldırmaḳ müyesser olmadın peder·i büzürgvārı Ḥalebde ḳışladuġı senede kūs·ı rıḥlet āvāzesini yanḳılandurdı. Yaʿnī ki sālik·i rāh·ı beḳā olup cihāngīrlik nāmını is̲bāt idemedi. Bu ebyāt anlaruñ vāridātındandur.

Min naẓmihī

ʿAḳl ü fikrüm tārumār iden bu gīsūlar mıdur
Yoḳsa ruẖsāruñdaki şol ẖāl·i hindūlar mıdur

Dir gören ebrūlarun altında cānā (H.347a) gözlerüñ
Ḫançer altında yatur ṣayd olmış āhūlar mıdır

EDĀYĪ ÇELEBİ :

Amasiyyeden peydā olmış ẖiẕmet·i kitābetle (K.400b) neşv ü nemā bulmış ẖuṣūṣā dürr·i meknūn·ı naẓmuñ maġzından ġāfil ve mücerred edā vādīsinde ḳalmış bir ehl·i dil idi. Evā'il·i cevānīde Baba Ṭanbūr-nevāz üstāda ḳarābetle Şehzāde Sulṭān Muṣṭafā merḥūm āsitānesindeki küttāba belki şuʿarādan add olınan ẓurefā·yı ẕevi'l-elbāba ḳarışup gāhī baʿż·ı maʿnālarda eşʿāra dest-res bulmaḳ ve silk·i naẓma getürüp muḳaffā ve müreddef kelām üslūbuñda naẓm edāsına ḳādir olmaḳ müyesser olurmış. Vüzerādan merḥūm Piyāle Paşa deryā ḳapudānlıġı ile kāmkār bir sāde-dil·i ṣāḥib-edā olmaġla mezbūrı kātib idünür. Aġır zeʿāmetle ve giderek muṣāḥib mertebesinde raġbetle behredār ḳılur. Pes sāḳī·i rūzgār ki ol ḳapudān·ı cezāyir-güẕāruñ ʿömri piyālesini şikest ve encümen·i fenānuñ nuḳl u zevādesini şāhid·i zindegānīsine der-dest itdükde mezbūr Edāyī anlaruñ sāye·i devletinde taḥṣīl itdügi māl ile ne ān ki ʿarz·ı maʿārif ü kemāl ile Dāye Ḫatuna dāmād olup Meḥemmed Paşa·yı (Ü.383b) Ṭavīl cenābına derūnī intisāb·ı bī-mecālle zeʿāmetden yeniçeri kitābeti ile behredār ve baʿdehū yine ḳapudān kaleminde defterdār·ı tīmār olup vefāt eyledi. ʿAhdī·i ʿAcem (Hk.250a) ḳavlince ve Mevlānā ʿĀşıḳ zuʿmunca kendüye şāʿir·i yaḳīn ve sāde kelimātına naẓm·ı mübīn iṭlāḳ olınmış. Ḥaḳḳā s̲ümme ḥaḳḳā taḥḳīḳ·i ṭabaḳāt·ı ehl·i ʿirfānda rācil idügi geregi gibi ẓāhir olmış. Bu ebyāt mezbūruñ naẓmındandur.

Naẓm

Ḳıl ẖākümi öldükde ey çeşm türāb-āmīz
Tā olmaya ol servüñ dāmānı türāb-āmīz

Ve lehū

Ḫāl kim ol ġoncanuñ laʿl·i mey-āşāmındadur
Dāġ·ı ḥasretdür ki göñlüm lālesi cāmındadur

ẔİKR-İ ŞEHĪR-İ ĀFĀḲ NİḪRĪR-İ BĀḤİRÜ'L-İSTİḤḲĀḲ MEVLĀNĀ İSḤAḲ :

Üskübīdür ve memālik·i ẓevḳ u şevḳuñ şehriyār·ı şehr-āşūbıdur. Evā'il·i ʿömrinde müsteʿidd·i medāris·i fażl u kemāl iken ẖuṣūṣā müderrisīn·i dirāset-āyīn zümresine lāḥıḳ olup ekmām·ı büzürg ve ʿimāme·i setrüñ teḳayyüdi ile muḥaṣṣalü'l-āmāl iken yine bāzār·ı şāhid-bāzlıḳda naḳd·ı ṭabʿ·ı meyyāli ile metāʿ·ı mālını ṣatmaḳda idi. Ve mey-ẖāne·i sūz u güdāz ve mey-gede·i ʿişret-sāzlıḳda cān·ı bāde gibi kāse·i ʿar u nāmūsını seng·i ẖārālara çalmaḳda idi. Monlāyāne cübbe ve destārla esterine süvār ve ders ü ifāde niyyetiyle Ṣaḥn medresesine ʿazm ü güẕār idüp giderken reh-güẕārındaki bir serv·i sāyedār ve bir nev-res nihāl·i ʿişve-kār·ı gül-ruẖsār ẓāhir ü bedīdār olurdı. ʿInān·ı iḥtiyār ve ḳarār·ı zimām ester·i dülbül-dis̲ār gibi dest·i taṣarrufundan gidüp ol cevān her ne semte giderse aña peyrevlik idüp beyne'l-mevālī bu ṭarīḳla bī-nāmūs u ʿār ve ʿinde'l-ahālī bu lāubālīlikle şöhre·i (F.349a) dār u diyār olmışdur. Ḥattā bir gün bu minvāl üzre bir cevānuñ sāyesi gibi peyrevi ve mekān·ı ẖāṣına varınca bir şemʿ·i dil-sitānuñ şuʿle·i şevḳ u ẕevḳına muttaṣıl pertevi olup yolları bir çıḳmaz ṭarīḳa varup nihāyet bulmış. Ve ol es̲nāda peder·i cevān·ı māh-ruḥsār mevlānā·yı mezbūruñ ḳadīmī dostlarından bir imām·ı ṣalāḥ-iştihār olup cevān içerü girdügi gibi ḳapısından çıḳup ẓāhir olmış. Yaʿnī ki ardınca bir monlā·yı büzürgvār ve mevlānā·yı (K.401a) bülend-iḳtidār gelüp bi'l-fiʿl (Hk.250b) ḳapumuz önünde ṭurup bilmem kime muntaẓırdur dimesiyle derdmend imām ṭaşra çıḳup İsḥak Efendi merḥūmı ḳapusı önünde görmiş. Ve ḥāl niye müncer idügin bilüp celb·i muḥabbet-meāl oġlınuñ kāküli ḳullābından vücūda geldügini idrāk idüp bir miḳdār nüzūl buyuruñ diyu tāzarruʿ·ı bisyār ve ġam-ẖānemizi müşerref ḳıluñ diyu tevaḳḳuʿ·ı bī-şumār ile rikābına ṣarılur. Monlā·yı nādiredān ise (Ü.384a) nüzūli cānına minnet ve duẖūli sermāye·i encümen·i vuṣlat bilüp bilā-te'hīr içerü girür. Ol gün ders ifādesinden ferāġat ve ol dil-sitānuñ ṣafaḥāt·ı ruẖsārından kitāb·ı Envārü'l-ʿĀşıḳīn gibi iḳtibās·i envār·ı ẕevḳ (H.347b) u şevḳa müsāraʿat ḳılur.

Naẓm

Günüñ ṭoġdı sitāreñ yār olup yār eyledi iḳbāl
Ne lāzım ḳīl u ḳāl ü mebḥas̲·ı māżī vü istiḳbāl

Feammā imām·ı nāmdār·ı dānā bu bed-nāmlıḳdan ẖalāṣla ḥall·i muʿammā ve monlā·yı mezbūruñ maḥbūb-dōstluḳ ile ithāmından felāh u ẖalāṣını istidʿā murād idünüp ferzend·i dil-bendini ẖiẕmetine teslīm ve ol gice tā seḥer zamānına dek kendüyi bir sūrāẖ öninde muḳīm idüp ʿālem·i aġyārdan berī ve oġlınuñ ṣoḥbet·i viṣāli misāfir·i mezbūrun niʿmet·i mā-ḥażarı gibi muḳarreri olup isterse būs u kenār·ı miyān dilerse vāṣıl·ı genc·i nihān olmaḳ üzre tek ü tenhā vaṣl-encümen·i müheyyā ve nūr·ı cemāl·i şemʿ·i rūşenini ittiḥād meclisine nūr-efzā idüp açmazdan nigehbān u evżaʿ·ı nā-dīdeleri sırrına dīdebān oldıġı gibi anı görür ki İsḥaḳ Efendi ḳalḳup ābdest alur. Cevānuñ āyīne·i cemālinden rū-gerdān olup ḳıbleye ḳarşu ṭoġrılur. Edā·yı sünen ü farż u vācibden ṣoñra nevāfil ḳılmaġa iştiġāl ḳılur. Nihāyet aḥyānen cevānuñ ḳaşları miḥrābına teveccüh ider. Cāme-ḥābı açılmış ise örtüp yine seccādesine gider. Bu ḥāletle ṣabāḥa dek uyumaz. Müşāhade·i cemālinden iġmāzla gözlerin yummaz. İmām·ı mezbūr ki bu sırr·ı mesṭūrı ṭuymış Monlā İsḥaḳuñ ʿiṣmetini kemā-yenbaġī müşāhade ḳılmış-Bī-iẖtiyār ferzend·i pesendīde dīdārını ẖiẕmetine sevḳ itmiş. Min-baʿd ḳuluñuz olsun (Hk.251a) ibriḳ·i vużūya ve seccāde-güsterlige ṣarf·ı maḳdūr itsün diyu ciger kūşesini teslīm idüp ẕevḳ eylemiş. Monlā·yı mezbūruñ semt·i inşāda Selīm-nāmesi vardur. Sūver·i mekātibi daẖi hezār-bār taḥsīne sezāvārdur. Yaʿnī ki inşā·yı dil-güşā ile ikisi daẖi pesendīde·i kibārdur. ʿĀşıḳāne ġazeliyyāt u eşʿārı ise bī-şumārdur. El-ḥaḳ şehr·i Üskübden anuñ gibi şaʿir u monlā ḳopmaduġı muḳarrerdür. Zīrā ki fezā'il ü maʿārif ile eşherdür. Ammā kendüye Şām ḳażāsı tevcīh olunduḳda bir münāsibce tārīẖ fikrin itmiş;

Aẖşam oldı

lafẓı tārīẖ düşmekle mevtine teṭayyür ḳılmış. Ölmege giderüz diyu aḥbābı ile vedāʿa başlamış. Bāʿis̲·i vedāʿ nedür didüklerinde

Tārīẖ

Şehr·i ẕi'l-hiccede ʿazmüm sefer·i Şām oldı
İstedüm yazmaga tārīẖini (K.401b) aẖşam oldı

beytini oḳımış. Vaḳtā ki Şām diyārına yaḳīn olmış vāridātından bu bedīhe ṣudūr bulmış. (Ü.384b)

Min nāẓmihī

Cennet ḳoẖısı gelmege başladı meşāma
Yaḳlaşdı gibi ḳāfilemüz menzil·i Şāma

Es̲nā·yı vefātda ẖōd bu tārīẖi dimiş. Maġfūr idügini herkes ol tārīẖden bilmiş.

Ve lehū

İricek ḥālet·i nezʿa didi tārīẖini İsḥaḳ (F.349b)
Yöneldüm cānib·i Ḥaḳḳa başum açuḳ yalın ayaḳ

Bu iki beyt daḥi pesendīdedür. Zīrā ki sā'ir eşʿārına göre ber-güzīdedür.

Ve lehū

Göñül āyīnesi ṣafīdür ammā
Temāşā bunda bir ṣāhib-naẓar yoḳ

Ve lehū

Gözüm izüñ tozın göñlüm ḳapuñ derbānlıġın ister
Biri beglig hevāsında biri iksīre ṭālibdür

UṢŪLĪ :

Vardar Yenicesindendür. ʿUlūm·ı menḳūl u maʿḳūlı fürūʿ u uṣūli ile görüp ṭarīḳ·ı ʿilme sülūk üzre iken cānına ceẕbe nāvekinden sehmü'l-ġayb irüp ʿörf ü iżāfeti palās·ı faḳr u ḳanāʿata tebdīl eyledükde Şeyẖ İbrāhīm Gülşenīnüñ iştihār·ı tāmmını işitmegin bī-iẖtiyār olup mürşīd·i muẖtārum anlar olacaḳdur diyu diyār·ı Mıṣra gitmiş. Ḫattā es̲nāyı rāhda bu ġazeli dimiş.

Naẓmuhū

Dilde ẖaylīden ẖayāl·i zülf·i dilber var imiş
Cānum içinde yatur biñ başlu ejder var imiş

Ey dirīġā (Hk.251b) hīçe ṣatdum ḳıymetini bilmedüm
Āb ü ḥākümde benüm bir pāk gevher var imiş

Zāl·ı dünyāya gönül virme Uṣūlī var imiş
Gülşenī dirler velāyet içre bir er var imiş

Vaḳtāki ḥāk·i pāy·ı pīre vāṣıl olmış niçe rūzgār ḥüsn·i terbiyet ü irşādına sezāvār olup merām u maḳṣūdını ẖāṣıl ḳılmış. Eyyām·ı riyāzet ü iʿtiḳāfda peydā redīf olan ġazeli naẓm itmiş. Ḥaḳḳā bī-naẓīr ü iʿcāz-şiʿār ve bī-ḳarīne ġazelliyāt u eşʿārdur. Ḥattā bu ẖaḳīr ol şiʿr·i güher-naẓīri (H.348a) taḥmīs itmişdür. Şöhret·i kāmilesine bināen maṭlaʿını īrādla iktifā olınmışdur.

Ve lehū

Vücūd·ı muṭlaḳuñ baḥri ne mevci kim ider peydā
Ene'l-Ḥaḳ sırrını söyler eger maẖfī eger peydā

Ve heykel·i laṭīf·i insānī vaṣfında bir ḳaṣīde dahi dimişdür. Ḥaḳ budur ki anı daḥi ser-ā-pā latīf u merġūb naẓm eylemişdür ki maṭlaʿı budur.

Ve lehū

Yā mücessem rūḥdur yā peyker·i cān ol beden
Yā gül·i gülzār·ı cennet yā semen yā yāsemen

EFLĀṬŪN :

Şirvānī ve Āʿcamuñ Türkmānı bed-gūy u zebān-dırāz ḥarīf idi. Elḳaṣ Mīrzā Rūma geldükde bile gelüp kātibi ve şāʿiri nāmına olmaġın şuʿarā·yı Rūm miyānında şöhret bulmaḳ ḳaṣdını ḳılup ol tārīhde şāh-nāme-gūy·ı sulṭānī olan ʿĀrif Çelebi merḥūma ẖuṣūmet peydā kıldı. Her naẓmına daẖl itmegin mültezim olup ^8_1(I) القاص لا يحب القصاص feḥvāsınca ʿĀrif·i mezbūruñ ʿAcemzādeligine binā'en devletine buẖl u ġaraż eyledi. Müẕemmetine müteʿalliḳ nice türrehāt·ı bī-maʿnā yazup cenāb·ı salṭanata gönderdi. Ke'ennehū Şeh-nāme-(Ü.385a) gūyluḳ manṣıbı benüm ḥaḳḳ·ı ṣarīḥümdür mażmūnundan dem urup ^8_2(II) انا ولا غيرى daʿvāsını ḳıldı. Lākin ḥazret·i şehriyār·ı cihān kelimāt·ı müzaẖrafasına cidden iltifāt buyurmadı. ʿĀrife ẖuṣūmetine binā'en kendüye cüz'ī ve küllī riʿāyeti münāsib görmedi. Bu Fārisī maṭlaʿı mezbūruñ nāmınadur. Eger ẕāde·i ṭabʿı ise ḥaḳ budur ki bed degüldür.

Min naẓmihī

^8_3(III)
چنان ضعيف (Hk.252 a) شد از هجر جسم لا غرام كه سا يه را نتوان ديد برابر ما

Türkī şiʿr (K.402a)

Leblerüñ sırr·ı ināyetdür neden hūn-hārdur
ʿAyn·ı ṣıḥḥatdür gözüñ bilmem neden bīmārdur

İLHĀMĪ :

İstanbulda mütevellid olmış taẖṣīl·i ʿulūm u fünūndan ṣoñra naḳşībendiyye ṭarīḳına sülūk ile iştihār bulmış. Yaʿni ki Emīr Aḥmed Buẖārī ʿaleyhi raẖmeti'l-bārī ẖulefāsından Ḥakīm Efendi cenābına hiẕmet eylemiş ḥattā liyāḳat·ı şānı müstedʿāsınca seccāde-nişīn olup ẖilāfet eylemiş maẓhar·ı ilhām·ı Rabbānī ṣadaḳ·ı inʿām·ı Sübḥanī bir ʿazīz imiş. Ebyātı daẖi dervīşāne ve eks̲er·i ġazeliyyātı muḥaḳḳikāne bulunmışdur.

Min naẓmihī

Şād olurduñ ne ḳadar münkes̲irü'l-bāl olsañ
Ehl-iʿışḳ içre eger derd ile ẖoş-ḥāl olsañ

Gördügüñ ẖūba gönül virmek olurdı kāruñ
Sen de İlhāmī gibi ʿāşıḳ·ı meyyāl olsañ

EMRĪ ÇELEBİ :

Zübde·i ehl·i ʿirfān ki ismi Emrullāh ve hiddet·i ṭabʿına teşbīhātı güvāhdur. Tā ki sulṭān·ı dīvān·ı ḳażā aḥkām·ı taẖayyülāta suẖan ṭuġrasını ḥāṭır-nişān itmişdür. Ve erkān u aʿyānı maʿrifet ü zekā evāmir·i menāşir·i vāridāta naẓm·ı ẖaḳanīnüñ (F.350a) nişān·ı aʿlāsını ʿunvān·ı fātiḥa·i bedīʿ u beyān eylemişdür. El-ḥaḳ mumāileyh Emrī Çelebi ol dīvān·ı maʿārif-nişānuñ vāridātı taḥḳīḳine me'mūr olan ehl·i ḳalemi ve muḥāsebātı tedḳīḳa maḥkūm·ı meşhūr olan ṣāḥib-raḳamıdur ki ebyātı ʿāşıḳāne ve ġazeliyyāt·ı muḥaḳḳiḳānesi nādir vāḳıʿ olup eks̲er·i eşʿār·ı muʿteberi ẖayālāt·ı bārikle ālūde ve vāridāt·ı pür-güheri teşbīhāt u tevriyeler ile şünīde ve sutūde olduḳdan māʿadā müddet·i ʿömrini tevliyet ẖiẕmetine maṣrūf ve żamīr·i tavaṭṭun u temekkünini İstanbulla vaṭan·ı aṣlīsi olan Edirneye maʿtūf eylemegin terk·i seyāḥatı naẓm·ı ḥālet-bahş baḥrinüñ seyāḥatine mānīʿ olmışdur. Ve ṭab-ʿı pāki mā·i cārī gibi leṭāfet ü ṭarāvet göstermeyüp dā'imā beriyyelerde karār iden deryāçe ṣuyı mis̲ālinde nevʿan kes̲āfet·i ʿarżdan ḥālī olmamışdur. (Hk.252b) Ve ol ẖiẕmet·i tevliyyet·i pür-keder esālīb·i muḥāsebe·i defter mis̲ālinde muttaṣıl ʿaḳlınuñ ʿaḳāl·i teşvīşine ve hem-vāre ẕihninüñ ẖayāl·i dil-rīşine bāʿis̲ olduġı ecilden ẖayāl-engīz eşʿārda ve fenn·i muʿammeyāt·ı nāmdārda ḳalmışdur. Mes̲nevī semtinden behredār ve ḳaṣāʿid-gūyluḳ ṭarīḳından kāmkār olamayup ḥadeng·i kemān·ı gümānını (Ü.385b) zemīn·i eşʿār ser-menziline ṣalmışdur. Ve ol vādīye ḳarīb olmaġla gāhī muʿammeyāt u tārīh üslūbunda daẖi behresin almışdur. Egerçi Mevlānā ʿĀşık müşārünileyhi üstād·ı fāyıḳ ʿadd idüp ʿaybı ancaḳ aṣḥāb·ı devletden birünüñ (H.348b) himmetine maẓhar u lāyıḳ düşmedigidür diyu beyān eylemişdür. Ve illā mezbūruñ neşv ü nemāsı vü ḳarārı şikaristān·ı şehriyāri olan Edirnede ve zamān·ı ẓuhūr·ı iştihārı merḥūm Sulṭān Süleymān Ḫan gibi ḳadr-şinās pādişāh·ı ʿālī-himmet ʿaṣrındaki evānda iken ʿināyet·i ẖakanīye maẓhar düşmemesi yabudur ki inzivā ve ihmālinden veyāẖūd baẖtınuñ nuḥūset·i lā-yezālinden olmış ola veyāhūd mücerred teşbīhāt u maʿānī·i ġamīżaya mütaʿalliḳ ẖayālātı maḳbūl·ı aṣḥāb·ı saʿādet ve pesendīde·i selāṭīn·i ʿālī-derecāt olmaduġı sebebden tevliyet hizmeti gibi rütbe·i ḳalīlede taḳarrür bulmış ola. Egerçi cezb·i maẖlaṣ anı bir emīr·i eẖaṣṣ ve bārī riʿayet·i ulu'l-emre muẖtaṣṣ eylemek gerekdi. Velākin şānındaki ḳābiliyyet ve muʿammā gibi bī-netīce ve bī-me'āl-fenne eyledügi müdāvemet devlet·i dünyeviyyeden maḥrūmluġına ve kūşe·i bī-tūşe·i ḳanāʿatla maʿṣūmlıġına (K.402b) bāʿis̲ olmış gibi gelür. ʿAlā külli ḥāl şāʿir·i ẖayāl-engīz ve muʿammā-gūy·ı me'āl-āmiz olup ol fende rütbesi Mīr Ḥüseyin Muʿammāyī rütbesine berāber ve baʿżılar ḳavlince belki ziyāde vü ber-terdür. Ḥikāyet olunur ki muʿammāyī ʿAcemlerden biri mezbūrla cemʿ olur ve ḳannād ismi ẖāṣıl olacaḳ bir muʿammā fetḥinde imtiḥān ḳılur. Ve beyt·i muʿammā

Nazm

^8_4(I)
ای دل از خون قطره ها بر خاك ان پا افکنی

ميد هی دامان (Hk.253a) خود را تاب از تردامنی

naẓmı olup müşārünileyh Emrī Çelebi bilā-te'hīr ḥall·i remz·i sır itdükden māʿadā mezbūr ʿAceme ẖiṭāb nice ẖiṭāb belki ʿaynı-ıʿitāb idüp egerçi ki bu muʿammādan murād ḥall·i ʿaḳd ile küşād bulan ism·i ḳannāddur. Feammā cereyān·ı āb ve māṣadaḳ·ı lāzime·i tāb mūcibince ḳubād haṣıl olması muḳtezā·yı īcāddur didükte derdmend ʿAcem ḥayrān olur ḳalur. Ve ṭabʿ·ı Rūmiyāndaki diḳḳat ü ferāseti taʿaccüb ḳılur. Ve lafẓ·ı pānuñ ẖāki elif olup hūndaki iki ḳatrenüñ yanına varup raḳam·ı mi'eden ḥarf·i ḳāf taḥṣīl olunduġını ve dāmāne dāb virilüp temannā kilkiyle büküldükde nāmād olmaġla ṣuyı aḳup yaʿnī mā lafẓı gidüp nād baḳıyyesiyle ḳanād irāde olunmışken ol noḳṭa daẖi ḳaṭre mes̲ābesinden olmaġla ol daẖi altına düşüp ḳubād ismi ile mükemmel ḳılunduġını naḳl ider yürür. Ve muẖayyel ü muhteriʿ ü muraṣṣaʿ u muṣannaʿ (F.350b) muʿammāları bī-şümār ve ẓurefā miyānında şöhre·i dār u diyār olmaġın anlardan īrād olınmayup bu şiʿr·i dürer-bār ve maṭālıʿ·ı bedāyıʿ-şiʿārla iḥtiṣār olundı. Ammā derdmende (Ü.386a) rūzgār el virmeyüp dā'imā evḳātı faḳr u felāketle güẕerān olmaġın bu maṭlaʿı ḥasb·i ḥāl idinmüşdür. Ḥaḳ budur ki eks̲er·i benī ādeme māṣadaḳ·ı ḥāl bir nefīs söz söylemişdür. Ol maṭlaʿ·ı muʿteber budur.

Min naẓmihī

Gördüm ey dil minnet ister virmege dünyā murād
Aña minnet itmeden ḳurtuldum oldum nā-murād

Ve lehū

Beni şol denlü żaʿīf eyledi ẖālüñ hevesi
Biçsem olurdı ḳabā egnüme perr·i megesi

Laṭīfe: Ẓurefādan merḥūm Kilārī Meḥemmed Çelebi ber-ṭarīḳ·ı nezāket bir gün ẖaḳīr ile mezbūrı żiyāfet eylediler. Feammā ne anı baña ḥikāyet ider ve ne faḳīr kim olduġını aña bildürür. İttifāḳ evā'il·i muṣāḥabetde ḥaḳīre teklif eylediler. Ve nev-güfte eşʿārıñuz ile müşerref olsaḳ diyu söylediler. Pes ol eyyāmda dinilen eşʿār·ı ābdār u naẓm·ı baḥāriyye·i ṭarāvet (Hk.253b) dis̲ārdan

Li münşiihi

Bīmār olup ḥārāret·i rūz·i bahārdan
Her bir dıraẖt şerbet içer cūybārdan

matlaʿını oḳıduġumda ḥarāret bahārda degül tābistāndadur. Ol taḳdirce bāʿis̲·ı şerbet·i devā bī-ʿillet olan zamāndadur diyu iʿitirāz itdükde ḥaḳīr vücūh·ı kes̲īre ile ilzām idüp zamān·ı şerbet·i devā bahār idügini ve ʿıllet·i dıraẖtān geçen tābistāndan olmaḳ mümkin olduġını beyān itdükden ṣoñra ehl·i naẓm idügini bilüp nihāyet Emrīligini bilmeyüp siz daẖi bizi müşerref idüñ didükde ittifāḳ bir ġazel oḳıdılar ki maḳṭaʿında ṣānemā ẖiṭābı ve maṭlaʿında müşgīn lafẓınuñ cevābı mestūr. Feammā vaṣf·ı kākülde müşgīn okınmaḳ lāzım iken müşgīn (H.349a) oḳıdugı ve ṣānemā hitābı maḥallinde büt ü deyr maʿnāsına anlaruñ ems̲āli edālar mestūr iken ol ẖiṭāb (K.403a) nā-münāsib idügi ʿınde'l-ezkiyā müttefiḳunʿ-aleyh·i cumhūrdur didükde her cihetle şermende ve kelāmından kemā-yenbagī ẖaclet-zede olup bu muṣāḥabetüñ imtidādı baʿis̲·i inḥirāf u fesād olmaḳ ẖavfinden ġayri muṣāḥabet ḳılındı. Ve bizüm ile anlaruñ kim olduġı ve māhiyetlerimüz kemāhī bilindi. Merḥūm yine şehr·i mezbūrda vefāt ve ḥubb·i vaṭan lāzimesini ol iḳāmetle is̲bāt itmiştür. Ve kāne ẕālike fī şehri sene is̲nā ve s̲emānīn ve tis'amie.

ÜMĪDĪ :

İstanbullı ve ʿaṣrındaki müsteʿiddānuñ maḳbūli olmaḳla naẖl·i ümmīdi ʿulemādan Bostān Efendi merḥūmuñ ravża·i iltifātında neşv ü nemā bulmış idi. Ve şāhsār·ı ẖāmesinüñ evrāḳ·ı eşʿārla her berg·i bīdi meyve·i leṭāfet-beyan ve nev-bāve·i maʿārif·i ẖāṭır-nişān gibi ʿinde'l-ahālī maḳbūl ü merġūb olmış idi. Lākin tek ṭurmadı ve enāniyyet ile Mevlānā Bāḳīye muʿāraża semtin ṭutup daʿvāsını ġāyete irgürmedi. Ve her ġazele muʿāraża ile muḳābil diyerek ve her ḳaṣīde·i pesendīdesine muḳābele ile naẓīre (Ü.386b) söyleyerek (Hk.254a) kendü edāsın yitürdi. ʿAle'l-ẖuṣūṣ naẖl·i ümmīdi berūmendlikle sūdmend olmayup naḥlistān·ı ẖayāli yirine şevḳ·i şevā'ib ü meʿāyib bitürdi. Ḥattā ẖurūf·ı teheccī üzre dīvān dimege başladı. Ve tefāẖür-künān bu emr·i lāzimü'l-kitmānı ehāli·i ṭabʿa bildürüp bir nihāl·i bār-ver yād olunurken herkes seng·i ṭaʿn ile kendüyi ṭaşladı. Ol vech ile Monlā Bāḳīnüñ ṭāliʿi günden güne zirve·i iʿtibāra ʿurūc itmede ve Mevlānā·yı mezbūruñ baẖt·ı lāmiʿi şemātet·i aʿdā gibi ẓulmet-ẖāneye vülūc itmede olup matʿūnluḳla ṭāʿundan vefāt itdi. Ol pür-gūyluġı enfās·ı muḳadderesi itmāmına sebeb olduġını ḥāl bilen ḳāl ehline is̲bāt eyledi.

Naẓm

Gözüm yaşın ẖayāl·i ruẖları ḳana boyandurmış
Bāhār·ı ḥüsni cūy·ı eşki başından bulandırmış

Ve lehū

Bu gün meclisde sāḳī sāġar almaḳ dest·i dil-berden
Hemān bir gül ḳoparmak gibidür şāẖ·ı gül-i-terden (F.351a)

Diger

ʿĀlemi faṣl·ı bahār eyledi ser-sebz·i çemen
Başladı naġmeye bülbül yine her vādīden

Geh güle vālih ü geh ġoncaya şeydā geçinür
Daldan dala ḳonar murġ·ı nihāl·i gülşen

Ḥaḳḳā bu maṭlaʿ·ı ġarrā ġazel kendü ṭavrındaki eşʿār·ı zībā ve bālāda mesṭūr olan naẓīre·i bārid-edā Monlā Bāḳīye muʿāraza semtinden didügi naẓm·ı ḳalīlü'l-maʿnādur. Ve bi'l-cümle mevlānā·yı mezbūr her ḳanġı kerīmüñ bāb·ı keremine daḳḳ itdi ise maẖż·ı ümmīdle ḳalup nevmīd olmaġın nā-murād olduġı ḥālde dāẖil·i ʿālem·i beḳā oldı.

EMĀNĪ :

İstanbullıdur. Ḥikmet·i Ḫudā bu daẖi ẖazīne kātiblerinüñ maḳbūlidür. Mevlānā ʿĀşıḳ ḳavlince Emānī·i evvel budur. Feammā Emānī·i digerüñ şiʿrinden fażla fażīleti evveliyetini mūcib olan remz·i mü'evveldür. Mezbūr Defterdār İskender Çelebi muṣāḥiblerinden ve ʿayyāşān·ı zamān ve hem-nişīnān·ı pīr·i muġān olan rindānuñ şevk·i ṣoḥbeti ṭāliblerinden idi. Kitābetden bölüge çıḳdı. Baʿdehū Selānīkde bir tevliyet alup emel bināsını yıḳdı. (Hk.254b) Eşʿarı miyāne ve güftārı ʿāmiyānedür.

Naẓm

Öldürmege ben ẖaste-dili tīġını çek gel
Cān naḳdini īs̲ār idelüm yoluña tek gel

Her gice dil·i tīre ẖayālüñle münevver
Sen ey meh·i bed-mihr gerek gelme gerek gel

Egerçi kim bed-mihr diyu edā (K.403b) eylemişdür. Ve illā yaramaz īhāmla ẖaṭā eylemişdür. Zīrā mihrüñ bedi olmaz ve bed nesneye mihr ıṭlāḳ idenüñ baḥtı sermedī olmaz. Bī-mihr dimek yeg idi. Bārī hem edāsı ṣaḥīḥ ve hem isnādı gerçek idi. Mezbūr İskender Çelebi ʿazlinde küfrānu'n-(H.350a)niʿmeligi ḳabūl ve isnād·i irtişāyla velī-niʿmetine ṭaʿn·ı nā-maḳbūl idüp me'āl cihetinden bu maḳūle bir tārīẖ·i medḥūl dimişdi ki naḳl olındı.

Naẓm

İrtişā ḳaṣrını yapduḳda Sikender Çelebi
Taḥtasın sīmden itdürdi (Ü.387a) vü zerden mīẖın

Der ü dīvārını naḳş eyleyicek ol dānā
Ḳati açuḳ boyadı çoġ idüben zirnīẖın

Münteşir olıcaḳ efvāha peyām·ı ʿazli
Hātif·i ġayb didi rüşvet ile tārīẖin

Bu ḳıṭʿada dānā edāsı irtişā isnādından ṣonra lāyıḳ degül idi. Ve bu mıṣraʿı Der ü dīvārını naḳş itmedi naḳḳāşāne diyüp olʿaṣrda mezbūr İskender Çelebinüñ muʿārıżı olan Defterdār Naḳḳāş ʿAlīye īhām ve ol ṭarīḳla anuñ fesādın bildürüp remz ile ibhām itse yeg idi.

ENVERĪ :

İstanbuldan peydā olmış mürekkeb düzüp ṣatmaġla iştihār bulmış ḥālā ki oḳıyup yazması yoḳ beyāza çıḳmış ẖayāl-engīz sözleri me'mūlden artuḳ bir şāʿir kişi idi.

Min ebyātihī

Zülfüñle ẖaṭuñ mihr ü vefā baḥs̲in ider hep
Biri ḳara cāhil birisi cehl·i mürekkeb

maṭlaʿı leṭāfet·i tabʿına güvāhdur. Monlā Ḳıyāsī ile bir ẖuṣūṣ içün ki mā-beyn olmış. Mürekkebçiliġini yüzine urup yaʿnī ki hicvi ile mezbūrı teşhīr ḳılup lisānından bu beyt·i ġarībi ṣudūr bulmış.

Naẓm

O bir cehl·i mürekkebdür mürekkeb ṣatmadur kārı
Cihanda Enverī gibi siyehkār olmasun kimse

Bu beyt daẖi Enverīnüñ güftārındandur. (Hk.255a)

Ve lehū

Ġayre şerbet bana tīz-āb sunarsan çekeyin
Çekmedin üstüme bir ḳaṭre dökersem lekeyin

Diger

N'ideyin ṣaḥn·ı çemen seyrini cānānum yoḳ
Bir yanumca ṣalınur serv·i ẖırāmānum yoḳ

Merḥūm Sulṭān Süleymān Ḫan·ı Ġāzī sene sitte ve erbaʿin tārīẖinde ki şehzādelerin sünnet itmişdür. Ḳunbaracı pīri ile maʿan āteş-bāzlık idüp sūr·ı hümāyūn giceleri nergīs ü gül-efşānlar yaḳarken Ḫudāvendigāra ḳarşu bu ġazelini oḳımış. Nice iḥsānların alup bülbül gibi şeṭāretler ḳılmışdur. El-ḥaḳ eyü naẓm itmişdür.

Naẓm

Saña nisbet ey şāh·ı ʿālī-cenāb
Yedi ḳulle dizdārıdur āfitāb

Öpe öpe pāyuñ eyā şehsüvār
Ayaḳlandurupdur işini türāb

Getürdi eyā mehliḳā Enverī
Belā şehri içre iki çeşme-āb

Ve lehū

Duẖter·i rez çekeliden dime kim düşdi dile
Zāhidā var yüri ḳısḳanma ḥelālin diñile

BELĪGĪ :

İstanbulda neşv ü nemā bulan kul oġullarındandur. Ḥālā ki pīşesi ol zümreye muẖālefetle nümūdār olup ṣalāḥ·ı ḥāli endīşe idinmiş bir ṣāliḥ·i ẖoş-ḥāl Sekerān Bālī Efendiden sülūka meyyāl olmışdur. Bu ebyāt şāhid·i ḥāl olan (F.351b) maḳāl·i ḳanāʿat-mis̲ālidür.

Naẓm

Dilümüz añlayamaz ṣufī bizüm ḳāl ehli
Bī-zebān söyleşelüm var ise bir ḥāl ehli

Bu ġazeli diyüp ḥaḳīre getürdi. Tetebbuʿla teşrīf itmeñüz ricā iderin (K.404a) diyu minnet itdi. Ḥaḳīr bu güftār mümteniʿu'n-naẓīrdür didüm. Yaʿnī min-ciheti'l-me'āl (Ü.387b) ġāyetle dil-pezīr olduġını beyān eyledüm. Bu daẖi anuñ vāridātındandur.

Ve lehū

Ḳaḥvenüñ bāde·i gülgūn gibi yoḳdur ānı
Isıcaḳdur o ḳara yüzlünüñ ammā ḳanı

Mis̲li mānendi mi var müşterī ḳızdırmaḳda
Isıcaḳ yüz göricek her kişi ister anı

Ḳātıʿ·ı demdür anuñla dimenüz dem olmaz
Kāse kāse içelüm n'olsa gerekdür ḳanı

Mıṣr u Şām u Ḥalebi gezdi gelicek Rūma
Ayaġın aldı şarābuñ o cihān fettānı

Naḳde mā'il olup ortada (Hk.255b) gezer aḳçeleşür
Bilmezin ḳaḥbe midür ḳaḥvecinüñ oġlānı

Fī nefsi'l-emr vilāyet·i Rūmda kahve nūşına revāc ve cām·ı bādeye kesr·i zücāc vāḳıʿ olduḳda dimişdür Bu taḳdīrce beyt·i rābiʿi ġāyet ile ẖūb edā eylemişdür.

MEVLĀNĀ BEHİŞTĪ :

Vize nām ḳaṣabada tevellüd idüp baʿde zamānin aña ḳarīb Çorlu nām şehirde tavaṭṭun eyleyen vāʿiẓ u nāṣıẖ Monlā Behiştīdür. Ekser·i ʿulūmda yedi olup Saʿdī Efendi merḥūm ẖiẕmetine yetişdükden sonra ṭabʿ·ı şūḥunda ʿāşıḳ-bāzlıḳ hevāları vezān ve ^8_5(I) المجاز قنطرة الحقيقة sevdāları ḥāl ü ḳālinde nümāyān olduḳda her nesneden ferāġat eylemiş ḥattā mihver·i felek·i ḳanāʿat olan Merkez Efendiden dest·i irādet ṭutup inābet itmiş. Şerh·i ʿAḳā'id·i Ḫayāliye maḳbūl ḥāşiye yazmışdur. Ve ḳaṣaba·i Çorlunuñ nev-cevānları kendüden telemmüzle müteleẕẕiẕ olduġı gibi kendüsi daẖī anlaruñ müşāhade·i kitāb·ı ẖaṭṭ u ẖāllerinden mütelemmiẕ olmışdur. Eşʿārı ġāyetle ẖoş-āyende ve ḥasb·i ḥālini nümāyendedür.

Min naẓmihī

Allāh müyesser eyleye mi baña ol güni
Oynayavüz ḥabīb ile peyġamber oyunı

Ve lehū

Muḥtaṣar eyle dilā yāre yazarsañ nāme
Ḳo cefā ḳıṣṣasını yoḳsa büyür hengāme

Diger

Bezme gel bu gice ey ʿālem·i ḥüsnüñ māhı
Yoẖsa yirden göge dek incinürüz vallāhi

Ve lehū

Vāʿiẓ bezmde eylese ʿazm·i melāmeti (II)^8_6
Gūş itme anı yanşaġı ṣāġar ḥikāyeti

Ve lehū

Seg·i kūyuñladur benüm cengüm
Bilmezin taşların (H.349b) niye fırlar

Nice ḳılsun nemāzı ṣūfī kim
Āb-destüñ yirinde yeller eser

Ve lehū

Aḥbāb böyle çekdügi yirde cefā yükin
Aʿda·yı ẖar-mizāca ne ḳusḳun gömüldürük

BĪDĀRĪ :

Seḥābī merḥūmuñ birāderi ve nice rūzgār dāẖil·i bezm·i niʿmetimüz olan şuʿarānuñ nāmveridür. Sevād-ẖān degül iken Enverī gibi ẖaṭṭ u ẖāl·i ẖūbān vaṣfın iderdi. ʿAyn·ı ʿilm ü ʿirfanı ẖāb-ālūde iken maẖlaṣını Bīdārī ḳoyup ġazeller dir idi. Bu maṭla ʿ·ı meşhūr anuñdur.

Naẓm

Göz göz oldı cism·i zārum nāvek·i dil-dārdan
Cümleten çeşm oldum ammā ṭoymadum dil-dārdan

Ve lehū

Ḳaddüm hilāle döndi tenüm pür-ẖayāldür
Yaʿnī ecel gelüp beni bulmaḳ muḥāldür

Ve lehū

Ṣūret·i yār ile dil ẖānesini deyr eyle
Yāri her kūşede bir ṣūret ile seyr eyle (Ü.388a)

BEYĀNĪ :

Rusçuḳ nām ḳaṣabadandur. Mevālī·i ʿizām ẖiẕmetinde taḥṣīl·i ʿulūm itdükten ṣoñra niẖrīr·i rūşen-şuhūd āfitāb·ı felek-suʿūd Mevlānā müfessir Ebu's-suʿūd merḥūmuñ tefsīr·i şerīfi beyāżına me'mūr oldı. Tā ki ol ẖiẕmet·i ʿālī-rütbetle ẓuẖr·ı āẖiret ẖuṣūli taʿayyün buldı. Medrese (K.404b) ve ḳażā menāṣıbından behremend olup ḳatʿ·ı merātib itdükden ṣoñra tevfīḳ·i ṣubḥānī ḳarīn·i ḥāl ü şānı olup cümleden el çekdi. Meşāyīẖden Ekmel Efendi ẖiẕmetine yetişüp aẖẕ·ı ẖilāfet itdi. ʿArabī ḳaṣā'id naẓmına ḳādir ve bir ḳaṣīdesi bu maṭlaʿla ṣādır ẖaylī ẖayāl-engīzdür. Lākin belāġata ḳarīn güftār·ı dürer-bārıdur.

Naẓmuhū

^8_7(I)
سجع الحمام على الافان افانى

وفيض دمعى عن الاجفان اجفانى

Ġazel

ʿÖmrüñ bu sürʿāt ile ki her ān gelür geçer
Seyl·i revandur ki şitāban gelür geçer

Gel geç libās·ı atlas·ı şāhīden ey göñül
Cūy·ı fenā·yı ẖalḳ çü ʿuryan gelür geçer

ʿUşşāḳa zaẖm·ı tīr·i sitemdür elem viren
Ammā ki rīş·i nāvek·i müjgan gelür geçer (F.352a)

Ve lehu

Gerçi kim gözden geçürdüm bu yedi deryāyı ben
Bulmadum gitdüm dirīġā ol dür·i yektāyı ben

Yanbolıdan bir Beyānī daẖi gelmişdür. Biri daẖi Edirneden ẓuhūr itmişdür. Ḥattā bir Beyānī·i heccāv daẖi Sulṭān Murād Ḫan·ı s̲ālis̲ devrinde Sinob nām ḳaṣabadan vücūd bulmış idi. Ammā eşʿār u aʿlamı Beyānī·i sābıḳdur.

S̲UBŪTĪ :

Diyār·ı Ḳaramāndan ẓuhūr eylemiş ve İstanbula gelüp ^8_8(II) الكاسب حبيب الله mażmūn·ı laṭīfiyle ʿamel itdükde Büyük Ḳaramān Bāzārında dükkān açmış Ẕātīden ṣoñra şuʿarā anuñ dükkānını mecmaʿ idinmiş. Ḥattā

Żurefā mecmaʿı ṣafā-kānı
Ḳaramānda S̲ubūtī dükkānı

diyu şöhret bulmışdur. Ġāyetle pür-gūy şāʿir maʿaẕālik kendü zuʿmunca belāġati ẓāhir bir pīr·i ẖōd-re'y idi. Evāẖir·i ʿömrinde vāridātını cemʿ itmiş idi. ʿİnāyet·i Ḫaḳ ḳarīn·i ḥāli olup eks̲eri bī-maʿnā idügi kendüye maʿlūm olmaġın iẖrāk bi'n-nār eylemiş. Ḥālā ki yine geyik destānından ziyādesi silk·i taẖrīre çekilmiş ile'l-ān birisi şöhret-pezīr olmamış ve aṣḥāb·ı ṣafā cönklerinde tāḥrīr olınmamışdur. Sā'ir ebyātına göre bunlar ẖūb vāḳıʿdur. Ne ḥāl ise anuñ nāmına ẓāhir ü şāyiʿdür.

Naẓm

Meclisde yegdür ölmek ben zār u nā-murāda
Göz göre laʿl·i yāri öpmekden ise bāde

Ve lehū

Eger derd·i derūnumdan idersem bir kez āhı ben
Kül idem başdan ayaġa ḥasūd·ı rū-siyāhı ben

S̲ENĀYĪ :

Maġnisadan Sulṭān Muṣṭafā merḥūm āsitānesine ilticā iden şuʿārādandur. Ol diyāruñ ẖalḳı anuñ ẕātı ile iftiḥār iderler. Ẕātı nāmına ġālib bir şāʿir idi diyu öġerler. Ḥālā ki şöhret-peẕīr olmış ebyāt·ı rengīni nādirdür. Bizüm bildügümüz ancaḳ (Ü.388b) bu ẕikr olınacaḳ nevādirdür.

Naẓm

Müneccim cevher·i nā-yāb·ı laʿlinden nişān söyler
N'idem kim noḳṭa·i reml ile ġāˀibden nişān söyler

Biri birine mürādif idügi (H.350b) ʿıyān ve ṣıḥḥat·i ḳāfiye bu yüzden idügi nümāyāndur. Meger ki kendü cevābında bir āẖer maʿnā ḳaṣd idüp muġāyeret fikrin itdiyse muḥtāc·ı beyāndur.

Ve lehū

Görinmez noḳṭa·i ẖāl·i lebün cānā ne ḥāl oldı
Perīşān ḥāṭırum zülfün gibi āşüfte-ḥāl oldı

Bu maṭlaʿında daẖi muġāyeret·i ḳāfiye min-vechdür. Maʿlūm oldı ki ḳavāʿid·i bediʿiyyeden igen behresi yoḳdur. Bir S̲enāyī Balıkesirden ẓāhir olmış biri daẖi Merzifondan ẓuhūr idüp vücūd bulmışdur. Ḥālā ki īrāda ḳābil olan evvelkisidür.

CĀMĪ :

İsmi Aḥmeddür. Nefs·i (K.405a) Geliboluda tevellüd idüp neşv ü nemā ve ṣabāvet ʿāleminde neş'e·i hads ü ẕekā bulduḳdan sonra vilāyet·i Mıṣra gitmiş ṭarīk·i kitābete sülūk idüp gāh muḳātaʿa ve gāh rūz-nāmçe (Hk.257a) ve muḥāsebe ẖiẕmetlerine istiẖdām olunaraḳ kemāl·i maʿrifeti ve naẓm u nes̲re müteʿalliḳ mümāreset ü ḳuvveti muḳteżāsınca ḳat-ʿı merātib itmiş. Tā ki nāẓıru'n-nüẓẓār rütbesi ile kāmkār olup ümmīdvār olduġı menāṣıbuñ ġāyetine yetmiş. Ve evāẖir·i ʿömrinde ḳurre·i ʿaynı ve ẖāsıl·ı ʿömri bir veled·i necīb ü ferzend·i lebībe vāṣıl olup lillahi'l-ḥamd ẖānedānumı ẖālī ḳomayup cā-nişīnüm olacaḳ maẖdūm·ı dil-pesendüm vardur diyu ṣafālar kesbin idüp her cihetle şād-kām u muẖaṣṣalü'l-merām iken rūzgār·ı bī-vefā ol dermendüñ ḥāṣıl·ı ʿömrin hebā eyleyüp ʿunfuvān·ı cevānīde henüz leẕīẕ·i ʿömrden kām almadın ve şāhbāz·ı saʿy ü himmeti maṭlab·ı merām naḥçīrine ṣalmadın ol püser·i hünerveri sālik·i rāh·ı āẖiret olmış. Derdmend Cāmīnüñ ṣafāsı peymānesi şikest olup niẓām·i encümen·i māʿişeti meclis·i ṣahbā ṣoñı gibi iẖtilāl bulmış. Felā cerem ol sügvār ü pür-ġam belā·yı eyyām·ı mātem ile Sāʿādet-nāme nām bir kitāb te'lifine cüll·i himmet itmiş. Mevlānā Vāʿıẓ Hüseyin Kāşifīnüñ Ravżatü'ş-Şühedāsını terceme semtinden şāh·ı şehīdān·ı Kerbelā vākıʿa·i şāyiʿasını yazup nihāyetine iletmiş. Egerçi ki zebān·ı Farīsīde vāʿiz·i büzürgvāruñ ol es̲er·i laṭīfi ġāyetle pesendīdedür baʿdehū lisān·ı şarkī Türkīyle maẖlūṭ ve cā-be-cā laṭīf beyitler ve ḳıṭʿalar ile siyāḳ u sibāḳı merbūt olan Ḥadīḳatü's-Süʿedā ki Monlā Fużūlī·i Baġdādīnüñ (F.352b) müellefātından bir mecmūʿa·i güzīdedür. Bu iki kitāb·ı merġūbdan ṣoñra ol gūne kitāb te'līf eylemek ve hünerverān·ı ʿālemüñ raġbetine maẓhar düşüp begendürmek ḥaḳḳā Cāmī·i Rūmīye degül aṣılda bezm-gāh·ı maʿārif ü feża'ilüñ cāmīsi olan Ḥazret·i Maḥdūmīye bile mümkin olmamaḳ fehm olunurken (Ü.389a) Saʿādet-nāmesi beyne'l-ekābir şöhret bulması ve şuʿarā vü ẓurefā meyānında revāc·ı küllī bulup lāyıḳ·ı taḥsīn olması mumāileyhüñ evṣāf·ı maʿārifine besdür. Bundan ziyāde medḥine teveccüh nezd·i ʿukalādan zā'id hevesdür. Egerçi ki bülegā·yı rūzgār miyānında ḳarīn·i iştihār (Hk.257b) olmış ebyāt ü eşʿārı nādirdür. Lākin ẕikr olınan kitābda cā-be-cā īrād olınan ḳıṭʿalar ile rübāʿilerinden birḳaç güftārı kifāyet itdügi ẓāhirdür. Ve bu ebyāt ol silke munḥariṭ olanlardandur.

Min naẓmihī

Arz ider her şeb ṭurup bin şevḳ ile envār şemʿ
Gūyiyā oldı menār·ı Aḥmed·i Muḥtār şemʿ

Dūd·ı şuʿle ṣan yed·i beyżāyile s̲uʿbanıdur
Muʿciz·i Mūsāyı eyler dem-be-dem izhār şemʿ

Rūşen eyler her gice. ^8_9(I) آنست نارن sırrını
Anuñ içün oldı manẓūr·ı ulū'l-ebṣār şemʿ

Bir dilāverdür duḥānından siyeh tel ṭaḳunur
Her gice başına giyse migfer·i zer-kār şemʿ

MONLĀ CELĪLĪ :

Burusevīdür. Meʿānī·i naẓm·ı ẖayāl kendü ḥāmesinüñ ḳalem-revidür. Sene sebʿa ve sebʿīn ve tisʿamie es̲nālarında bu ḥaḳīr kendüyi gördüm ve rūzgāra (K.405b) incinmiş kimse ile mükālemeden ferāgat itmiş imāmāne mücevvezesi ber-ser ṣūfiyāne imāmesi muraḳḳaʿ cāmesi gibi der-ber Burusa çārsūlarında gezerdi. Baʿzen mīve-fürūşlardan fevākih·i mütenevviʿa iştirā iderdi gāh olurdı ki aḳçesin virmeyüp giderdi. Anlar da ḥālini bilüp (H.351a) ne mīve virmede taʿallül ider ve ne elbette aḳçemüzi vir dirlerdi. Birisinden bu āḥvāli istiẖbār itdüm cevāb·ı bā-ṣavābını bu vech ile istimāʿ ḳıldum. Aḳçası yanında ḥāzır bulunduḳda bilā-tereddüd mīve ḳıymetini sayar. Ammā mevcūdı olmaduḳda defʿ·i meclis idüp baʿde zamān getürüp tamāmen edā eyler ne miḳdārını unıdur ve ne bizden su'āl eyler didiler. Ḥaḳīr kendüye küllī ibrām eyledüm. Söyletmek ḳaṣdına nice gūne güftārla ^8_10(II) الابرام يحصل المرام mażmūnına raġbet gösterdüm. Bi'l-āḥare döndi ḥaḳīre ḥiṭāb eyledi. Hücum·ı ġumūm baña aġız açdırmaz ne söyleyeyin diyü söyledi. Baʿz·ı ehl·i vuḳūf ve iẓhār·ı ḥaḳla mevsūf ʿuḳalādan işitdüm ki mezbūruñ vaẓīfesi İbrāhīm Paşanuñ zamān·ı vezāretinde on altı ʿOs̲mānī imiş. Mah-be-māh Murādiye zevā'idinden alup (Hk.258a) ẖarcanur imiş. Rüstem Paşa ki ṣadr·ı vezārete geçmiş mezbūruñ vech·i maʿāşına bu miḳdār yeter diyü üç aḳçesini ibḳā idüp māʿadāsını kesmiş. Andan ṣoñra monlā·yı mezbūra ṣumt u veleh ʿārız olup bī-zebān gibi süḳūt itmiş. Yaz ve kış elinden bir yelpāze eksik olmayup ḥarāreti defʿine saʿy eylerimiş. Eşʿārında (Ü.389b) çendān ṣafā vü belāġat yoḳdur. Ammā mes̲nevīsinde bülend ü maṭbūʿ sözleri me'mūl olandan artuḳdur. Leylī ve Mecnūn ve Ḫusrev ü Şīrīn ve Gül·i Ṣad-Berg nāmına manẓūm risālesi vardur. Eks̲er·i ebyātı pesend ü taḥsīne sezāvārdur. Baʿżılar ḳavlince Şeh-nāme tercemesine mübāşeret ḳılmış ḥālā ki ne kimse ebyātını görmiş ve ne baḥrde idügini bilmiş. Eşʿārından bu maṭlaʿları kem degüldür.

Naẓmuhū

Ṭopṭolı ẖarf·i cünūndur nāme·i aʿmālümüz
Ey kirāmen kātibīn maʿẕūr ṭut aḥvālümüz

Ve lehū

Şu dil ki dāġ·ı ġamuñla cerāẖati çoḳdur
Yatursa pister·i gül üzre rāḥatı yoḳdur

Ve lehū

Beni sanman ki dilber ʿışḳı böyle mübtelā eyler
Beni şeydā ezel bezmindeki ḳāvl·i belā eyler

Diger

Yār ẓālim ʿışḳ ḳātil veh kiʿāşıḳ n'eylesün
Çarẖ bed-mihr oldı baẖt·ı nā-muvāfıḳ n'eylesün

Ammā Leylī ve Mecnūnı bu ṭarzla başlamışdı. Yanī ki

Ve lehū

Allāh ki lafẓ·ı muḥteremdür
Ser-ẖalḳa ẖalḳa·i keremdür

maṭlaʿı ile ibtidā ḳılmışdur

Naẓmuhū (F.353a)

Bir gün ki ḥarāret·i temūẓī
Yaʿnī ki nesīm·i nīm-rūzi

Ḳılmışdı kebāb murg·ı ābı
Ḳoyup oda sīḥ·ı āfitābı

Her berg·i dıraht·ı sāye-perver
Olmış ṣanasın birer semender

Göñlekçek olurdı her seḥer ṣubḥ
Alup ġam·ı mihrden es̲er ṣubḥ

Kesb eylemege seḥer hevāsın
Ṣubḥ açdı ḳabāsınuñ yaḳasın

Pertāb çü şemʿ·i encümendür
Pervāne ḳanadı bād-zendür

Ammā Ḫusrev ü Şīrīn bu baḥirde idi.

Naẓm

Anuñçün eyledüm feryād ü bünyād
Bu mihnet-ḥāne·i Ferhāda bünyād

Anılam ʿışk·ı ġam-perverdüm ile
Beni yād ideler hem-derdüm ile

El-ḳıṣṣa (Hk.258b) üstād şāʿir Mevlānā Āhī ile muʿāṣırdur. Anuñ ṭabʿı nāzük ü daḳīḳ ve bunuñ semti üstādāne ber-ṭarīk·ı (K.406a) belāgat-refīḳdur. Monlā ʿĀşıḳ Tezkiresinde yazmışdur ben kendüyi baʿżı tedārükle söyletdüm. Baʿż·ı ebyātını na-mevzūn oḳıyup ẖalṭ·ı kelām şeklin göstermekle mezbūrı söze getürdüm. Tā ki oḳıduġun eşʿār benümdür ammā edāsı bu yüzdendür didi. Şeh-nāme tercemesin itmenüz vāḳıʿ mıdur diyu sordum. Vāḳıʿdur diyü cevābını alup ṣıḥḥatini tāḥḳīḳa irgürdüm diyu bildürmişdür.

CENĀBĪ PAŞA :

Pādişāh·ı maġfūruñ naẓar-kerdesi ve ḥarem·i ḥāṣında ḥāṣıl olmış ve ḥüsn·i terbiyetle iʿtilā·yı şān bulmış ḳaṭʿ·ı merātibden ṣoñra Anaṭolı begler begligi virildükde ölünce mutaṣarrıf olması ḥattā yigirmi yıldan ziyāde ol manṣıb·ı celīlede s̲ābit-kadem olması her cihetle maḳbūliyetine dāl idi. Kendüsi ġāyetle vaḳūr u mü'eddeb ve pesendīde-ḥıṣāl idi. Müddet·i ʿömrinde ḳahḳahayla ẖandesi ve es̲nā·yı ẖandede dürr·i dendān·ı tābendesi görülmemişdür. Tenhāsında bile murabbaʿ oturup (Ü.390a) sā'ir erbāb·ı devlet gibi yaṣdıġa ṭayanması müşāhede olunmamışdur. Sene tisaʿ ve sittīn ve tisʿamiede rıḥlet itdi. (H.351b) Bezm·i ünsini ṭaġıdup encümen·i ḳudse ʿazīmet eyledi. Bu maṭlaʿ anuñdur.

Naẓm

Olsa peydā dūd·ı āhum gözlerüm giryān olur
Pādişehler bir yana ʿazm eylese bārān olur.

CEVHERĪ :

Karaferyeden peydā olmış baʿde zamānin elli aḳça ile Üskübde müderris olup ʿilm ü maʿrifetle iştihār bulmış bir mü'eddeb aḥlāḳı müheẕẕeb ādem idi. Bu ġazel anuñ eşʿārındandur.

Naẓmuhū

Kendüñi urma dilā ẖançerine cānānuñ
Varma yanuna yidi başlu bir ejderhānuñ

Ey dil āzürde durur zaḥmlaruñ nāleñden
Saña mücerred taʿnı vardur bu gice yārānuñ

Gerçi itdi ḳulına vaʿde·i (Hk.259a) ferdā bī-ẖad
Bir ḳıyāmet ki yüzüñ görmedi bir ferd anuñ

Kimi başıyla gelür saña kimi cānıyla
Başka bir tuḥfesi var ẖiẕmetine her cānuñ

Cevherī aġzumıza bir şeker ezdi ki yine
Sözde dadın görüp adın aña mı Selmānuñ

Ve merḥūm Sulṭān Süleymān vefātına ve Sulṭān Selīmüñ cülūs·ı celālet-is̲bātına bu tārīẖi ġāyetle ḥūb dimişdür.

Naẓm

Cihān·ı bī-beḳādan rūḥ·ı pāki rıḥlet itdükde
Dimiş Sulṭān Süleymān pend idüp oġlı Selīm Ḫana

Ṣakın maġrūr olup bu devlet·i dünyāya aldanma
Ne Efrīdūna ḳalmışdur bu ne Sām u Nerīmāna

Selīmüm ʿadl ü dād it saña bizden bu yeter tārīẖ
Bilürsün ḳalmadı bāḳī cihān mülki Süleymāna

ḤĀLETĪ :

Filibeli Ṣanevber Ḳāḍīnuñ oġlıdur. Zümre·i ḳużātun ẕī-şān olanlarındandur. Nāmı ʿAbdullāh ve kerem·i ẕātīsi leṭāfet·i ṭabʿına güvāhdur. Bir bülend-himmet ve ṭumṭuraḳ·ı mīrānesi ḳarīn·i şöhret maʿa ẕālik ʿadālete mā'il ve cūy-bar·ı ṭabʿ·ı pāki behişt·i inṣāfa nā'il bir efendi idi. Merḥūm Ḫāverī ile muʿāsır ve pāye·i ḳażā cihetinden ḳarīn idügi ẓāhir iken semt·i luṭf u kereme geldükde Ḫāverīnün rütbesi pest olurdı. Ceyb·i inʿām u iḥsāna el urduḳça (K.406b) nice anuñ gibiler kendüye zīr-dest olurdı. Ve bi'l-cümle ḳużāt zümresinüñ şehlevendi vülāt fırḳasınuñ ser-bülendi idi. Sābıḳan Mīrīm Kösesi Meḥemmed Çelebi merḥūm ile Ḥalebe varmışlar. Faẖrü'l-vāṣılīn Şeyẖ Üveys cenābından dest·i tevbe birle inābet ḳılmışlar. Baʿdehū vālidesi ʿalāḳası yine kendüyi Rūma çekmiş. Ḳādirī Efendi merḥūm ise veled·i maʿnevī (F.353b) idünüp ẓuhūrına cüll·i himmet eylemiş. Gāh Gelibolıya gāh Filibeye ve Üsküb ve Selanike ḳāḍī olurdı. Ḥālā ki yine lā'übālī-meşreb ve ḳuyūddan ʿārī pāk-mezheb idi. Didügi eşʿārı cemʿa cülli-himmet itse küllī dīvān iderdi. Merẖum (Hk.259b) Ḫayālī Beg ben ʿAbdullāh Çelebinüñ hiddet·i tabʿından ḳorḳarın diyu vaṣfın iderdi. Bu ḥaḳīr kendüler ile ülfet itdüm. ʿĀşıḳāne eşʿāra ḥuṣūṣā Ḫayretī merḥūmdan sudūr iden güftāra raġbetini müşāhade (Ü.390b) ḳıldum. Bu ebyāt anlaruñ eşher·i vāridātındandur.

Min naẓmihī

Yine ʿışk āteşiyle rūşen itdün baġrımun dāġın
Çerāġuñ aydın uyarduñ bu kül öksüzi ocaġın

Degül māh·ı şafaḳ peydā olan gerdūnda vaḳt·i ṣubḥ
Ḳarasını ḳoparırken ḳanatmışdur felek dāġın

Didüm ey meh saña dün eksigin bil lāf·ı ḥüsn itme
Bu gün ol āfitābı gördüñ alduñ yüzinüñ dāġın

Ḳızarmış aġlamaḳdan gözleri Ferhād·ı kūḥsāruñ
Dökilmiş her ṭaraf ẖāk üzre ṣanma lāle yapraġın

Ve lehū

Ḳo başdan ayaġa cism·i nizārum naʿl ü dāġ olsun
Sanā ey nūr·ı dīdem her ṭarafdan göz ḳulaġ olsun

Diger

Dāġlar dūdı tenümde tāze sünbüldür baña
Dāġum üzre dāġlar ḳaṭmer ḳaranfildür baña

Ve lehū

Her ḳaçan devr oḳısa maḥfelde cānānum benüm
İster ol devrüñ teselsül bulduġın cānum benüm

Dögerin ṭaşlar ile sīne·i pür-dāġı ḳati
Gele Ferhād göre ṭaġ ile ṭaşuñ cengin

Maṭlaʿ·ı diger

Dir idüm ḳahve fincanını ṣāġar gibi gül-rūdur
Velī şol ḳan olacaġın içi igen ḳara ṣudur

ḤASBĪ :

Anaṭolı vilāyetinden Gedūs nām ḳasabadandur. Ḳudemādan Keşfīnüñ ḳarındaşı ve ol devr ʿayyāşlarınuñ ḳallāşı vü evbāşı olmaġla İbrāhīm Paşa merḥūmuñ evā'il·i vezāretinde bir fesādda bulınmış. İstanbul ṣubaşısına ḥabse virülüp işkence itmesi murād olınmış. Ol şeb ki mezbūrı baġlayup ḳollarından aṣarlar. Yaʿnī ki ʿörf·i (H.352a) işkence envāʿını edā itmege saʿy iderler. Ḥasbī bedīhe bu maṭlaı dimiş. Ṣubaşı az çoḳ ehl·i ṭabʿ muḥibbi olmaḳla raḥm eylemiş. Ol maṭlaʿ budur.

Beyt

Derd·i dāġ·ı ʿışḳ kim itmez taḥammül Kāf aña
Ḫoş döyer bu nātüvān göñlüm benüm inṣāf aña

İttifāḳ ol gice ṣubaşınuñ bir ḳızı füc'eten vefāt itmiş. Bu ẕikr olınan ʿālāˀim ke'ennehū Ḥasbīnüñ (Hk.260a) bī-günāhlıġını is̲bāt itmiş. İrtesi dīvāna iletüp nice dürlü işkence itdürdüm iḳrār itmedi diyu ṣıyānet eyler. Ḥikmet Ḫudānuñdur Ḥasbīnüñ yolca giderken bir dırahta ṭokunup bir gözi mecrūh olmış Paşa naẓarına geldügi gibi Monlā Ḥasbī gözün n'oldı diyu ṣormış. Yirini begenmedi çıḳmaġ ister sulṭānum diyu cevāb virmiş. Ḥālā ki bu maḥalde laṭīfe ḳaṣd itmesi vezīrüñ ṭabʿ·ı nā-mülāyimine muẖālif gelüp senüñ gözine daẖi görinecek var ancaḳ buyurmış. Ḥattā bunı maḥbese (K.407a) gönderüp İstanbulla Üsküdār miyānındaki ḳalāʿ·i ṣagīre ki Ketayun Sarāyı diyu meşhūrdur ona gönderilmiş. On yıl miḳdārı maḥbūs olup Hasbī maḥlaṣını Ḥabsīye mübeddel ḳılmış. Ḥattā maẖlaṣ-perverligle nice nice ḳaṣāʿid ü eşʿār söylemiş. İttifāḳ ḳudemā·yı (Ü.391a) şuʿaradan Baṣīrī ve Ẕātī ve Keşfī ve Ḳandī vezīr·i mumāileyhi dīvān yolında selāmlamışlar. Vāfir tażarruʿ u niyāzla Ḥasbīnüñ ẖalāṣını ricā ḳılmışlar. Ḥākim·i büzürgvār ıṭlāḳına müteveccih olup nevʿan merḥamet-girdār olduḳda baʿż·ı müfsīdīn semt·i nifāḳa sālik olurlar. Şuʿarā seni hicv ile taḥfīf itmek şeklin gösterür diyu söylerler. Paşanuñ ṭarīḳ·i kereminden ʿavdetine Ḥasbīyi Ḥabsī maẖlaṣdan ḳurtarmaġa mütealliḳ cüll·i himmetden ferāġatine bāʿis̲ olurlar Ḥasbī daẖi ^8_11(I) حسبى الله وحده و كفى virdine meşġūl olup ẖalāṣı Paşayı mezbūruñ ḳatli güninde müyesser olmış. El-ḳıṣṣa ʿāmī vü sebük-ser ü mey-hār kimse imiş. Diḳḳat semtine sālik olmayup diline geleni söyler imiş. Ḥattā maḥbūs iken bu maḳūle bir murabbaʿ söylemiş. Ḥoş-āyendece kelimāt olmaġın baʿż·ı ʿavāma te'sīr idüp vird·i zebān idinmiş. Bir iki bendinüñ īrādı ile iktifā olındı.

Naẓm (F.354a)

Yine bir āh ideyin gerdūn·ı gerdān aġlasun
Nālişüm eflāke çıḳsun çarẖ·ı gerdūn aġlasun

Gözlerüm yaşın görüp deryā·yı ʿummān aġlasun
Ḥālüme kāfirler acısun müselmān aġlasun (Hk.260b)

Çünki ṣundı sāki·i hicran baña cām·ı firāḳ
ʿĀlemi ḳıldı ḳaruñu çeşmüme şām aġlasun

Veh ki ben dil-ḥasteyi öldürdi eyyām·ı firāḳ
Ḥālüme kāfirler acısun müselmān aġlasun

ḤAYRETĪ :

Mecmaʿ·ı şuʿarā olan Vardar Yeñicesinden erbāb·ı tīmār silkine münselik göñli ġanī ṭabʿı müstaġnī ādem idi. Dirlicegi şey'ün ḳalīl olup maʿāşına kifāyet itmemegin Yaḥyalı Begleri ve Miḥāilli ve Turẖānlı ümerāsınuñ begleri merḥūmı gözedürlerdi. Meclislerine dāẖil olması imtidād·ı ʿömre bāʿis̲ ḥālet ve şeref·i ṣoḥbeti pīrāye·i ʿişret bilürlerdi. Menḳūldür ki vezīr İbrāhīm Paşa mezbūrı ilerü çekmek bārī zeʿāmet pāyesine çıḳarup maẖsūd·ı aḳrān itmek ḳaṣdına bir gün Ḫayālī Bege ṣormış. Hem-şehrüñ olan Ḥayretīyi nice bilirsün diyu su'āl eylemiş. Mezbūr daẖi medḥ yüzünden ḳadḥ idüp bir himmeti bülend mīr u vezīr ṣoḥbetinden nefretle ʿuzlet-pesend faḳīrdür ki bu yaḳında naẓm itdügi eşʿārından işbu maṭlaʿı ḥüsn·i ḥāline şāhid·i dil-peẕīrdür diyu ẖaber virmiş. Yaʿnī ki

Min naẓmihī

Ne Süleymāna esīrüz ne Selīmüñ ḳulıyuz
Kimse bilmez bizi bir şāh·ı kerīmüñ ḳulıyuz

nev-güftesini oḳımış. Mezbūr Paşa ki terbiyet·i buleġāda bir muḳalled ü ġalat-baḥşā devletlü idi. Maṭla-ʿı mezbūrdan reng-peẕīr olmış. Ḥayretīnüñ ḥüsn·i terbiyetinden ferāġatla dil-gīr olmış. Küllīce raġbet ü iltifāt ümīdinde iken bir bī-ḥāṣıl tīmārla behremend olmış. (Ü.391b) Ol daẖi ḳabūle ʿār idüp Rūm illerine çekilüp gitmiş. El-ḥaḳ ẖoş-āyende sözleri vardur. Rūzgāruñ fenāsına müteʿalliḳ çokça meʿānī·i ġarībe nażm itmişdür. Eks̲eri pesend ü taḥsīne sezāvārdur. Evāẖir·i ʿömrinde (H.353b) aʿmā olmış. (K.407b) Sipihr lāmiʿasını göze göstermemesi ve ʿālemüñ kār u bārını ʿaynına almaması ol cihetden daẖi taʿayyün bulmış. ʿĀḳıbet sene is̲nā ve erbaʿīn ve tisʿamie ḥudūdunda rıḥlet eylemiş. Kendü inşā itdügi zāviye ẖażiresinde defnini vaṣiyyet (Hk.261a) itmiş. Ḥālā mecmāʿ·ı dervīşān ve cāygāh·ı nüzhet-nişāndur. Dīvānı daẖi ol diyār ẖalḳınuñ tecrübeleri üzre Dīvān·ı Ḥāfıẓ gibi kāşif-rāz ve herkesüñ ḥasb·i ḥālinden ẖaber virmekle ẖātır-sāz ve ḥīn·i istiẖārelerinde dil-nevāz ü beşāret-perdāz idügi müttefiḳunʿaleyh·i ẖullāndur. Dil-nevāz vāridātından bu maṭlaʿ·ı ġarrā ẖuṣūṣā żamīmesi olan ebyāt·ı rūḥ-efzā bir ḳasīde·i maṭbuʿa yirin ṭutmış güftār·ı dil-ārādur.

Naẓmuhū

ʿĀşıkuñ baġrında ṭaġlar denlü başı var imiş
Kendü bir kem ḳaṭre deryālarca yaşı var imiş

Yoḳ ṣanurdum bāliş·i rāḥat bu miḥnet-ẖānede
Şimdi bildüm dil-berüñ işigi ṭaşı var imiş

Cān ile cānān arasında ḥicāb olduñ diyu
Ḥayretīnüñ kendü kendüyle ṣavaşı var imiş

Ve lehū

Ne āteş ü āb u ne bād u gil idüm cānā
Sen serv·i hevā-baẖşa ben mā'il idüm cānā

Diger

Eşk·i çeşmüm sepmese ṣu dīde·i giryānuma
Hep yanup biryān olurlardı gelenler yanuma

Ve lehū

Ḳılma aġyāra ḥavāle ġamze·i ġammāzını
Olur olmaz zāġa ṣalma dōstum şāhbāzını

Mezbūruñ birāderi Sīne-Çāk nām mevlevīdür ki nām·ı māder-zādı Yūsuf idi. Evvelā Mıṣra varup Şeyẖ İbrāhīm Gülşenīden bīʿāt itmiş baʿdehū ḥazret·i Mevlānā dervīşlerine mülteḥıḳ olup kitāb·ı mes̲nevīde ẖaylī mahāret ḥāṣıl ḳılmış ve bi'l-cümle bir dervīş·i Fārisīdān ve dil-rīş·i ṣāḥib-ʿirfān idi. Ḥālet-baḥş u cān-sūz ġazelleri daẖi cesbān idi. Niçe rūzgār seyāẖat ṭarīḳında ḥāk-sār olduḳdan ṣoñra sene s̲ülüs ve ẖamsīn ve tisʿamiede nefs·i İstanbulda fevt oldı. Südlüce sāḥilindeki Caʿfer-ābād nām tekye civārında defn olunup külāh·ı mevlevī resminde seng·i mezār evvelā mezbūra yonuldı. Zamān zamān kendüye vird·i zebān idüp

Beyt

Ġarībüm derdnākum sīne-çākum
Ser-ā-ser rūḥ·ı pākum gerçi ẖākum

beytini oḳır gezerdi. El-ḥaḳ bu ġazeli daẖi ḥūb dimişdür. Kendü (Hk.261b) dervīşligini ebnā·yı zamāna beyān eylemişdür.

Naẓm

Biz tāc·ı riyā·yı ser·i şāhān·ı cihānuz
Biz ḥāk·i kef·i pāy·ı gedāyān·ı muġānuz

Biz dinlemezüz ġulġulını bülbül·i bāġuñ
Biz naġme-serāyān·ı gülistān·ı cinānuz

Āfāḳı bütün ṭutmış iken nāmumuz ey dil
Bu ṭurfa durur kim yine bī-nām u nişānuz

Bī-ṭaʿne iken de bu ʿaceb ḳavs·ı ḳażādan
Her tīr·i belā kim atılur (Ü.392a) aña nişānuz

Erbāb·ı muḥabbet bizi Yūsuf görür ammā
Aṣḥāb·ı ḥased gözine gūyā ki sinānuz

ḪĀVERĪ :

Ḳużāt zümresindendür. Ḳaṣaba·i Manaṣtırda ṭoġmış Açıḳ Ḳāḍī oġlı diyu şöhret bulmış nām·ı māder-zādı ʿAli olup bir zamān ismini maẖlaṣ idinüp nice ġazeller dimiş. Baʿż·ı ebyātını çendān pesend itmedügde ʿAlīligüm zamānında didügüm şiʿrlerdendür didügi taḥaḳḳuḳ bulmışdur. Naẓmından ġayri inşāyla daḥi mümāreseti meşhūr olmış ehl·i ʿilm idi. Çivizāde merḥūmuñ ḥüsn·i terbiyetine ve defterdār Bayram Begüñ (K.408a) iltifāt·ı raġbetine maẓhar düşüp gāh Üsküb ve Selānige ḳāḍī olmış maḥaḳḳıḳ·ı bī-muʿādil icrā·yı aḥkām itmede mā'il·i ʿadl bir ẖoş-ṭabʿ u ehl·i ʿilm kimse idi. Mükemmel dīvānı var idügi maʿlūmdur Ve meşhūr olan ebyātı bu ẕikr ideceġümiz vāridāta münḥaṣır idügi mefhūmdur.

Naẓmuhū

Seni gözler dü-çeşmi ẖūn-feşānum nice demlerle
Gel ey nūr·ı baṣar merdümlik it demler ḳademlerle

Ve lehū

Añladum çeşmi ne fettān idügin ḳaşından
Bilinür rehzen olan nite ki yoldaşından

Koparur fitneyi ẖaṭṭuñ çekilür zülfüñ ey dil
Ṭutulur yeñiçeri ṣuçı bölük başından

Kehrübā gibi ḳapar göñlüni ben ẖāşākuñ
Ayrılam ṣanma beni sen işigüñ ṭaşından

Umarum başıma tāc ola sifāl·i seg·i yār
Devlet olmazmış ırāḳ çünki yigit başından

Ayuñ on dördi gibi bir mehe vir göñlüni sen
Ḫāverī sev güzeli iki yedi yaşından

Ve lehū (H.354a)

Sīne pürdür ārzū·yı zülf·i ʿanber-sā ile
Ṭoludur vīrānemüz biñ başlu ejderhā ile

Diger

On sekiz yaşında bir dil-dārı ʿuryān eyledüm
On sekiz biñ ʿālemi bir demde seyrān eyledüm

Ve lehū

Ādemüñ ehl·i riyā sözleri ḳanın ḳurıdur
Sākıyā ṭoldur a şol ḳan olacaġı içelüm (Hk.262a)

Evā'il·i ḥālinde ġāyet ile bāde-nūş ve ḥarābāt·ı muġānda her bār ẖum·ı mey gibi pür-cūş imiş. Baʿde zamānin ki Eyyūb ve Ġalaṭaya maʿan ḳāḍī olmış. Ṣubḥ u mesā mülāzemetine varduġı pīrān·ı ṣahba-fürūşuñ eks̲erini ḥayātda bulmış. Gāhī tenhāsında yārānına laṭīfe idermiş. Zamān·ı iflāsımuzdaki ḥırṣ u ṭalebimüz şimdi imişse ṭoyunca şarāb·ı nāb içerdük ṣubaşı ẖavfin çekmeyüp Galaṭa reh-güẕārlarında kendümüzden geçerdük sözlerini söyler imiş.

ḪUDĀYĪ :

Ḳuloġulları zümresinden olup İstanbulda ṭoġup neşv ü nemā bulmış ve ḥüsn·i cemālle beyne'l-ʿuşşāk meşhūr olmış bir nev-cevān idi. Yeñiçeri ṭarīḳında nice rūzgār ẖiẕmetinden ṣoñra yayabaşı oldı. Baʿdehū Budin muḥāfaẓasına müstaḳil yeñiçeri zümresi gönderildükde kitābeti mezbūra ṣadaḳa olındı. Merḥūm Monlā Ġazālī Mekke·i mükerremeden gönderdügi mektūb·ı manẓūmda

Naẓmuhū

Ḳaşı yayına olduġum ḳurbān
Oḳçı oġlı o ġamzekār eyü mi

beytinden murād mezbūr Ḫudāyīdür. (Ü.392b) Ḥaylīce maṭbuʿ u maḳbūl sözleri vardur. Eks̲er·i eşʿārı pesend ü taḥsīne sezāvārdur.

Naẓmuhū

Mey·i telẖ içdüm idi çāre ṣanup defʿ·i ġama
Yārsuz olduġı için acısı çıḳdı depeme

Ve lehū

Ḥākī tenümi yile virüp rāh·ı yārde
Bir toz ḳoparmayınca ḳomam rūzgārde

Ve lehū

Degdüñ ol zülf·i ʿanber-efşāne
Erre·i ʿömr imişsün ey şāne

Ḥaṭ·ı sebzüñ gelüp ruḥsāruña yaraşdı ġāyetde
Benüm serv·i ser-efrāzum güzellendüñ nihāyetde

Diger

Aġyār ile ṭutursun ḳarşumda söyleşürsün
Ben ẖaste-ḥāli yoḳsa öldüreyin mi dirsün

Ve lehū

Ḫaṭ·ı ser-sebz ile ey ẖūblaruñ mümtāzı
Ḫadüñ ol lāleye beñzer ki ola pervāzı

Egerçi ki maṭlaʿ·ı āẖir ẖaylī dil-pezīr vāḳıʿ olmışdur. Lākin ḥaḳīr bu maṭlaʿı görmedin pervāz·ı lāleye müteʿ alliḳ iki maṭlaʿ dimişüz. Kefe lālesi aña maẖṣūṣ ʿalem olmaġın anı bile edā itmişüz. (K.408b)

Li müellifihī

Çeşm·i tātāra ḳarşu ḥaṭṭ·ı rūyuñ āşikār
Pervāz·ı lāledür Kefeden Rūma yādigār

Diger

Gül didügüñ şarāb ile (Hk.262b) ṭolmış piyāledür
Bir barmacuḳ ki eksile pervāz·ı lāledür

Ve fuṣaḥānuñ ser-āmedi Mevlānā Bāḳī bir gün maṭlaʿ·ı mezbūrı ḥaḳīre vāfir vaṣf itmişdür. Bir mükemmel dīvāna bedel maṭlaʿ·ı ġarrā ve mażmūn·ı dil-küşā ve edā·yı rūḥ-efzā ile şuʿarā·yı ʿaṣrı müşerref itmişsüñ diyu söylemişdür.

ḪAYĀLĪ BEG :

Vardar Yeñicesindendür. İsmi Meḥemmed baẖt u sitāresi sermed erbāb·ı ḥüsn·i bahā miyānında ser-āmed bir nev-cevān idi. Daẖi sebzezār·ı ẖaṭtı nā-resīde çār-ebrūlar gibi muḳavves ḳaşlarınuñ sāyesi leb·i laʿlinde demīde olmadın eşʿār·ı ḥasene ile ḥüsn·i iştihār bulmuş idi. Ḥayderīlerüñ rind·i şāhbāzı ve ḳalenderīler zümresinüñ ser-ẖalḳa·i ẖāṭır-nevāzı Baba ʿAlī Mest ki ẓāhiren pāyesi pest maʿnīde ṣāḥib-iḳtidār u zeber-dest bir baba·yı ʿālem idi. Ḫayālī Begi oġlı nāmına hem-sāye idinüp taḥṣīl·i maʿārifle şöhre·i rüzgār olmasına cüll·i himmet itmiş bir şaẖs·ı maʿrūf u müsellem idi. Bir bölük ḥayderī ile Rūm illerine gül-geşt iderek ḳaṣaba·i Vardara ki uġramışlar. İçlerindeki ẖūb-rūlardan birinüñ tīġ·ı ceẕbesi ile Ḫayālī gibi maḥbūb·ı maṭlūbuñ cigerin delüp yüregin ṭoġramışlar. Yaʿnī ki ol cevānlardan birine ʿāşıḳ olmış. Bedīhe bu maṭlaʿ·ı ġarrāyı diyüp zümrelerine lāḥıḳ olmış.

Min naẓmihī

Çehresinde göreli lemʿa·i nūr·ı nebevī
Bir yaluñ yüzli ışıḳ şevḳine oldum ʿalevī

Ve bi'l-cümle dolaklarına bende cavlaḳlarına ser-efgende olmış ve ḳavlıḳlarında maḥfūẓ olup celā·yı vaṭan ḳılmış. Vaḳtā ki İstanbula gelmişler. Ṣarıgürz merḥūm İstanbul ḳāḍīsı bulunup bu maḳūle ḥüsn-dār emredan·ı perī-ruẖsār bir bölük ḳalendarān·ı rafż-iştihār yanında ṭurmak ne sezāvar ne meşrūʿdur belki bir vażʿ·ı münkir ü nā-meşrūʿdur diyu (H.354b) Ḫayālīyi Baba ʿAli (Ü.393a) Mestden alur. Muḥtesib·i şehr olan Uzun ʿAli nām zāhidüñ yanına virür. Bu ṭarīḳla kesb·i maʿrifet u (Hk.263a) şiʿr-gūyluġa cüll·i himmet iderek ol ʿaṣruñ kerīmi nice Ḫātem·i Ṭāyī gibi seẖa·yi kerīmi Defterdār İskender Çelebiye intisāb eylemiş. Meleke·i zihniyyesinde dād·ı Ḫudā olan suẖanverlikle bülend sözler söylemege gāh defterdār·ı mezbūra gāh vezīr·i ʿaṣr olan İbrāhīm Paşa·yı maġfūra ḳaṣīdeler ṣunup vaṣf eylemege başlamış. Anlaruñ ḥüsn·i terbiyetiyle maʿlūm·ı pādişāhī olup dāẖil·i bezm·i ẖāṣ olmaḳdan berī bir taḳarrub·i küllī peydā eylemiş. Ḥattā bir defaʿ ki şehriyār·i cihān Sulṭān Süleymān-nişān Edirne dārü'l-mülkine gitmişler. Ḫayālīye cidden iltifāt itmeyüp hem-rāh idinmemegi muḳarrer itmişler. Şāʿir·i mezbūr bir ay miḳdārı ʿatebe·i ʿaliyyeden dūr ve iltifāt·ı pādişāhāneden mehcūr kalmış. Ālām·ı miẖnet·i firāḳ cānına te's̲īr idüp şāhbāz·ı teveccühini (K.409a) Edirne şikārgāhına ṣalmış. Varduġı gibi bir ġazel diyüp ṣunup maḳṭaʿında maʿnā·yı iẖtiṣāş bu yüzden göstermiş ki ol ġazelüñ maṭlaʿı ve maḳṭaʿı budur.

Naẓm

Fer viren māha cemāl·i bā-kemālüñdür senüñ
Mihre ẖançerler çeken iki hilālüñdür senüñ

Ġayrilerle yārdur şimdi Ḫayālī dir isen
Ḫāşe lillāh pādişāhum ol Ḫayālüñdūr senüñ

El-ḳıṣṣa hafta geçmez imiş defterdār ve paşadan mezbūra bir ḳaç yüz ḥasene ihsān olunmaya. Ay olmaz imiş ki şehriyār·i kişver-küşādan ol meddāh·ı nāmdāra bir iki biñ filori verilmeye. Felā cerem ol ʿaṣruñ şuʿarāsından Ẕātī ve Yaḥyā ve anlara hevādār olan şuʿarā Ḫayālīnüñ eşʿārına daẖl ü taʿarrużdan ẖālī degüller imiş. ^9_1(I) حسدا من عند انفسهم (F.355b) Her sözüñe terzīḳ nāmını ıṭlāḳ idüp vāḳı-ʿı ḥāli olduġı taḳdīrce ^9_2(II) هرعيب که سلطان به پسند هنر ست mażmūnunı bilmezler imiş. Ḫayālī ise ravża·i iltifāt u devletde serv·i ser-efrāz gibi ẖırāmān ve ʿavʿav·ı segāna mültefit olmayan ser-bülend·i mümtāz ṣıfatında iġmāż-künān hem-şehrilerinden Mevlānā Uṣūlī ve Ḥayretī ile ülfetde ve ol zümreye (Hk.263b) ʿadem·i iltifāt u raġbetde rūzgārın geçürmekde imiş. Bu ḥaḳīr vefātından bir yıl muḳaddem der·i devlete gelmişdüm. Merḥūmuñ

Min naẓmihī

Ḳarārgāhı idi bir zamānda bir şāhuñ
Göñül serīri ki şimdi ẖarābe yüz ṭutdı

beytini tetebbuʿ idüp

Li münşiihī

Şeh·i cemālüñ ile genc·i ʿışḳ idi göñlüm
Ḥaṭuñ siyāhı gelelden ẖarābe yüz ṭutdı

beytini iletüp kendüye virmişdüm. Eger senüñ ise ḳatı nāmdār şāʿir olsañ gerekdür. Zīrā senüñ nev-heveslikde didügüñ beyt benüm güftārumdan muṣannaʿdur diyu taḥsīnini işitmişdüm. Baʿde zamānin erbaʿa ve sittīn ve tisʿamie ḥudūdunda nefs·i Edirnede vefāt eyledi. Merḥūm ʿArşī

Sözi dilde (Ü.393b) ẖayālī gözde ḳaldı

mıṣraʿını tārīẖ düşürmişdür. Ḥaḳ budur ki bir kāmil mıṣraʿda güzel edā eylemişdür. Edirne Salẖ-ẖānesi yolındaki Ḫaydar-ẖāne ẖaṭīresinde medfūndur. Raḥmetullahi teʿalā. El-ḥaḳ Rūm şāʿirlerine edā·yı bülend semtini evvelā Ḫayālī göstermişdür. ʿAṣrınuñ melīkü'ş-şuʿarāsı idügi taḥḳīḳa yetmişdür. Mevlānā ʿĀşıḳ ki taḳrīrinde ṣādıḳ bir müverriẖ·i fāyıḳdur merḥūmuñ bī-ḳaydlıġını beyān eylemiş yaʿnī ki māl·ı dünyāya çendān raġbet itmeyüp cemʿ·i māle mā'il degül idügini ẖalḳa destān eylemiş. Ḥālā ki emr ber-ʿaks olup merḥūmuñ ẖisset ü imsākı şöhre·i cihāndur. Ḥattā Monlā Şemʿīyi żiyāfet içün Ġalaṭa cānibine ʿazīmet itdükde ki Pereme boġazına gelmişler. Ḫayālīnüñ ilḳāsı ile birer pereme ḳadem-ārā olmışlar. Baʿde'l-ʿubūr buluşup maḥall·i neşāṭ u sürūr olan meclis·i ẖarābāta vuṣūl bulmışlar. Bu ṣanʿatla Pereme menḳūrundan ḳurtılmışlar. Ve bu maʿnāya bir daẖi delīl ve ẖısset ü imsākına nehc·i ġayret-sebīl baʿde vefātihi ẓuhūr eyleyen muẖallefātıdur ki merḥūmuñ ferzend·i devletmendi Ḥubbī ʿÖmer Begden işitdüm. Ḥattā ṣıḥḥatini kemā-yenbaġī taḥḳīḳ itdüm ki iki birāder otuzar biñ filoriye (Hk.264a) mīrās̲la behremend olduḳdan maʿadā yüz altmış kilid ʿaḳar u mütemellikātından bedīd (H.355a) olmış. Ḫuṣūṣā yüz otuz biñ güzīde ẖāṣlarından sāl-be-sāl dörd yük (K.409b) miḳdārı vāridāt ü emvāl muḳarrer iken seneden seneye kırḳ elli biñ aḳçe ancaḳ ẖarcanduġı s̲übūt bulmış. Ve bi'l-cümle ṭabʿı ẖayāl-āmiz ü bülend edāsı lāyıḳ·ı taḥsīn ü pesend bir şāʿir·i şöhre-peyvend idi. Eşʿār·ı faṣīḥ ü belīġasından

Naẓm

Ḳaldı numūne dehre cihān·ı ẖarābdan
Berg·i ẖazān ẖazā'in·i Efrāsyābdan

Yardum sürāḥinüñ başını ayaġın ṣıdum
Yudum elüm ʿaraḳdan ü geçdüm şarābdan

Seng·i ḥavādis̲ eyledi cām·ı Cemi şikest
Deñşürdi lāle yārelerini türābdan

Vicdān·ı pāküm itdi giriftār·ı ġam beni
Fehm it bu remzi şīşe içinde gül-ābdan

Nūş itmeyem ṣunarsa inüp zühre·i felek
Dünyā şarābını ḳadeḥ·i āfitābdan

Deryā gibi başumda olaldan hevālarum
Ḫālī degül sefīne·i ten ıżṭırābdan

Bir bezm·i ẖāṣa maḥrem olupdur Ḫayālī kim
Açılmaz anda ġonca·i cennet ḥicābdan

Ḥaḳ budur ki ẖaylīce pesendīde ġazeldür. Es̲nā·yı tetebbuʿında naẓīri yoḳdur. Bir şiʿr·i laṭīf·i bī-bedeldür.

Beyt

ʿĀrıżuñ meyden ʿaraḳ-rīz olsa ey ẖūr·ı cemīl
Ṣanuram cennetde tuġyān eylemişdür selsebīl

Āfitābı nice teşbīh ideyin ruẖsārına
Sen saʿādet şemʿisüñ ol ẖāke düşmiş bir zelīl

Ve lehū

Dil-şikeste olalı seng·i cefā·yı yārdan
Beñzer ol mir'āta kim maḥrūm ola dīdārdan

Diger

Emmesünler seni gel mey gibi ḳattāl olma
Dilmesünler yüregin ney gibi (Ü.394a) pür-ḥāl olma

Terk·i tecrīd olıgör tāc ne baş aġrısıdur
Be yüri begligüñ it (F.356a) ʿālemüñ abdāl olma

Ve lehū

Ḳurs·ı mehle ẖūşe·i pervīn olaldan zādımuz
Ehl·i faḳr içre tenaʿ ʿumla çıḳupdur adımuz

Ve lehū

Şādī enīs·i ġuṣṣa vü ẓulmet ḳarīn·i nūr
Ber-pāy-māl·i ʿālem ü bahrüñ başında şūr

Ammā bu ḥaḳīr ḳavlince baḥruñ dilinde şūr edāsı rāciḥdür. Zīrā ki deryāda dil mutaṣavver idügi ve baş ıṭlāḳı (Hk.264b) ca'iz olmaduġı vāżıḥdur.

Ve lehū

Mecnūn göziydi Leylī ẖayāline cilvegāh
Ṣaḥrā-nişīn olanuñ olur ẖānesi siyāh

Ve bi'l-cümle dīvānında ḳırḳ miḳdārı taḥsīne sezāvār eşʿārı vardur. Bir zamānda bu ḥaḳīr intiḥāb itmekle ṣıdḳ u ṣıḥḥati nümūdārdur. Ferzend·i ʿazīzi ḥikāyet itmişdür ki ḥālet·i nezʿında anı kenārına alup āẖir didügi maṭlaʿ bu olduġını rivāyet itmişdür.

Ve lehū

Gel gel öpeyin gerdenüñi derd·i serüm var
Bir boynı uzaḳ yola yaḳında seferüm var

DĀNİŞĪ :

Süleymānegīzādelerden Ḳāḍī Pīrī Çelebidür. Nefs·i Ḳayseriyye mevlid ü menşe'leri olan zümrenüñ eşʿar·ı pesendīde-nesebidür. Seksen aḳça ile Mıṣr vilāyetindeki Manūf każāsını alup Ḳāḍī·ı Mıṣr olan ʿArabzāde ile mevsim·i ḥazānda deryādan Mıṣra ʿāzim olduḳda ġarḳ olmışdur. Baʿż·ı meşāyıẖ u evliyāya bed-ẖāhlıġı ucundan kendüye ṭoḳınan telāṭum·ı ṭūfān sillesinüñ derdmend Dānişīye daẖi is̲abeti taḥaḳḳuḳ bulmışdur.

Min naẓmihī

Lebiyle söyleşemez sen şeh·i suẖendānuñ
Heman aġızlıġıdur ġonca·i gülistānuñ

Ve lehū

ʿArż idüp n'eylersün ey dil tāze dāġuñ dilbere
Geçmez ol sīmīn-berüñ yanında füls·i aẖmere

Maṭlaʿ·ı ve lehū

Çün dil uzatdı baña şu deryā kenārda
Āhum çoḳ oynadur anı bu rūzgārda

ẔĀTĪ :

Ḳarasi sancaġında Balıkes̲iri nām ḳaṣabadandur. Baʿżılar ḳavlince ism·i māder-zādı (K.410a) Satılmış olup mā-dāmki mūze-dūz imiş nāmı ol lafzuñ muraẖẖamı olan Ṣatı edāsı ile mermūz imiş. Ṣoñra ki şāʿirlige heves itmiş. İsmini min vechi taġyīr itmemiş gibi olup Ṣatı edāsını Ẕātī ile muʿabber ḳılmış. Ammā Mevlānā ʿĀşıḳ kendüden işitdüm diyu rivāyet eyler. Yaʿnī ki ismi ʿİvāż olup sene sitte ve sebʿīn ve s̲emānmie ḥudūdunda mütevellid olduġını ḥikāyet eyler. Ve mezbūruñ vaṣfında ifrāṭ idüp Monlā Ẕātī ki dünyāda bir Ẕātīdür. Şāʿirlik ġayre nisbetle ʿārıżī ve aña kıyāsla ẕātīdür edālarını kināyet (Hk.265a) eyler. Nefsine ḳıyās ġayre göre cā'iz degül idügini bilürken beşeriyyet muḳteżāsınca ġaflet ider. Baʿż·ı müverriẖīn ise Mevlānā Bāḳī anuñ şākirdlerinden idügini ve maʿrifet ü bıżāʿati bi'l-külliye andan taḥṣīl itdügini rivāyet eyler.

Mıṣraʿ

^9_3
(H.355b) زهى معلم صاحب (U.394b) هنر زهى شاكرد

mıṣraʿı ile pesend ü taḥsīni işāʿat ider. Maḳṣūdı Mevlānā Bākīyi ḳadḥ ise ġarażı maʿlūmdur. Eger nā-dānlıġla Ẕātīyi medḥ ise iẕʿān u ferāseti maʿdūmdur. Eger mevleviyyetine yā ʿilm·i ʿarabiyyetdeki fażīletine veyāḥūd fenn·i fürsdeki ferāsetine binā'en ise ancaḳ olur. Mücerred mūze-dūzluk ṣanʿatındaki mahāreti ucundan ise kemāl·i iẕʿānı taḥaḳḳuḳ u taʿayyün bulur. Biñ yedi yüz miḳdārı ġazeliyyātı dörd yüzden füzūn ḳāṣāʿid makūlesi vāridātı ve Şemʿ u Pervāne nāmına bir manẓūm risālesi vardur. Ḥaḳ budur ki baʿż·ı beyitleri taḥsīne sezāvārdur. Ṣāḥib-ḳırān·ı celālet-rüsūm Selīm Ḫan bin Bāyezīd Ḫan gibi ḳahramān·ı ḳurūn u ḳurūm cülūsına bir nūniyye ḳaṣīde virmiş. İçinde bir beyti pesend olınup iki kūy maḥṣūli cā'ize ile riʿāyet olınmış. Ol beyt·i maḳbūl budur.

Min naẓmihī

Serverā bir bende·i bī-ḳayd imiş ḳapuñda ʿadl
Ṭutamazdı anı zencīre çeküp Nūşirevān

Ol şehriyāruñ ṭabʿ·ı nāzügine ẖoş gelüp naẓmından ḳaṭʿ·ı naẓar beyt idügi şāyıʿdur. Zīrā ki güftārı pesendīde (F.356b) olmaġla ḳapuñda edāsı ile ṭutamazdı lafẓındaki imāle·i nā-sezāsı maʿnīdür. Merḥūmuñ samem marażına ibtilāsı daẖi söylenürdi. Bilmeyen ṣanurdı ki begenmedügi güftārı işitmezlige ururdı. Ḥattā vezīr·i aʿẓam olan ʿAlī Pāşā ki nükte-şinās u dil-küşā luṭf u keremi mebzūl ve ehl·i dillerüñ riʿāyetinde mecbūl bir devletlü idi. Monlā Ẕātī bir gün aña bir mīmiyye ḳaṣīde virmiş ki ṣamem ḳāfiyesinde bir beyti daẖi bulunmış. Monlā Ẕātī ʿaceb ki bu ḳaṣīdede üç maẖlaṣ riʿāyet itmişsün. Remmāl ve Ẕātī edālarına ḳanāʿat itmeyüp ṣamem lafẓını bile irādet itmişsün dimişler. Ve me'mūlinden ziyāde cā'ize·i seniyye virmişler. Hele bārī ol zamānuñ vezīrlerinde (Hk.265b) bu deñlü leṭāfet·i ṭabʿ u maʿrifet olurmış. Şimdiki ʿazīzler gibi şuʿarāya ḥased ü ʿadāvetleri nādir idügi taʿayyün bulurmış. Ol ḳaṣīde ki mezbūr ʿAlī Paşaya virilmişdür pesendīde olan beyitleri bunlar olmışdur.

Min naẓmihī

Şitā vücūd·ı nebātātı eylemişdi ʿadem
Yine vücūda getürdi bahār·ı ʿĪsī-dem

İdinse girdüñi remmāl ḳuḥl aña ḳanmaz
Suradıkat·ı ġuyūb içre hīç sır mübhem

Ve bir zamān ki Sulṭān Bāyezīd Ḫana (K.410b) fāiyye bir ḳaṣīde virmiş. Bir beyti maḳbul·i şehriyāri olup ẖaylīce pesend buyurulmış. Hattā dimişler ki zamānede mażmūn ḳalmadı dirler. Ḳaʿr·ı kān güherden ve baḥr·ı ʿummān dürerden ẖāli olmaduġını bilmezler ḥālā ki hüner ġavvāsı çālāk olmaḳdur. Üstādlık ḳaʿr·ı deryādaki dürer·i şehvārı bulmaḳdur diyu nice ʿaṭālar itmişler. Elbette Ẕātīye manṣıb görülsün diyu Ḥüseyin Aġa (Ü.395a) nām maḥremlerine ıṣmarlamışlar. Vezīrler daẖi tefaḳḳud·ı menāṣıb itmişler. Ammā kimesne ṣameminden ötürü tevliyyet ẖıdmetinden ġayrisini münāṣib görmemişler. Ḥattā Burusada yigirmi beş aḳçe ile bir mütevellīlik virmişler. Benüm sāl-be-sāl alduġum cevā'iz·i seniyye maḥṣūli tevliyetden ziyādedür. Sene-be-sene vech·i maʿāşum anlaruñla murād üzre āmādedür diyu terk itmiş. Ne ḳabūl eylemiş ne Burusaya gitmiş. Zīrā ki bir yaña vezīr·i aʿẓam ʿAlī Paşanuñ inʿāmı bir yaña Mü'eyyedzāde merḥūmuñ iḥsān·ı tāmmı ve bir ṭarafdan Tācīzāde Caʿfer Çelebinüñ ʿināyet ü ikrāmı ve bir cānibden yār·ı ḳadīmi Ḳadrī Efendinüñ iltifāt·ı mevhibet-fercāmı Ẕātīye cidden mużāyaḳa virmez imiş. Bunlardan ġayrı cenāb·ı salṭanatdan her nev-rūzda iki biñ aḳça cā'izeden maʿadā her bir bayrāmda birer yüzi surḥ kemẖā ve birer ṭarafı çuḳa hilʿat·i girān-bahā daẖi muḳarrer imiş. Ḥattā bir kere kemẖāyı ṣūfa tebdīl murād idinmiş. Bu ḳıṭʿayı diyüp erkān·ı dīvān·ı hümāyūna ṣunmış.

Ḳıṭʿa

Ben ey erkān·ı devlet ḳulzum·i dürr·i maʿānīyem
Sipāhī ceng-cūya yaraşur yeşil ḳızıl kemẖā

Bize pür mevc māī ṣūf luṭf eyleñ disüñ gören
Nesīm·i luṭf·ı şāh ile bugün mevc (Hk.266a) urdı bir deryā

El-ḥaḳ mażmūnı ẖūb bulmışdur. Nihāyet yeşil ḳızıl edāsı ṣūf (H.356a) lafẓınuñ imālesi şāh ile lafẓınuñ rekāketi feṣāḥatine māniʿ bulunmışdur. Mā-ḥaṣal ṭabakasınca şāʿirdür. Pür-gūy olmaġın aḥyānen eyü sözler düşürmesi baʿżılar ḳavlince nev-heveslerden biri ḥiddet·i ṭabʿı muḳteżāsınca nāzük mażmūnlar bulup kendüye añduḳda benüm bu mażmūnda ġazelüm vardur diyu ol şeb naẓm idüp irtesi ʿarż itmesi maʿlūm·ı ekābir ü eṣāġirdür. Ammā cümleden naʿt·ı Muḥammed Muṣṭafādur.

Naʿt·ı Resūl

Ḳāmetüñ ey bōstān·ı lā-mekān pīrāyesi
Nūrdan bir servdür düşmez zemīne sāyesi

Yūsufı gerçi görenler ellerini kesdiler
Gün yüzüñ gördi senüñ şaḳḳ oldı ayuñ āyesi

Menzilüñ tīr·i duʿā-veş māverā·yı nüh-sipihr
Ḳadrinüñ ʿarş·ı muʿallādan muʿallā pāyesi

Evvel ü āẖir naẓīrüñ yoḳ senüñ ẕātuñ durur
Ḫatm·i cümle enbiyā kevn ü mekānuñ dāyesi

Āẖiret bāzārına varduḳda eyler fā'ide
Naḳd·i ʿışḳuñdur anuñ kim serverā sermāyesi

Bāġ·ı cennetde ümīdüm bu durur kim Ẕātīyi
Cümle mü'minlerle ol serv idine hem-sāyesi (F.357a)

Ḥaḳḳā ki maṭlaʿı ve bend·i evveli beyān olınandur. Ve bir bend daẖi budur.

Ve lehū

Mebde'·i bünyād·ı ʿālem menşe·i āẖir zamān
Sāye·i ʿarş·ı aʿlā seyyāḥ·ı mülk·i lā-mekān

Ve bir bendi daẖi bu maṭlaʿ·ı nī-gūdur.

Ve lehū

Bir ṣadef idi cihanda ay u gün oldı dü-nīm
Ol ṣadefden sen ẓuhūra geldüñ ey dürr·i yetīm

Ḫulāṣa·i kelām bu terciʿ·i mükemmel ḥadd·i ẕātında bir kitāba bedel güftār·ı rūḥ-efzādur. Ve kendi yaḳīni üzre (K.411a) maṭlaʿı (Ü.395b) daẖi merġūb u bī-hemtādur.

Ve lehū

Düşdüm nişān·ı pāy·i seg·i dil-ber üstüne
Ol ġonca güldi didi yüzüñ güller üstüne

Diger

Raḳīb·i zāġ elinden bir tezerv·i şīvekār aldum
Daẖi ben şāhbāz·ı ʿışḳ olaldan bir şikār aldum

Diger

Eli altında olma kimsenüñ ẖātem gibi zinhār
Kimesne dimeye tā kim gözüñ üstünde ḳaşuñ var

Ve lehū

Yanınca sāyesi seyr eyler ol servüñ hemān tenhā
Ṣalınur sāye (Hk.266b) sulṭanı gör ol serv·i revān tenhā

Sene s̲ülüs̲ ve ẖamsīn ve tisʿamie ḥudūdunda dünyādan göçdi. Yetmiş yedi yıl ʿömr sürüp Edirne ḳapusından ṭaşra Keşfī ve Baṣīrī mezārları yanında defn olındı. ʿAbdī nām şāʿir

Suhanver göçdi

kelāmını tārīẖ dimiş. Ve Ẓuhūrī nām ʿAcem daẖi

Eşʿārı ḳaldı yādigār

kelāmını tāriẖ düşürmiş.

RAḤMĪ ÇELEBİ :

Burusalı Naḳḳāş Bālīzādedür. Nāmı Pīr Meḥemmed ve ṭabʿ·ı nāzügi ġıll u ġışdan āzādedür. Ḥüsn ü cemālle iştihār bulup ḳaşları hilāli māh·ı bedrüñ ḥased-kerdesi idi. Sinni çārdeh-sālde iken gülbeşeker gūyā ki leb·i laʿlinüñ perverdesi idi. Egerçi ki Raḥmī taẖalluṣ itmişdür. Lākin cevvār u bī-raḥm idügi tevātüre yetmiş idi. Vefāt itdügi zamāndaki sinn·i ʿazīzi mā-beyn·i ẖamsīn ü sittīn idi. Yine ruẖsār·ı ġāze-rīzi reşk·i gül·i nesrīn idi. Rūzgār·ı ġaddār kendüye leyl ü nehār sitemkār olup yā ḳaḥṭ·ı erbāb·ı keremden yā nuẖūset·i baẖt·ı pür-elemden āẖir·i ʿömrinde biñ belāyla yigirmi aḳça medreseye mutaṣarrıf oldı. Anda daẖi beyne'l-ʿulemā maḳbūl olan medārisden virilmeyüp bir mercūḥına ḳanāʿati taʿayyün buldı. Ġarābet bundadur ki ol pāye·i sāfile nice yıllar mülāzemetle kendüye el virmedi. Üç dörd kitāb te'līfi ile nāmdār ve Raḥmī nāmına bir şāʿir·i sāḥir·i pesendīde-güftār iken rüstāyīlere lāyıḳ görülen mertebelerle riʿāyeti cā'iz görülmedi. Bi'l-āẖare sene sebʿīn ve tisʿamie es̲nālarında şehzāde·i kām-bīn ve vāris̲·i taẖt u tāc ü nīgīn olan Sulṭān Selīm Ḥan·ı Cemşīd-āyīn ʿatebe·i ʿulyāsına vardı. Tīr ü kemān evṣāfında bir ḳaṣīde ile ʿarż·ı ḥāl ḳıldı. Ḥattā bu maḳūle bir ḳıṭʿa ile ṣarāḥaten ʿarż·ı ḥāle daẖi muḥtāc oldı. Tā ki bir şefāʿat-nāme virülüp yigirmi aḳça medreseye dest-res buldı.

Naẓmuhū

ʿArṣa·i naẓm içre nice pehlevān
Merḥale ḳatʿ eyledi şemşīr ile

Raḥmī·i zāruñ da bu meydanda
Menzil alursa ʿaceb mi tīr ile

Ḳatʿ eyledi lafẓında elifüñ ʿayna vaṣlını (Hk.267a) ve Raḥmī·i zāruñ da edāsınuñ rekāketi faṣlını bu ḥaḳīr tebdīl itdürdüm. Evvelini Ḳıldı ḳaṭʿ·ı merḥāle şemşīr ile ikincisini serverā Raḥmī de bu meydānda edāları ile selāmete tahvīl itdürdüm. El-ḥaḳ şāʿir·i bārik-(Ü.396a) ẖayāl ve ġazel ü ḳaṣā'id ü mes̲nevīde (H.356b) mahāreti ber-kemāl ʿaṣrınuñ memdūḥ u güzīdesi zamānınuñ mevṣūf u pesendīdesi idi.

Ġazel

Żaʿfdan künc·i ʿināda kim dil·i şeydā yatur
Ger ecel gelseydi görmez şöyle nā-peydā yatur

Cūşa gelse kim ḥabābīdür rüsūm·ı kā'ināt
ʿIşḳdur nāmı feżā·yı dilde bir deryā yatur

Ve lehū

Alsa ibrīḳ·ı zerīn mihr·i dıraẖşān eline
Nāz ile dökmeye ṣu ḳoymaġa cānān eline

Diger ve lehū

Ḥaṭ·ı nev-reste ṣanmañ ol gül·i raʿnā ʿiẕārında (K.411b)
Hıżırdur ẖābe varmış çeşme·i ḥayvān kenārında

Diger

Yār engüştī-leb·i laʿl·i şeker-ḥand içre
Beñzer ol çūb·ı nebāta kim ola ḥand içre

Ve lehū

Cem cāmını nūş itdi ṣürdi nice dem Rüstem
Bu bezm yine bākī ʿālem yine bu ʿālem

Ve bu ebyāt daẖi Şāh u Dervīş (F.357b) nām kitābındandur.

Ve lehū

Baḥr·ı cūduñda bir ṣadef ʿālem
Dānedür anda gevher·i ādem

Der vaṣf·ı tīr

Ter-keşinde kemān·ı pür-zerkār
Dilde gūyā ẖayāl·i ebrū·yı yār

Ḳurdı cümle ʿālem vüḥūş dīvānı
Oldı ol vādīnüñ Süleymānı

ʿIşk āẖir gedāyı şāh itdi
Cümle vahşīleri sipāh itdi

Ammā bu ḥaḳīre kemān·ı pür-zerkār edāsı yañılmış geldi. Kemān·ı zerrinkār olması münāsib görüldi.

RAḤĪḲĪ :

Adı Sināndur. İstanbul Ḳuloġullarından ve ol zümrenüñ taḥṣīl·i maʿrifete meşġūllerinden iken Muṣṭafā Aġa fevtinden ṣoñra ʿulūfesi kesildi. Ferdī nām ferīd·i cevānuñ genc·i ẕātına nigeh-bān ḳonılmaġın derdmendüñ dirligi kāşānesini rūzgār ḥarābe virdi. Yaʿnī ki aġā·yı müşārunileyh ʿāşıḳ-bāzlıġa muḳayyed ve bir gice İstanbul yanġınında mest ü medhūş bulunduġı erkān·ı devlete maʿlūm u müşāhed olmaġın ol cevān·ı bī-hemtā ki ṣadef·i ʿālemde ḥüsn ile ferīd ü yektā idi (Hk.267b). Deryāya atılup nā-peydā kıldılar. Ve aġa·yı medhūşuñ irtesi dīvānda boynını urdılar. Raḥīkīnüñ ne günāhı vardur aġası emri ile bir ẖidmete fermān-ber-dārdur diyu siyāṣetden gücle ḳurtardılar. Bi'l-āẖāre bir ʿaṭṭār dükkānı açdı. Gāh fenn·i ḥikmete gāh maʿcūn-furūşluġla kesb·i maʿīşete muḳayyed oldı. Giderek meşāyiẖ·ı vāṣılīnden biri mezbūruñ faḳr u faḳāsına teraḥḥuman filonya·i Selīmī nāmındaki nüsẖayı getürdi. Eczāsınuñ kimini arturdı ve kimini eksiltdi. Ḥüsn·i naẓar u iʿtibārla cevher·i iksīre naẓar idüp Raḥīkīyi tedrīcle ġınāya vāṣıl itdi. Bu ḥālle sene s̲ülüs̲ ve ẖamsīn ve tisʿami'ede ol daẖi raḥmān yolına gitdi. Ammā māʿācin ü berşinüñ revācı kendüden ṣoñra kemālin buldı. Farażā sene elf·i hicrīde aẖbār·ı s̲iḳātle ṣıḥḥati yetmişdür ki otuz miḳdārı cevān u ġılmān şebān rūz eczā dögerler ve muttaṣıl büyük ḳazanlar ile maʿācīn (Ü.396b) bişürürler yine de silk·i ṭālibīndeki aḥbāb·ı keyfe yetüşdüremezler idi. Ḥarcları maḥsūb olduḳdan ṣoñra yevmiyye üçer biñ aḳçalıḳ maʿācīn ṣatduḳları muḳarrerdür dirler. Ḥattā bu deñlü kār u kesb eyleye cenāb·ı mīrīye resm ü ẖarc n'içün virilmeye diyu defterdār·ı emvāl olanlar taʿarruż eylediler. Sāl-be sāl ḳırḳar ellişer biñ aḳça almaġı ḳānūn·ı cedīd vażʿ itdiler. Ammā kendü zamānında daẖi rūz-merre üçer yüz aḳça intifāʿ vāḳıʿ olmış. Ḥammām aḳçasına muḥtāc iken rūz-merre ol deñlü ʿavāˀide dest-res bulmış. Naẓmı daẖi ḥālince kem degüldür. İstimāʿa ḳābil ġazelleri temām degülse de kem degüldür.

Min naẓmihī

Bāde virdüm ẖırmen·i ʿaḳlum dil·i meftūn içün
Āh ḳıydum kendüme bir yār·ı gendüm-gūn içün

Ve lehū

Göñlüm hevā·yı yār ile pervāz urup uçar
Sözler yirine ṭūṭi·i ṭabʿum şeker saçar

Ger daʿvet itsem ol perīyi ādemī diyu
Baḳmaz yüzime dā'ireme uġramaz geçer

Ve mezbūr nāmına bir maṭlaʿ·ı ġarrā daẖi görülmişdür. Ṣaḥīḥ anuñ ise cümle·i eşʿārından tercīḥ olınmışdur ki ol maṭlaʿ budur.

Ve lehū

Leblerüñ üstünde gördüm ẖālüñi didüm ʿaceb
Kān delmiş laʿl uġurlamaġa gelmiş (K.412a) bir ʿArab

RIŻĀYĪ :

Rūmilinde Tırnova nām ḳaṣabada (Hk.268a) tevellüd eyleyen ʿulemā·yı nāmdār ve ṣuleḥā·yı bülend-iştihārdan ẖācegān·ı naḳşībendiyye peyrevi ebu'l-ʿulemā Baba Efendidür ki Rüstem Paşa gibi destūr·ı meʿālī-rüsūm cenābına ẖāce olmışdur (H.357a). Ve mezbūrı dā'imā ṭarīḳ·ı Ḥaḳḳa sevḳ idüp ẖayr-endīşligi tevātürle s̲übūt bulmışdur. İsmi Maḥmūd babaları Yeşilẕāde dimekle maʿrūf ḳużāt aʿdādından maʿdūd kimse idi. Maẖlaṣ-perverlik ṣanʿatını mührüñde ẖatm itmiş idi. Yaʿnī ki bu maḳūle bir beyt diyup ẖātemine ḳazdırmışdı.

Min naẓmihī

Bende·i ẖācegān·ı ṣadr·ı şuhūd
Ḫāk·i rāh·ı Rıżā Baba Maḥmūd

Paşa·yı mesfūr içerüden mīrāẖor çıkup Ḳadrī Efendī cenābını baba idünüp ẖāceligi münāsib ḳadri rātib bir ehl·i ʿilm ricā itdükde merḥūm Ḳadrī Efendi ki ḳadr-şinās ʿālim idi Baba Efendiyi sevḳ itmiş idi. Hem üstādıñuz hem babañuz olsun diyu ıṣmarlamışdı.

Ve lehū (F.358a)

Deryā·yı ġamda ḳaldum bir āşinā belürmez
Esmez nesīmi ṣubḥuñ bād·ı ṣabā belürmez

Diger

Leblerüñ yādına nūş eylemedüñ bāde daẖi
Meye rehn olmış idi ẖırḳa vü seccāde daẖi

Bir Rıżāyī daẖi Ḳaṣṣābẕāde Kerīm Efendi merḥūmdur. Ṣınıf·ı ʿulemāda mesṭūr olmaġın bu maḥalde ġayr·ı mersūmdur. Ve bir Rıżāyī daẖi ṭarīḳ·i ʿulemāya sālik Nigbolılı Rıḍvān Çelebidür ki bu maṭlaʿ anuñdur.

Naẓmuhū

Görenler ʿarıżında ṣandılar ḥaṭṭını cānānuñ
Kenārında yazılmışdur Bahāristān Gülistānuñ

REMZĪ :

Burusalı Remzī Efendidür ki zümre·i ḳużātuñ şehlevend·i ercümendidür. Erbāb·ı s̲ervet olan tüccārdan bir ẖāce·i büzürgvāruñ oġlı olup (Ü.397a) evḳātı ḳaṣāˀid·i ʿArabiyye tetebbuʿına ve ʿibādātdan fażla ḳalan sāʿati kütüb·i nefīse tevaġġuline maṣrūf idi. Müddet·i ʿömrinde kimse elinden ve dilinden āzürde olmış degül idi.

Naẓm

Ölürüm içmeyince bir dem mey.
^9_4(I) ومن الماء كل شيئ حي

Deheni ẕerreye göre maʿdūm
Mūya nisbet miyānı leyse bi şey

Künc·i ġamda beni ḳoduñ gitdüñ
Yüri hey yār·i bī-vefā yüri hey

Remzī düşmez (Hk.268b) saña ḳabā·yı neşāṭ
Yaraşur ġam libāsı egnine gey

Ve lehū

Ele Ferhād ile bir yirden alup baş ikimüz
Yapmaġa ʿışḳ sarāyın ṭaşıruz ṭaş ikimüz

Kimse farḳ eyliyemez Leylī vü Mecnūndan eger
Yār ile bir yire taṣvīr ide nakkāş ikimüz

Ve lehū

Şekkeristāndur bu meclis āl tūtīdür şarāb
Āşiyāndur ṭut ki sāġar beyżādur gūyā habāb

RİYĀŻĪ :

Baba Çelebi merḥūmuñ birāder·i mihteri ẖuṣūṣa dānişmendān zümresinden Üskübīlerüñ hünerveridür. Ġarābet bundandur ki melāḥidenüñ eşheridür. İsm·i māder-zādı Meḥemmed iken ṣafā-yiʿ akīdesi ilḥad ṭaʿnasınuñ mükedderidür. Āẖır·ı ʿömrinde Filibe ḳāḍīsı oldu. Yaʿnī ki beyne'l-ḳużāt kemāl·i ʿ ilm u maʿrifetle iştihār buldı. Ḥattā Ḳaḍī Ḫanuñ Mesā'il·i Müşkilesini teshīl itmişdür. Ve Mevlānā ʿAbdurraḥmān Cāmīnüñ ^9_5(I) ان كان حسن بودونه بود از جهان نشان ġazelini şerḥ itmişdür. Nāmını Keşfü'l-Ḥaḳāyıḳ fī Ḥalli'd-Deḳāyıḳ ḳomışdur. Ve semt·i ilḥād sülūkı ile lā'übālī rind·i mey-perest ve küşāde-meşreb ü çāpük(K.412b)-dest olduġına binā'en ṭuyulmış ve bu gūne sözleri ẖalḳuñ ṭaʿn u teşnī ʿına sebeb olmış.

Naẓmuhū

Nice bir bekleyesüñ kūşesini medresenüñ
Yüri var mey-gedeye sāġar ile müd-resenüñ

Rehne çekdüñ mey·i gül-gūne yine destārı
Rindler içre Riyāżī baş açuḳ fāṣıḳsuñ

Ammā sitem·i ẓarīf maḳūlesi olup bir rengīn laṭīfesini bir ḳaṣīdeye virmezdi. Ve ʿavāmāne bir ṭībe·i ṭayyibeyi bir risāleye degişmezdi. Menḳūldür ki bir iki gün tażyiʿ·ı evḳāt idüp bit bāzārına mülāzemet itmiş. Bir maṣaṭ ṣatar dellāl bulup maṣaṭ diyu eline virmegiçün kendüsine bunca ṭaʿb u zahmet itmiş. Ve bir gün yārānı ile ʿıyş u nūş ḳaṣdına Ġalaṭaya giderken sā'ir ẖullānı tīzce cenāb·ı pīr·i muġāna varsaḳ kesb·i ṣafā itsek diyu istiʿcāl iderken hemān ki Pereme Boġazına gelinmiş. Yārān·ı bā-ṣafā kemāl·i tezāḥumla keştīye girmiş. Riyāzī mücerred īhāmını işāʿat içün ben deñiz geçmezüm diyup ol gün ʿıyş u ʿişretden ferāġati evlā görmiş. Bu sebeple naḳd·i efkārını bī-me'āl güftār u maḳāl (Hk.269a) semtine ṣarf idüp küllī mü'ellefāt u ās̲āra mālik olamamış.

Naẓmuhū

Diyeli ẖāl·i ʿiẕāruñ fitne fenninde beñiz
Ḳomadı ben ʿāşıḳ·ı bī-çārede(H.357b)cānā beñiz

Ger sora ben ẖāküñi ol lebleri āb·ı zülāl
Ḳurı sevdāyile yaşı baḥr·ı ʿummānda deñiz(Ü.397b)

Ey Mesīhā-dem yeter aġlatdı hicrüñ nice bir
Telẖ-kām oldı biḥār·ı eşkden bu mürdeñüz

Ḳaddüñi ey serve teşbīh eyleyenler vechi var
Ḥaddine ol lāle-ruẖsāruñ eger gül dirseñüz

Baḥr·ı şiʿri āb·ı luṭfa ġark iden kimdür diseñ
Dürr·i yemm·i maʿrifet cānā Riyāzī bendeñüz

RİYĀŻĪ-İ DİGER :

Bu Rīyāzī İstanbul Ḳul oġullısıdur. Müneccim·i māhir ve taḳvīm istiẖrācına ḳādir ṭabaḳāt·ı eflāk ṣafaḥāt·ı usṭurlāb gibi öñünde ḥāżır olanlaruñ belki kürre·i semāvāt u ʿarżı ṭōb gibi elinde oynadanlaruñ birisidür. Yaʿnī ki ṣanāyiʿ u bedāyiʿ cevāhirinüñ uġrısıdur. Ṭarīḳ·ı mülāzemetden ferāġat eyledi. Manẓūm u mens̲ūr baʿżı te'līfāta cüll·i himmet eyledi. Menḳūldür ki dār·ı veba ve cezire·i taʿunla müsemmā olan İstanbul şehrini ol renc ü ʿınādan ḥıfẓ içün sūr·ı Ḳosṭantiniyye dāẖiline çaylaḳ kondurmamaġa müteʿalliḳ daʿvālar itdi.(F.358b) Baʿżı erbāb·ı devlet iʿtiḳādāt·ı nāsa ẖalel virür ḥālatdur diyu ruẖṣat virmemegin mübāşereti cā'iz görülmedi. Aña binā'en rūzgāra incindi. Yıldan yıla taḳvīm istiẖrācına bile muḳayyed olmaz oldı. Ḥattā meşāhir·i müneccimīnden Mevlānā Luṭfullāh vefātında aṣḥāb·ı nücūmdan kimse ḳalmadı. Zamāne devletlüleri ol fırḳa·i saʿīdeye naẓar·ı iltifāt ṣalmadı diyu bu ḳıṭʿayı didi. Baba Efendi merḥūma gönderdi.

Naẓmuhū

Su'āl itdi bu gün ben zerresine
Ma'ārif āsumānınuñ ḳuyaşı

Ki Lutfullāh idi evvel müneccim
Meʿāda ʿazm idüp ḳodı maʿāşı

Ya şimdi kim ḳalupdur bāb·ı şehde
Rasad-bend·i nücūm·ı ḳavm·ı Kāşī

Didüm ibni ʿÖmerle bendeñüzdür
İki ḳalduḳ cihānda göti başı

Bundan ġayrı erbāb·ı feżāˀilden birinüñ Arslan nām (Hk.269b)bir maḳbūl kedisi fevt olduḳda bu tārīẖi dimişdür. Ḥaḳ budur ki ẖūb edā eylemiştür.

Ve lehū

Ḫaylī ḳaṣdı (K.413a) var idi Arslan Begüñ
Mūş diyen dūz da ammā oldı fevt

Anuñ içün didiler tārīẖini
Avladı aṣlan pisiyi bebr·i mevt

Aṣlan ṣadla bī-rā yazılmaġı re'y itmişdür. Muvāfaḳat·ı ḥesābda ol yüzden is̲ābet eylemişdür.

ZĪNETĪ :

Zümre·i müsteʿiddīnden bir nev-cevān·ı Sirozīdür. Ḥaḳḳā ki ol diyārda peydā olan erbāb·ı ṭabʿun baẖt·ı nūr-efrūzdur. Eger muʿammer olmış olsa ve nihāl·i maʿrifeti bāġ u rāġ·ı zindegānīde ʿulūm u kemālāt·ı berg ü bārı ile zīnet bulsa ẖaylī nāmdār ve sözleri pesend ü taḥsīne sezāvār şāʿir olurdı. Ḫuṣūṣā semt·i ḳaṣāˀiddeki nezāketi Fiġānī merḥūmı unutdururdı. Muʿammer olmayanlardan bu iki ḳābil·i vücūduñ leẕẕet·i kelāmına söz yoḳdur. Zīrā ki belāġat·i elfāz u edāları me'mūl olan rütbelerden artuḳdur. Sinni s̲elās̲īn ḥesābında iken sene s̲elas̲e ve sittīn ve tisʿamie (Ü.398a) ḥudūdunda fevt oldı. Vefātına

Fevt·i Zīnetī

lafẓı tamāmen tārīẖ bulundı. Bu ḥakīr beş altı ḳaṣīdesini gördüm. Cümlesinüñ meżāmīn·i rengīn ve edāhā·yı nezāket-ḳarīnini pesend ü taḥsīn ḳıldum. Serv redif bir ḳaṣīdeṣi vardur. Anuñ bu beyt·i laṭīfi her cihetle tavṣīfe sezāvārdur.

Naẓm

Çaḳ bir ḳarışdan ey boyı şimşād ḳaddüñe
Üftādedür çemende çeker intiẓār serv

Ve lehū

Ḫoş diril aḥbāb ile kim bu ṭabīb·i dehr·i dūn
Şerbet·i mergi ṣunar ne yār ü ne aġyār ḳor

Ey şeh·i ʿālem vefā eylerse ʿömr·i nāzenīn
Midḥatuñla Zīnetī dünyāda çoḳ ās̲ār ḳor

Şeyẖü'l-islām Ebu's-suʿūd·ı ʿālī-maḳām maẖdūm·ı devletmendi olan Meḥemmed Çelebi Efendiye varup gelürdi. Eks̲eriyā anlaruñ ʿaṭāyā vü iḥsānı ile geçinürdi. Bir gün mestāne bāb·ı devlet-me'ābına gelmiş. Maẖdūm·ı ʿālī-ḳadr şehnişīni revzenesinden görüp nedür Monlā Zīnetī diyu iltifāt buyurmış. Ol daẖi bedīhe bu beyti oḳımış (Hk.270a)

Ve lehū

Dāmen-ālūde vü destār perīşān yaḳa çāḳ
Ḳūyına geldi yine Zīnetī·i rüsvāy

Ve bir ḳuloġlına taʿaşşuḳ ve zülfi ḳullābına taʿalluḳ (H.358a) itdükde bu maḳūle keşf·i rāz ḳılmışdur.

Ve lehū

Ḳūyını ṭolanırın ḳapuya çıḳmaz ki görem
Zīnetī sevdi göñül bir ʿacemi oġlanın

ZĪREKĪ :

İsmi Zīrekdür. Vilāyet·i ʿAcemde ṭoġup baʿdemā vilāyet·i Rūma gelüp neşv ü nema bulmışdur. Eks̲er·i evḳātı mābihi'l-iftihar·ı āl·i Ramażān olan Pīrī Paşa merḥūmuñ ẖıdmetinde güẕerān olmışdur. Bu ḥaḳīr ki Paşa·yı mūmāileyhüñ ḥüsn·i iltifātına ḳarīn ve dāmād idinmek ḥāṭırası ile inṣāf·ı riʿāyātına rehīn bir ʿabd·i s̲enākār·ı kemterīn olmış idüm. Mezbūr Zīrekī dā'imā meclisimizden dūr degüldi. Ḥattā Mihr ü Māh nām kitāb·ı manẓūm ki mes̲nevīde evvel·i müellefimüz idügi maḥallinde maʿlūmdur anı Türkīden Fārīsī diline terceme itdi. Sā'irler zebān·ı Fürsi Türkī diline terceme iderken mezbūr Zīrekī emr·ı ber-ʿaks ile iẓhār·ı nezāket eyledi. Ḥaḳ budur ki ẖūb naẓm itmişdür. Baʿde'l-itmām Paşa·yı müşārunileyhe itḥāf eylemişdür. Bu ebyāt mezbūruñ vāridātındandur. Naẓmuhū:

Vaḳtāki merḥūm Lālā Paşa cezīre·i Ḳıbrısı fetḥ eyledi. Zīrekīnüñ naẓm·ı le'ālī-niẓāmına riʿāyet idüp māliye kitābetlerinden biri ile subḥa·i (F.359a) dürr·i şehvār gibi evḳāt·ı leyālī vü eyyāmını muntaẓam (K.413b) ḳıldı. ʿĀḳıbet vefātı ve ʿālem·i beḳāya ḥareketi cezīre·i mezbūrda vuḳuʿ buldı.

SĀĠARĪ :

Edirnevīdür. İsm·i meşhūrı Ḳazzāz ʿAli. Rind·i şāhid-bāz bāde-nūş u berbeṭ-nevāz hicv ü hezl ü muṭāyebede mümtāz ẖum ṣahbā gördügi yire küp düşerdi mecmaʿ·ı ẖūbān olan mecālise eski ḥaṣır döşerdi. Ammā Ebu'l-fetḥ Meḥemmed Ḫan devrinden ḳalmış ve bu şehriyār·ı Süleymān nişānuñ zamān·ı salṭanatına dek rūzgārından kām almış bir ẓarīf ẖerīf idi. (Hk.270b)

Naẓmuhū (Ü.398b)

Çeng·i ẖamīde-ḳāmete döndi ḳadi henüz
Ne sāzı ḳodı Sāġarī elden ne sāġarı

beytini dilden düşürmezdi. Menḳūldür ki merḥūm Refīḳī şehr·i Edirnenüñ balçıġından āzürde-ḥāṭır olur ve bu maḳūle bir bedīhe naẓmı iştihār bulur.

Naẓm

İlāhī luṭf idüp ḳurtar bizi bu şehr·i bāṭıldan
Kişi anı ne seyr itsün geçilmez āb ile gilden

Ammā şehr·i mezbūruñ şuʿarāsı merḳūma incünürler. İttifāḳla birer cevāb naẓm iderler. Cümleden maḳbūli budur ki merḥūm Sāġarīden ṣudūr itmişdür.

Naẓmuhū

Şikāyet eylemiş şeyṭan gibi çün āb ile gilden
Yüzine yilleñ anuñ aslı oddur ẖaẓẓ ider yilden

Mezbūruñ sinīn·i ʿömri ser-ḥadd·i tisʿīne yaḳin olmış. ^9_6(I) لا خلاص من الموت mażmūnını muḳarrer bilüp ḥāl·i ṣıḥḥatinde ḳabrini ḳazdırmış ve eṭrāfına serv bādem ve şeftālü fidānları dikdürüp ve bu gūne bir ḳıṭʿa diyüp seng·i meşhedihe yazdurmış. Niçe rūzgār ṣoñra vefāt idüp defni müyesser olmış. Ol ḳıṭʿası bu meşhūr manẓūmesidür.

Ḳıṭʿa

Anuñ içün mezārum üstünde
Ben bu eşcārı böyle vażʿ itdüm

Tā gören ṣormadın bile ḥālüm
Ki cihān içre neyledüm n'itdüm

Bir boyı serv ü çeşmi bādāmuñ
Şeftālisine ṭoymadum gitdüm

SĀḲĪ :

Ḳużāt ṭā'ifesinden Filibede ṭoġmış Baldırzāde nāmı ile şöhret bulmaġın Sāḳī maẖlaṣını iẖtiyār ḳılmış. Pesendīde eşʿār ü nāzük edā ve ẖoş-güftār Necātī semtine taḳlīdle bülend-iştihār ve bu şiʿr·i laṭīfle ẓāhirü'l-iftiẖār şāʿir idi. Sā'ir sözleri daẖi bu üslūbla mütebādir idi.

Naẓm

Ehl·i diḳḳat belüñe mū didiler
Aġzuñ añıldı yoḳdur o didiler

Ġonca ebkārı ʿandelībi görüp
Ḳız ḳaçan geldi bunda bu didiler

Kūyumuz nāle ile ṭoldurdı
Vaylī vaylī abu abu didiler

Gördiler seyl·i eşkimüñ cūşun
Ḳanden oldı bu ḳanlu ṣu didiler

Sāḳī elden ayaġı hīç ḳomaz
Rūz u şebde çeker sebū didiler

El-ḥaḳ bir laṭīf ġazeldür ki yüz miḳdārı (Hk.271a) şiʿr·i nāzüge bedeldür. Baʿżılar bunı Kemāl Paşazādeye ve niceler Necātī merḥūma isnād iderken mevālīden Merḥabā Çelebi merḥūm ẖalḳıñ şübhelerin zā'il eyledi. Merḥūm Sāḳī bizüm şürekāmızdan iken bu ġazeli dimişdür diyu söyledi ve bu daẖi mezbūruñdur.

Diger

Bāġuñ güli vü sünbüli serv ü (H.358b) benefşesi
Yārı gelür diyu ḳodılar gözci nergīsi

Aldı ẖaber sabādan ü döndi göz eyledi
Yaʿnī gelür o gözleri āhū kesin sesi

SEḤĀBĪ :

ʿAcemdür. Birāderi Bīdārī ile maʿan Rūma gelüp ikisi de merḥūm Ḫudāvendigāruñ riʿāyetlerine muḳārin oldı. Yaʿnī ki ʿIrāḳeyn seferine varulduḳda sene is̲nā ve erbaʿīn tārīẖinde ki mevkib·i Süleymānī şehr·i Tebrīze (Ü.399a) nüzūl itmiş idi. Şehlevend·i ʿulemā Ḳadrī Efendi Seḥābī merḥūmı ẖüsn·i terbiyetle cenāb·ı şehriyāre bildirmiş idi. Ve Seyyid Meḥemmed Nūr-baẖşī ṭarīḳına (K.414a) sülūk idüp Kimyā·yı Saʿādet tercemesine ḳudreti var idügine şahādet eyledi. Tā ki ol te'līfe me'mūr olup sene sebʿīn ve tisʿamie tārīẖine dek çalışdı. Ol kitāb·ı mütercemi ve kendü dīvānını südde·i ʿālem-muṭāʿa iṭhāf idüp murādınca muḥaṣṣalü'l-āmāl olduḳdan ṣoñra muʿammer olmayup sene iḥdā ve sebʿīnde vefāt itdi.

Tārīẖ

Didi Selmān vefātına tārīẖ
Rūh·ı pāk·i Seḥābīye raḥmet

Min naẓmihī

Ḥadüñden lāle·i ḥamrā ḥacil berg·i gül·i ter hem
Ḳadüñden şāh·ı ṭūbā münfaʿil serv ü ṣanevber hem

Gören ruẖsārıñı zülfüñ şebinde vechi var dirse
Meh·i ẓulmet-nişīn ü āfitāb·ı sāye-perver hem

Ve lehū

Bezm·i ʿışkuñ bir ʿaceb ḳanlu şarābı (F.359b) var imiş
Kim ser·i ʿuşşāḳdan anuñ ḥabābı var imiş

Curʿa·i vaṣl içmedin peymāne·i ʿömr oldı pür
Hey dirīġā bilmedüm devrüñ şitābı var imiş

SİḤRĪ :

Edirneden Meḥemmed-Dīv-dest nām kātibüñ oġlıdur. Kendüsi daẖi serīʿu'l-ḳalem olmaġın babasına ḳıyās idenler dest-ber-bālā·yı dest dimişlerdür. Eks̲er·i ʿömrin maḥkeme·i şerīf kitābetlerinde geçürüp fużalādan Monlā İdrīs ve Tāc Begzāde ve Ḳāḍīzāde·i ʿAcemī ẖıdmetlerine yetişüp maʿlūmātı vāfir tevārīẖ ü ās̲ārdan (Hk.271b) maḥfūẓ u maẓbūtı mütekās̲ir bir kimse idi. Pīr olup aġzında dişi ḳalmamış iken her ḳaçan vaṣf·ı rindān·ı dil-berāndan baḥs̲ olurdı. Monlā Siḥrī yine çiyner tükürürdi. İstiẖżār·ı nefāˀisde pīr·i ḍarīr olduġını bildürmezdi. Ammā ki mażmūn·ı hāyīde işütdükde göñli bulanup bu kerre gerçekden tükürürdi. Her dem ḥarem-sarāyına vāṣıl olduḳda gözlükden ḳaṭʿ·ı naẓar idüp güzellüge naẓar·ı iltifāt kılardı. Dest·i lerzendesine ẖāme alımaz olup ʿāṣā·yı pīrāndur diyu bāde·i nāba ittiḳāyı vācib bildi. Mesīḥī merḥūmla dōstlaşur ve gāh u bī-gāh mektūblaşurlardı. Keẕālik Mevlānā ʿĀşık ile daẖi mürāsālāta raġbet ve irsāl·i mükātebāta cüll·i himmet ṭarīḳını meslūk ṭutarlardı. Ḥattā mezbūr Sıḥrīyi İslām Beg nām ehl·i şevḳuñ meclisine daʿvet idüp ʿĀşık Efendi bu nāmeyi gönderür.

Naẓm

Ey kelām·ı belīġi sıḥr·i ḥalāl
Dimek aña naẓīre fikr·i muḥāl

Gelüñ İslām Begüñ odasında
Olalum ʿālemüñ ṣafāsında

Vaḳt·i güldür zamān·ı nūş·ı şarāb
Leb·i deryā durur şeb·i mehtāb

İçelüm cāmı zevraḳı çekelüm
Baḥr·ı endūh u ġuṣṣadan geçelüm

Monlā Sıḥrī daẖi mest ü medhūş bulunup iʿtiẕaren bu ḳıṭʿa ile cevāb virür

Naẓm

Eylemişsün begüm yazup nāme
Kāfir·i ʿışḳı daʿvet islāma

Şimdi bildüm ki devletüm yoġ imiş
Bezm·i ẖāṣa liyāḳatum yoġ imiş

Ḥaḳ teʿālā ʿazīz idüp nāmuñ
İre āfāḳa reşẖ·i aḳlāmuñ

Ve lehū

Āfitābum devlet atına süvār ol bir gün eş
Ḫalḳ bir şīre süvār oldı disünler bir güneş

Ve lehū

Canda dāġ·ı hasret ü zülfünde can boynuñda zülf
Düşdi (Ü. 399b) ey nāzük beden bār·ı girānum boynına

SIḤRĪ-İ S̲ĀNĪ :

Şehir oġlanı ḳısmından nefs·i İstanbuldan Ḳız Memi dimekle meşhūr ve dü-mūy olmaḳ mertebelerine varduḳda ṭavāşī zümresine ilḥāḳla Siḥrī·i (K.414b) bī-ḥayā diyu meẕkūr olup ehl·i ḳalem ü tārīẖ-gūy ve sitem·i ẓarīf ü efsāne-cūy bir şaẖṣ idi. Defterdār (Hk.272a) Sirozī Ḥasan Çelebi ile Ḥalebe varduḳda Sıḥrī at bāzārı kātibi olmış. Her ardına geçdügi ṭavāra binmek mümkin ṣanup bir sāde-rū oġlanı odasına götürmiş. Bir gice ṣabāḥa dek vāfir yedürüp içirmiş. Ḥattā derdmendi (H.359a) kendüden geçürmiş. İrtesi ki oġlan ser-ẖāb·ı ẖumārdan bīdār olmış. Bend·i şalvārını bürīde ṭonını pīrāhenini derīde bulmış. Aḳrabāsından olan müselmānlar seḥerden Ḥaleb Beglerbegisi Ḳubād Paşa dīvānına varmışlar. Siḥrī bu emredi murdārlamış diyu şikāyet ḳılmışlar. Meger ki Paşa ile defterdāruñ ʿadāvet·i sābıḳası var imiş. Adamlarına siyāset ü ihānet ḳılmaġa ṭalebkār imiş. Eşegine güci yetmez semerin döger. At Bāzārı kātibi derdmend Sıḥrīyi götürmiş ḥayāların budatup rüsvāy·ı ʿālem itmiş. Bu ḳażiyye ki İstanbulda işidildi. ʿİşretī·yi merḥūm

Naẓm

Vāyli oldı ḳız Memi ẖādım

mısraʿını tārīẖ didi. Egerçi ki ṣaçı ṣaḳalı dökülmedi. Lākin toẖm·ı āmālı ümīdi ẖākinde oñup bitmedi. Rüstem Paşa tekrār vezīr·i aʿẓam ve birāderi Sinān Paşa ḳapudān·ı mükerrem olup birinüñ emri baḥr u berde ṣu gibi cārī ve birinüñ ḥükmi heft-yemmde bād gibi sārī olduḳda ki mensūbātından binā emīni teftīşinde bulunmadı. Siḥrī münāsib·i ḥāl bu ḳıṭʿayı dimişdi. (F.360a)

Naẓm

Biri evden biri bunuñ ḳapudan
Bunları ṣanma sen gider ḳapudan

ʿAzl olunsa n'ola emīn·i binā
Yapu ṭaşı ḳalur mı hīç yapudan

Ve mezbūr Ḳapudān Sinān Paşanuñ fevtine

Mıṣraʿ

Ṭaldı raḥmet deñizine kapudān

tārīẖini didi. El-ḥaḳ Sebʿa·i muʿallaḳadan ʿaddolınacaḳ söz söyledi.

Naẓmuhū

Sīnede āyīneden biñ ṭaġ peydā eylesem
Her birinden dōst dīdārın temāşā eylesem

MEVLĀNĀ SURŪRĪ :

Nāmı Muṣṭafā ve Gelibolıdan Şaʿbān nām ẖāceye ẖayru'l-ẖalef·i bī-hemtādur. Ḳażiyye·i ittifāḳiyye merḥūm Ḫāce Şaʿbān sāḥib-s̲ervet ü milket bir ġanī bāzirgān idi. Şehr·i mezbūruñ bāzāristānında cālis ü kāmrān idi. Bu ḥaḳīr dānişmend iken merḥūm Surūrī (Hk.272b) Efendiden tefsīr·i şerīf telemmüẕine cüll·i himmet ve Vücūda müteʿalliḳ resā'il teẕākirine müdāvemet daẖi vuḳuʿ bulmışdı Merḥūm·ı mezbūr maʿlūmātına naẓar bir baḥr·ı ʿamīḳ idi. Ammā te'līf ü taẖrīr ṭarīḳında kuvvet·i fikriyyesi ġayr·ı daḳīḳ idi. Naẓm u inşā tetebbuʿında ẖod sālik·i ṭarīḳ·ı bī-tevfīḳ idi (Ü.400a). Mevlānā ʿĀşıḳ üç dīvānı vardur diyu yazmışdur. Ḥālā ki üç dīvānından üç ġazeli şöhret bulmamışdur. Bir dīvānını gözden geçürdüm. Bir maʿmūr ġazel·i penç beytini göremedüm. Ancaḳ aṣḥāb·ı teẕākir tetebbuʿı üzre bu ebyātı īrāda münāsib buldum.

Naẓmuhū

Yirde gökde olmasun mis̲lüñ diyu ey āfitāb
Sāyeñ ile şemsi göstermez ḥicāb olur seḥāb

Ve lehū

Dil anuñçün dūd·ı āhından cihānı tar ider
Yārını aġyār ile gördüklerinden ʿār ider

Ve lehū

Hāleden çizmiş duʿā·yı nūr ile bir dā'ire
Çeşm·i siḥrinden ḳaçup girmiş meh·i tābān aña

Ve lehū

Didiler te's̲īr ider ism·i müsemmāda velī
Ey Surūrī görmedüm ʿālemde ẖandān olduġuñ

Sene iḥdā ve erbaʿīn ve tisʿamie tārīẖinde ki Süleymān Ḫan ʿIrāḳeyn seferine gitdi (K.415a) Monlā Ġubārī bu ġazeli diyüp şuʿarāya gönderdi.

Naẓm

Ne bilür ʿışḳı her Mecnūn sen ol aḥvāli benden ṣor
Ne anlar ḳıṣṣa·i Şīrīn ü Ḫusrev kūhkenden ṣor

Görelüm ey ṣabā bu şiʿr·i siḥr-āmīze ʿālemde
Naẓīr olur mı her bir şāʿir·i şīrīn-suẖandan ṣor

Surūrī merḥūm ki bu maḳṭaʿı görmiş Ġubārī cānibine ṭaʿnla bu cevābı göndermiş.

Naẓm

Bir iki türkī beyt ile ġurūr itmek revā mıdur
Sen insāf eylemezseñ bārī bir ehl·i suẖandan ṣor

Ġubārī meger bu loḳma·i ṭaʿn-āmīzi iltiḳām itmemiş. Mes̲nevī ṭarīḳında bir mektūb·ı manẓūm gönderüp ḳaṣd·ı intiḳām eylemiş. Yaʿnī ki Mevlānā Surūrī bir zamān ṭarīḳ·i tedrīsden ferāġat ve ṭarīḳ·i naḳşībendiyye şeyẖi Maḥmūd Efendiden inābet itdükden ṣoñra tekrār Sulṭān Muṣṭafāya ẖācelige tālib u teklīf olunduḳda teneffüri vācib iken hezār tażarruʿla rāġıb (Hk.273a) olduġını Mekke·i mükerremede ki işitdi teşnīʿan bu ṭarīḳla nāme irsāline müsāraʿat itdi.

Naẓm

Ey sidre-nişīn·i ʿarş-pervāz
Vey ṭā'ir·ı ḳuds·i ʿālem·i rāz

Billāh digil nedür bu ḥālüñ
Ḳatʿ oldı meger ki perr ü bālüñ

(H.359b)Terk eyleyüp āşiyān·ı ḳudsi
Dilden çıḳarup mecāl·i ünsi

Rifʿatde iken tenezzül itdüñ
ʿİzzetde iken teẕellül itdüñ

Kim itdi seni bu vech ile ṣayd
Ne bend ile oldı saña bu ḳayd

Boynuñda senüñ bu bāġ nˀeyler
Pāyuñda senüñ duzāġ nˀeyler

Beñzer seni ẖāb·ı ġaflet aldı
Ṣayyād·ı emel bu dāma ṣaldı

Hey hey gözüñ aç bu ẖābdan sen
Ḳurtar seni bu ḥicābdan sen

Sermāyeñ olup hebā·yı menşūr
Olduñ yine bir gedā·yı maḳḥūr

Merḥūm Surūrī Efendi daẖi aña cevāb yazmış göndermiş. Ṭarīḳ·i naḳşībendiyyede hem-pīr olduḳları ḥays̲iyetle laṭīfeleri baruşduġın rümūzla göstermiş.

Naẓm

Ey yār·ı naṣīḥ·i nuṣḥ-güftār
Naẓm ile iden cevāhir-īs̲ār

Hem baña diyen nedür bu ḥālüñ
Ḳatʿ oldı mı yoḳsa perr ü bālüñ

Gūş eyle gel imdi vaṣf·ı ḥālüm
Ṣanma ki ḳırıldı perr ü bālüm

Şehzāde·i aʿẓam u muʿaẓẓam (Ü.400b)
Nev-bāve·i efẖam u müfaẖẖam

Evṣāfumı çünki gūş ḳılmış
Deryā gibi ḳalbi cūş ḳılmış

ʿAzm·i sefer eyledükde sulṭān
Olduḳda aña mülāḳī ol ẖan

Gūş eyledüginde pend·i pīri
Ḳılmış ṭaleb anda ben faḳīri

Nā-geh baña hükm·i şāh geldi
Derd ile dilümden āh geldi (F.360b)

Çün emr ile oldı bende me'mūr
Nā-çār ola döndi gitdi çün mūr

Ey Kaʿbe mücāviri ʿazīzüm
Ẓann itme ki olmaya temīzüm

Nefʿum baña vü ʿavāma idi
Ṣanma ki ḳamu enāma idi

Şimdi ḳamu ẖalḳa oldı nefʿum
Her vech ile oldı ḳadr u refʿum

Sizden umaruz duʿā vü ḥimmet
Bu şāha müyesser ola devlet

ʿAdliyle cihānı ide pür-nūr
Ola bu Surūrī sırrı mesrūr

Ġarābet bundadur ki Mevlānā Ġubārī Surūrī Efendiyi bu ṭarīḳla taʿyīb ve şehzāde ẖācesi olduġına taʿaccüb iderken kendüye daẖi ol ibtilā vāḳıʿ oldı (Hk.273b). Saʿādet·i mücāvereti ḳoyup Sulṭān Bāyezīdüñ evlād·ı kirām ẖāceligini kabūlle taʿayyüni ẓuhūr buldı. Ve bi'l-cümle Monlā Surūrīnüñ feżā'ili ẓāhir ve mü'ellefātı mütekās̲ir eks̲eri maḳbūl·ı enām idügi mütebādirdür. ʿĀşıḳ ḳavlince mü'ellefātı otuz altı olup niteki sinni anuñ żaʿfı idügü maʿlūm·ı ekābir ü eṣāġirdür. ʿUlūm·ı ʿArabiyyeden olan muṣannefātı faṣl·ı ʿulemāda meẕkūrdür. Türkī ve Fārisī olup naẓm u nes̲re müteʿallik ās̲ārı nite ki bu maḥalde mesṭūrdur.

SİFĀLĪ :

Leys bin Esed bin Ġażanfer Yaḥyā Paşa (K.415b) oġlı Meḥemmed Paşaya ferzend·i şecāʿatmend·i nāmver olan nerre-şīr·i dilīr Arslan Paşa·yı şehāmet-rehberdür ki seẖāda Mīr ʿAlī Şīr·i zamān veġāda Leys̲ ibn·i Ṣonḳar·ı celādet-nişān āyīn·i ḥükümetde Erdeşīr·i ʿahd idügi ẓāhir ü ʿıyān idi. Ġazā meydānındaki erlikleri bi'l-icmāl yazılsa ṣafaḥāt·ı kitāb kümeyt·i ẖāmeye teng olurdı. Ṣaf·ı heycādaki dil-āverlikleri ber-vech·i intiḥāb naḳl olunsa sā'ir ekābirüñ tercemesi yazılmaz ḳalurdı. Şemşīr ile müşārünileyh·i bi'l-benān ẖāme·i ṣāḥib-ṣarīrle engüşt-nümāyı aʿyān idügi muḳarrerdür. Ol sebebden evṣāfında bu miḳdārla iktifā hünerverligine delīl·i ẖūbterdür.

Min naẓmihī

İsterin dil-berümi ḥüsn iline şāh olsun
Ki disün ḳullar ana yarıcuñ Allāh olsun

Yol budur sīnemi ẖançerle dil ey ḳaşı kemān
Ki dile gelmege ġamzen oḳına rāh olsun

Ve lehū

Tozuñ çü can gözüne gözüm nūrı sürmedür
Elden gelen yüzümüz ayaġuña sürmedür

SELĪḲĪ :

Ḥamīd ilinden ḳużāt ṭā'ifesinden Şaʿbān nām şāʿirdür. Ḥaḳḳā ki oḳınmaġa ḳābil sözleri ne nādir u ne ẖod mütekās̲irdür. Üstādı Ṣaçlu Emīr merḥūm kendüyi gördükçe mühmel misün muʿcem mi dir imiş. Yaʿnī ki taṣhīf·i maẖlaṣını remz eylermiş. Merḥūm Ḫayālī ise kendüyi sevmez imiş. Cönklerde şiʿrin gördükçe noḳtalayup Şelīḳī itmeyince rāḥat itmez imiş.

Naẓm

Anuñçün murġa Mecnūn başı üstünde mekān eyler
Ki kūy·ı Leylī ẖaşākinden anda āşiyān (Hk.274a) eyler

Ve lehū

Gel beni öldür hey āfet ẖançer·i bürrān ile
Ḳurtulayın (Ü.401a) günde biñ kez ölmeden hicrān ile

Diger

Aġzuma virdi nihānīce lebin cānānum
Ṭuya aġyār diyu aġzuma geldi cānum

Ḥaḳīr bu maṭlaʿı görmedin bu zemīnde bir maṭlaʿ dimişüm. Mażmūnı bu mażmūna min vechin ḳarīb bir ġarīb u dil-firīb edā eylemişüm ki ol maṭlaʿ (H.360a) budur.

Li mü'ellifihī

Būse ümmīdine çıḳmaz dir imişsin cānum
Meded öldüm ıṣırup söyle dilüñ sulṭānum

ŞĀNĪ :

Nefs·i Ḳasṭamonıdan olup Kemāl Paşazādeden mülāzım olduḳdan ṣoñra manṣıb içün baʿż·ı aḳrānı ile imtiḥān olunmış. Tedḳīḳ·i maḥall ü müṭālaʿada cümleden ẕi-şān bulunmış. Ḥālā ki yine anlara riʿāyet ḳılınmış. Müstenid ḳavīleri olmaġın anlarūn ḥamāḳati bunuñ fażlından rāciḥ ḳılınmış. Iżṭırābından bu ḳıṭʿa ile ẖātimedeki maṭlaʿı naẓm eylemiş

Min naẓmihī

Ey felek meylüñ eger cāhil ü nādāna ise
Ben daẖi tā o ḳadar kāmil ü dānā degilüm

Baña bu cevr nedür ṣāḥib·i ʿirfan ṣanup
Ehl·i fażl añladuñ ise beni ẖāşā degilüm

Echel ü dūn u denīyem baña da bir naẓar it
Ġayriden ḥumḳ u belāhatde de ednā degilüm

Ve lehū

Veh bilmedüm ki mūcib·i noḳṣan imiş kemāl
Tahsīl·i māl eyle ki şimdi kemāl imiş māl

ŞĀHİDĪ :

Vilāyet·i Menteşāda Muġla nām ḳaṣabadandur. Müfessir ü muẖaddis ü mevlevī ve şāriḥ·i kitāb·ı mes̲nevī olup her cildinden yüzer beyt intiḥāb ve her birini beşer beytle şerḥ itmiş. Nāmını Gülşen·i Tevḥīd ḳoyup zemīnini bir ẖoşça ṭarḥ itmiş. Andan māʿadā beyne'n-nās maḳbūl ve taʿlīm·i eṭfāle ʿarūż·ı ġayr·i medẖūl olan lüġat daẖi bunuñ (F.361a) te'līfidür. Ḥaḳ budur ki ẖūb u muʿteber es̲erdür. Ḳavāʿid·i ʿarūziyye min vechin ol lüġatde mü' eddā ve muʿteberdür.

Naẓmuhū

Burḳaʿı ebr·i siyehdür yüzi mehtābı içün
Şebi yeldā ṣaçı fettān gözinüñ ẖābı içün

ŞÜKRĪ :

Zemīn·i ekrāddandur. Mıṣr fātiḥi Sulṭān Selīm merḥūmuñ evā'il·i salṭanatında riḳāb·ı hümāyūna ʿarż·ı ḥāl ve iẓhār·ı kemāl ḳıldı. Yaʿnī ki bu mektūb·ı manẓūmla işʿār·ı mā-fi'l-bāl ḳıldı.

Naẓmuhū

Diñle ey şāhbāz·ı (Hk.274b) (K.416a) sidre-nişīn
Bu sözümi ki çarẖ ider taḥsīn

Bende Şükrī ki şimdi maʿzūlum
Pādişāha kemīne bir ḳulum

Bende vardur kemāl ü fażl u hüner
Bir ḳaç er pādişāha gūş ṭutar

Görmüşem ben ḥadīs̲ ü tefsīri
Bilmişem ʿilm·i fıḳḥ u taʿbīri

ʿİlm·i maʿḳūlı görmüşem maʿḳūl
ʿİlm·i menḳūli görmüşem menkūl

Şāʿirem işte ortalıḳda sözüm
Altı dilde ġazel dirin ben özüm

Türkī dirin revān Nevāyī gibi
Fārisīde hemān Benāyī gibi

ʿArabī söylerüm velī Kürdüm
ʿAybsuz Tañrıdur bu derẖordum (?)

Ermenī dilini kemālince
Bilürüm Hindi daẖi ḥālümce

Vaʿẓumı ehl·i ḥāle diñledürem
Vecd ü ḥāletle ẖalḳı inledürem

Bilürin at u it kemāli nedür
Añların yāz u yūz ḥāli nedür (?)

Çekerin egri yavuz oḳ atarın
Ṭoġrı dirmin degül beni ṣatarın (Ü.401b)

Türk ile Türk Kürd ile Kürdüm
Evde ḳoyun yabanda bir ḳurdum

Çaların göñlüm olsa ṭanbūrı
Severin ẖūb yüzli manẓūrı

Men meni hem nedīm bildürürem
Aġlar iken ẖarīfi güldürürem

Bu ḳadar ʿilm ü ʿaḳl u dāniş ile
Ḥiss ü idrāk ü fehm ü bīnīş ile

Felek itdi yirümi kūy·ı fiġān
Meni ḳıldı esīr·i ḥüsn·i cevān

Bulmadum ʿilmden bugün behre
Olmışam şimdi şiʿr ile şöhre

İltifāt eylese zamāne şehi
Bendenüñ sözlerine gāh gehī

Her ne emr itse naẓm bābında
Ḫāṭır eglenmeye cevābında

Vey baña iltifātı olmasa yār
Ḳaluram bī-nevā vü ʿacīz ü zār

Çarẖ dönsün cihānda kāmuñ ile
Şöhre bulġıl ʿazīz nāmuñ ile

Bu duʿayı işitgeç ey şeh·i dīn
Cebre'īl·i Emīn disüñ āmīn

Monlā Şükrīnüñ bu manẓūmesi ẖaylī vardur. İṭnābdan iẖtiṣār evlā görülmegin lazımu'l-iʿlānı bu maḥalde nümūdārdur. Feammā bu ḥaḳīr Ḳayṣeride vālī iken Ẕü'l-ḳadirli ümerāsınuñ birinden işitdüm. Bu ẖuṣūṣı böyle taḥḳīḳ itdüm ki Monlā Şükrī ol zümreden ʿAli Begüñ hācesi olup henüz tīmārdan maʿzūl iken fütüḥāt·ı Selīm Ḫanı naẓm itmiş. Sulṭān Süleymān Ḫan·ı şehriyār-kārdān ve İbrāhīm Paşa·yı ẕī-şān vezīr·i müşīr·i āsāf-nişān olduġı (Hk.275a) ḥālde getürüp ṣunmış. Defʿaten der-dest seksen biñ aḳça zeʿāmet virilmiş. Maʿa ẕālik Monlā Şükrī iẓhār·ı şükrān itmemiş. Belki ʿadem·i ḳabūl ṣūreti (H.360b) göstermiş. Baʿdehū Süleymān-nāme te'līfi emr olunmış. Zamān·ı devlet·i vilādetden cülūs·ı hümāyūna dek yazup getürdükde sancaḳ tevcīhine taʿahhüd ḳılınmış. Ḥattā anı daẖi bir miḳdār yazup itmāmı ile meserret-encām olmadın ʿömri āẖire yetmiş. Sancaḳ müyesser olmaduġı ġuṣṣadan helāk olup kefenden bayraḳ açmış. Subḥānallāh. Ehline raġbet ol zamānda imiş. Ol deñlü dāniş ü bīnişi olanlara iltifāt me'mūl olandan ziyāde imiş. Şimdi selef vādīsinde sözler söylerler kimse diñlemez. Monlā Cāmī ve Niẓāmī revīşinde es̲erler ḳorlar vezīr ü şehden raġbet ẓuhūra gelmez.

Li münşiihī

Benüm ol hāce·i ʿĀlī-miḳdār
Nice Şükrī gibi şākirdüm var

Şükre başlardı süm·i esbüm öpüp
Ol rikābumda disem ġāşiyedār

Ammā mezbūr Şükrī Sulṭān Süleymān Ḫana cülūsiyye daẖi virmiş. Bir ḳaç beytini Mevlānā ʿĀşıḳ bu vech ile īrād itmiş.

Naẓm

Sikender ʿālemi fetḥ itdi vü virdi revāc ammā
Süleymānı Sikenderden ḥaḳīkat söylemezler kem

Cihād·ı aʿẓam isterseñ ḳızılbaş üzre bir ʿazm it
Ki ol evbāş ẓulmüñden ʿAcem çeşmüñde vardur nem

Cigerlerde cerāḥat var cefā vü cevri tīġından
Süvār ol kim senüñ sümm·i semendüñdür aña merhem

ŞEMʿĪ :

Üsküb semtinden (K.416b) Pirizren nām ḳaṣabadan Şeyẖ ibn·i Vefā dervīşlerinden ve ehl·i sülūk olan üdebānuñ (Ü.402a) dil-rīşlerinden bir żaʿīfüˀl-bünye sūz ü güdāzı vāfir dūd·ı āh·ı ḥāṭır-nevāzı mütekās̲ir bir şaẖṣ imiş. (F.361b) Te's̲īr·i maẖlaṣ anı tāb u ḥarārete muẖtaṣ kılup eks̲er·i kelimātı şevk-engīz ve zebān·ı āteş-bāzı elbette sūz u güdāz-āmīz vākıʿ olur imiş.

Naẓm

Ḫalāṣ olmaḳ ne mümkin bir göñül kim mübtelā olsa
Alınmaz ʿışk elinden iki ʿālem bir yaña olsa

Ve lehū

Ne ẖūnīdür gözüñ sāḳī ki baġrumdan kebāb ister
Döküp nā-ḥaḳ yire ḳanum ḳabaġum pür-şarāb ister

Seni begler arasında anuñçün iẖtiyār itdüm
Ḳul olmaz degme bir şāha göñül ʿālī-cenāb ister

Ve lehū

ʿĀr idermiş beni (Hk.275b) öldürmege ol sīm-tenüm
Varayın yalvarayın boynuma ṭakup kefenüm

Ve lehū

Ḳoçam dirdüm nigārı pīrehensüz
Çürütdüm varımı ḳaldum kefensüz

Ve lehū

Kime kim ʿışḳ işi olur pīşe
Oḳımaḳ yazmaḳ olmaz endīşe

Menḳūldür ki bir gün Şemʿī ve Mesīḥī ittifāḳla Ġalaṭa seyrine gitmişler. Deyrüñ maḥbūblaruñ seyr idelüm diyu kilīseye duẖūl itmişler. Ẓurefā·yı şuʿarādan biri ki anları görmiş. Bedīhe bu kıtʿayı naẓm idüp şöhret virmiş.

Min naẓmihī

Ġalaṭada Mesīḥī deyre varmış
Meger Şemʿī anuñla bile gitmiş

İşindenler ġalaṭ idüp didiler
Mesīḥī kiliseye mum iletmiş

ṢĀBİRĪ :

Monlā ʿArab nām vāʿiẓüñ nebīresi zümre·i ḳużātuñ sitāre·i münīresidür. Ḥālā yevmī yüz elli aḳça ḳāḍī ve ḥiṣāl·i ḥamīdesinden eks̲er·i ẖalḳ·ı cihān rāżıdur.

Min naẓmihī

N'ola ṣūfī-derūn olsa bu bezm içre ṣafā meşreb
Begüm āyīne·i ʿālem-nümādur her gedā-meşreb

Ve lehū

Virme gīsū·yı dil-āvīzine dil cānanuñ
Göz göre aġzına atılma bir ejderhānuñ

Diger

Pürdür ṣadā·yı āhum ile bezm·i ġam benüm
Nālem yanuñda nāy uramaz hīç dem benüm

ṢUNʿĪ :

İsmi Meḥemmed nefs·i Gelibolıdan Epsem Pire laḳabı ile mülaḳḳab bāde-nūş·ı ṣāfī-meşreb küşāde-ẖilḳat nāzük-ṭābiʿat ādem imiş. Maʿaẕalik ehl·i ḳālem ve ṣāḥib-raḳam nāmına bir nev-cevān·ı muẖterem imiş. Muẖtaṣarātı görmiş Sulṭāne nām bir ḥüsn·i gül-endām ṣahbā-fürūş·ı zen·i ʿarʿar-ẖırāma ʿāşıḳ olmaġla oḳımaġı ḳadeh duʿāsına tebdīli yazmaġı maẖmūrluḳ bozmaḳ müddeʿāsına taḥvīli evlā görmiş. Meẕkūre ḥaḳḳında vāfir ġazeller dimişdür. Ol cihetden kendüyi rüsvā·yı ʿālem eylemişdür. Ḥattā bu maṭlaʿ daẖi anuñ ḥaḳḳındadur.

Naẓm

Hevā·yı ʿışḳa uġratdı beni bir Rūm sulṭānı
Müselmānlar firengīler giyer bir Rūm cānānı

Esīr itdi beni bir kāfire göñlüm diyen ẓālim
Ḫalāṣ eyleñ bu kāfirden meded siz bir müselmānı

El-ḳıṣṣa baʿżı maʿnīdār kitābetçiklerle rūzgārın geçürmiş. Vaḳt·i ḍuḥāya dek ḥāṣıl olan ʿāˀidesini irteye ḳomayup ṭoġrı meyẖāne teveccühini münāsib görmiş. Şarāb·ı müdāma müdāvemet (Hk.276a) ve pīr·i muġandan aẖẕ·ı bīʿat ile ʿömr·i zindegānī sürmiş. Ḫoşça ebyātı (Ü.402b) maḳbūlce ġazeliyyātı vardur. Gālibā sinni ẖamsīne (H.361a) varmaġın vefāt itmiş. Bu rūzgār·ı fānīnüñ erbaʿīnini geçürdigi gibi riyāż·ı cināna ṭoġrı gitmiş

Ve lehū

Bir cām ile ḳıldı beni sāḳī yine mecnūn
Beñzer ki dilā itdi şarāba o gül efsūn

Ve lehū

Ḥatm eyleyen ey hāce benüm muṣḥaf·ı ʿışḳı
Ve'l-leyliye dek oḳımış ancak anı Mecnūn

Maṭlaʿ·ı ve lehū

Ḳanġı ʿāşıḳ ki ġubār·ı reh·i cānān olmış
Taḥtını yil götürür kendi Süleymān olmış

Ve lehū

Ebrūlarını göreli bildiler ey perī
Dünyāyı ḳaç bucaġ idügin ġayb erenleri

Ve lehū

Ey ṣūfi bize pīr·i muġandan nazar olsun
Tek himmetini şeyẖ aña (K.417a) itsün er olsun

Ḳıṭʿa

Ḥāfıẓ·ı Lenge bir ayaġ içdüm
N'idelüm ḳāˀil olmadı o teke (?)

Çifteyi ṣun elüme ey sāḳī
Umar idüm ki rāżı ola yeke (?)

Mezbūr Ḥāfıẓ·ı Leng bāde-nūşluḳda kendüye hem-reng bir şaẖṣ imiş. Bu ḥakīr ʿālem·i ṣabāvetde anuñ pīrligine yetişdüm. Hattā ʿ ālem·i bālāda mesṭūr olan canānesi ile daẖi görüşdüm. Tefāẖür-künān baña Ṣunʿī merḥūmla olan ülfetini söyledi. Lillāhi'l-ḥamd sizüñle daẖi müşerref oldum laṭīfesini edā eyledi. Ve bu ḳıṭʿa daẖi Ṣunʿī merḥūmuñ vāridātındandur. Be ānki sirḳa ve intiḳāl itme olmayup ẖayāl·i ẖāṣ olan taṣarrufātındandur.

Ve lehū

Dest-mālüñ hemīşe işi bu kim
Bulduġun siler hemān elde

Tañ mı bāzār içinde aṣılsa
Cebe iner gehi ṭurur belde

Bu ḥaḳīr ḳavlince iner cebe gehī ṭurur belde (F.362a) edāsı rāciḥdür. ʿAlā külli ḥāl ʿaṣrına gelince nefs·i Gelibolıdan Ṣunʿīye mānend şāʿir ḳopmadugı vāżıẖdur.

ŻAʿĪFĪ :

Nāmı Pīr Meḥemmeddür. Rūmilinde Ḳıraṭova nām ḳaṣabadan ẓuhūr itdügi müs̲bet ü mü'eyyeddür. Ṭarīḳ·i ʿilme sülūk idüp elli aḳça müderris olmış baʿdehū dāmānını pāy·ı ḳanāʿat u inzivāya (Hk.276b) çeküp ol miḳdār teḳāʿüde vuṣūl bulmış. Şiʿr u inşādan fenn·i Fürs ferasetinden daẖi ʿilmi vü ʿameli mukarrer imiş

Min naẓmihī

Ey göz demidür eşk·i firāḳ ile ṭol indi
Aġyār bu gün yār ile bāzārı ṭolandı

Ḥışm ile yine cevr ü cefā tīġı bilendi
Ey dil saña mı yā baña mı anı bil indi

Yarāb n'ola ḥāli bu Żaʿīfī ḳulınuñ kim
Yār ise ferāġatde vü ṣabr ise dükendi

Ve lehū

Göñlümüñ āşināsı dil-bercük
Çeşmimüñ rūşenāsı dil-bercük

Bir iki üç olur cefā niçe bir
Ṭaşaġı dörd olası dil-bercük

Monlā Laṭīf`ḳavlince bir Żaʿīfī daẖi Ḳasṭamonıdan ḳopmuş ḥattā ʿilm ü fażl u sülūkla ẖaylī iştihār bulmış ve bu maṭlaʿ anlardan ṣudūr ḳılmışdur.

Ve lehū

Canda dil vaṣlından özge bir temannā bulmadı
Dīde dīdarından özge bir temāşā bulmadı

Ḫilʿat·i ḥüsni çoġ ölçüp dikdi ḥayyāt·ı ḳader
Līk bu endāzede (Ü.403a) bir ḳadd·i bālā bulmadı

Dişlerüñ vaṣfında ʿaḳlum ṭaldı baḥr·i ḥayrete
Şol güherler buldı kim ġavvāṣ·ı deryā bulmadı

El-ḥaḳ bu iki Żaʿīfī ki vardur ikisi de ḳuvvet·i ṭabʿla nümūdār ve sözleri pesend ü taḥsīne sezāvārdur.

MONLĀ ʿĀRiF :

Şeh-nāme-gūy ʿĀrif pākize-ẖūy Fethullāh Çelebi merḥūmdur ki babası cānibinden ʿAcem ve anası ṭarafından ʿArabī olup pederi Dervīş Çelebi nām ʿAcemzāde·i şīrīn-kelām idi. Aʿcām revīşindeki ẖaṭṭ·ı dīvānīde ser-āmed ʿḳavānīn·i ʿAcem-āyīninde engüşt-nümā·yı benī ādem olup Elḳās Mīrżānuñ nişāncısı olmış idi. Ḫuṣūṣā Şeyẖ İbrāhīm gibi ʿazīzüñ nebīresi olduḳdan māʿadā nefsī oġlından sevgüli nefsī oġlı idügi şuyuʿ bulmış idi. Eks̲er·i fünūnda mahāreti naẓm·ı kelāmda ẖōd kemā-yenbaġi ḳudreti bā-ẖuṣūṣ şeh-nāme·i Ḫāḳānī naẓmında iẓhār·ı belāġati muḳarrer olmaġın baʿżı ḳaṣā'idi ve resā'ili ve cerā'idi manẓūr·ı şehriyārī olduḳda ibtidāen (Hk.277a) yigirmi beş aḳça ʿulūfe taʿyīn olundı. Ve cevā'iz·i seniyye ile riʿāyetden ṣoñra Tevarīẖ·i Āl·i ʿ Os̲mān naẓmına daẖi me'mūr ḳılındı. Ve bi'l-cümle ḳuvveti bāzūya ve zih·i kemān·ı kudreti gūş·ı ārzūya getürüp ibtidā ẓuhūr·ı ʿOs̲māniyāndan başladı. Nihāl·i sāʿid·i biżāʿatına dest·i himmetle kalem aşıladı. Naẓm itdügi mecālisi ceste ceste (K.417b) gönderdi. Ve ol maḳūle külliyeti olan es̲er·i ẖāṣı cüz' cüz' irsāl (H.361b) idüp deste deste sünbül ü gül gönderen baġbāna döndi. Egerçi ki sābıḳu'ẕ-ẕikr Eflāṭūn ve Naḳḳāş Şāh Ḳulı nāmındaki müfsidle nāmı nemmām bir ḳallāş·ı ḥased-nümūn terzīḳ·i maẖż nice sāẖte naḳş·ı pür-rengle nīreng u iftirā ile perdāḥte beytler didiler. Şāh-nāme-gūy olan böyle yañılmış edālar mı eyler diyu şunā buña gösterdiler. Lākin Şehriyār·ı suẖan-şinās cidden sözlerine mültefit olmadı. Erbāb·ı ġarażdan muttaṣıl ıʿrāż u iġmāz üzre olup ʿĀrif·i mezbūra teġayyür evżāʿı vuḳūʿ bulmadı. Belki raġmen li-l-āẖer izdiyād u iltifātına cüll·i himmet buyurdı. Ve ẖānesindeki küttāb u naḳḳāşān içün müstaḳil bir kār-ẖāne bünyādına ve iẖrācāt u maṣārifinüñ ḥazīneden īrādına ruẖṣat virildi ve cenāb·ı maʿārif-menāblarındaki ḥayyız u iẖtirāmını ol müfsīdlere ṭuyurdı. Bu ṭarīkla ʿĀrif·i mezbūr nice yıllar çalışdı. Naẓm·ı şehd-āsārı ẖōd ṭabʿ·ı laṭīf·i pādişāhī ile şīr ü şekker-vār alışdı. Altmış biñ beyti tekmīl idüp ʿizz·i ḥużūrlarına gönderdi. Es̲nā·yı te'lifdeki teraḳḳī ile vaẓīfesi yetmişe yetişdi. Baʿ de'l-itḥāf nice yüzden inʿām u riʿāyetleri daẖi ẓuhūr itmiş idi. El-ḥaḳ yetmiş (Ü.403b) biñ beyt naẓmı egerçi lāfla āsāndur. Ammā ki inṣāfla bir genc·i şāyegāna dest-res bulmaġla yeksāndur. Farażā nıṣfı pesendīde olsa ẖamseye cevāb·ı müsteṭab yazmış olur. Rubʿı yā s̲üls̲i taḥsīn olunsa cihāt·ı sitte ve çār-erkāna velvele bıraḳması taʿyyün bulur. Bundan māʿadā Vezīr Süleymān Paşanuñ sevāḥil·i Hinde (F.362b) seferini iki biñ türkī beytle (Hk.277b) bir laṭīf destān itmişdür. Ḥattā ol risālesinde Āhīnüñ

Naẓm

Ṭoġurdı ṣubḥ-dem bānū·yı devrān
Bir altun başlu sırma ṣaçlu oġlan

beytini tevārüd ṣūretinde derc eylemişdür. Egerçi ki niceler iʿtimād itmemişler altmış biñ beyt naẓm iden üstāda bu töhmeti revā görmemişler. Ve bi'l-cümle nāẓım·ı müşārunileyh İmām Rāżīnüñ ^9_7(I) بال مرصع بسوخت مرغ ملمع بدن ḳaṣīde-sine naẓīre dimişdür. Mevlānā ʿĀşıḳ ise ḳaṣīde·i Ḫāḳānīnüñ ṣanup anuñ kelāmını tetebbuʿ eyledi diyu yazmışdur. Ve bir laṭīf ü maḳbūl ve mażmūn u edāsı ġayr·ı medẖūl iẓhār·ı mużmeri daẖi vardur. Her cihetle pesend ü taḥsīne sezāvārdur. Ve bir ġazel dimişdür ki her beyti hem iẓhār·ı mużmer ve hem Süleymān ismine muʿammā·yı rengīndür ki ol ġazel budur.

Min naẓmihī

Bir muʿammā durur iki ḳaşuñ
Ki çıḳar andan ismi naḳḳāşuñ

Aşırı ṣarkdı (?) ruẖ·ı yāre
Meger ey zülf ikidür başuñ

Ay efendüm hilāle kim dir kim
Gözüñ üstünde var diye ḳaşuñ

Seni çoḳ yaşlu añların ey göz
Merdüm içinde saḳlama yaşuñ

Ṭaʿn idüp alma aġzına cāmı
Ki degüldür senüñ ayaḳdaşuñ

Nūr·ı ẖūrşīde hīç irür mi zevāl
Dīdesi görmez ise ẖuffāşuñ

Götürelden ṭabānını Mecnūn
Gelmedi ʿĀrifā ayaḳdaşuñ

Bu ḥaḳīr bir defʿa kendülerle ḥaşr oldum. Nev-güftelerden neñüz var diyu ṣorduḳda bir ġarīb iḥtirāʿ·ı ẖāṣını gördüm ki aġrabü'ş-şuʿarā tārīhde dānişmend zümresinde engüşt-nümā Ġurābī dimekle müsemmā bir ʿazīzden meger ki rencīde olmışlar. Ol bī-ḥużūrluġla hicv·i melīḥ sūretinde bir ḳıṭʿa söylemişler. Ammā bir tarīḳla yazmışlar ki mażmūnı maḥżā ḳadḥ·ı ġurāb olduḳdan māʿadā mektūb·ı (K.418a) ġarābet-nümūnı zāġ ṣūretinde bir tims̲āli daẖi vardur ki her ʿużvunda bir rübaʿi söylemiş. Ḥālā ki yine ol ʿużvı maḥallinde derc eylemiş ve bir ʿamelī mermer daẖi īcād itmişdür ki evṣāfda ruẖāma ḳazılmış ebyāt·ı bī-mürekkebi(Hk.278a) ke'n-naḳşı fi'l-ḥacer levh ḳılup münkir·i tenden mürtesem olduġı muḳarrer ve bir ʿamel·i küllī daẖi iẖtirāʿ ḳılmış ki būy·ı dil-āvīzinden ġayri ẓāhir ü nümūdār be-ān ki gül·i bī-ẖār ü reng ü ṭarāvetde bülbüle maṭlūb olan vird·i bahārīden rāciḥ idi. Hezār-bār bu maṣnūʿātdan māʿadā zībā ġazelleri ve ḳaṣīdeleri vāfir ḳıṭʿaları ve rübāʿīleri (Ü.404a) ẖōd mütekās̲ir idi. Şeh-nāmesindeki meşhūr olan ebyātı bunlardur ki īrād olındı cönklerde ve mecmuʿalarda ancaḳ bunlara dest-res bulundı.

Naẓm

^9_8(I)
اکر بچهء مار افعی سرشت

کنی طوق مشکين حور بهشت

وزر بهر (H.362a) خوردش ز خلد برين

دهی نوشش از چشمه انکبين

مسيح از پی زنده کی هر دمش

لعاب دهن ريزد اندر دمش

چو دندان براورد سر انجام کار

ز اميد نوشش چو دندان برار

Egerçi ki Monlā·yı mezbūr bu ebyātı Ḥakīm Tūsīnüñ ^9_9(II) درختی که تلخست ويرا سرشت se beytine muḳābil dimişdür. Lākin mülhim·i ġaybī se beyt tetebbuʿında bu gūne çār beyt ilḳā itdüginden añlañış budur ki Monlā Ġubārīnüñ bu mebḥas̲deki çār beytine naẓīre olmasını irāde buyurmışdur. Zīrā ki onlar daẖi ol es̲nālarda bu ebyātı dimişler idi. Ḥattā tefavvuḳ daʿvāsı ile baʿżı nüktedānlara ʿ arża ḳılmışlar idi. Ol çār ebyāt budur. Bi-hasbi'l-mażmūn ^9_10(III) مار زهره آشام وخنطل تلخ کام tenāsübi şāh-name-gūy ʿĀrifüñ andan intiḳāline delīl ü şāhid gibidür. Ve Monla Ġubarīnüñ çār ebyātı bu naẓm·ı bü'l-ʿacebdür.

Naẓm·ı Ġubārī

^9_11(IV)
کسی تخم خنطل و باغ بهشت

با ميد بطيخ شرين بکشت

از انهار خلدش بهنکام اب

کهی انکبين داد که شير ناب

کهی دادش از چشمه سلسبيل

بجای صبا دم بزد جبرئيل

سر انجام که امد از وبرك وبار

همان خنطل امد كه به زهر مار

ʿĀRİFĪ :

İsmi Ḥüseyin Çelebidür. Fünūn·ı mütenevviʿanuñ ẖarīdār·ı ṣāḥib-ṭālibidür. İstanbulda vücūda gelen ḳuloġullarından iken İbrāhīm Paşayla Mıṣra vardı. Matlūbı olan bölük ẖalḳına mültehıḳ olmak ārzūsıyla der·i devlete geldükde Anaṭolı (Hk.278b) defterdārı ḳaleminde(F.363b) teẕkirecilik virildi. Lākin ol ʿaṣrda defterdār olan Maḥmūd Çelebi ile imtizāc idemeyüp cümle ḥālde muʿāraża üzre olmaġla ʿarżı ile ʿazl olındı. ʿĀrifī daẖi o cefāya taḥammül idemeyüp cümle mā-melekini ṣaġlıgında māl·i meyyit nāmına ṣatdurdı. Kendüyi Mıṣra ulaşdıracaḳ bir miḳdār nesne alıḳoyup māʿadāsını fuḳarāya beẕl itdi. Evvel bahār olduġı gibi Şeyh İbrāhīm Gülşenī ocaġına ṭoġrılup çekildi gitti. Vaḳtā ki ẖankāha girdi. Cübbe vü destārı şemle ve ʿabāya degişdi. Ve ol es̲nālarda bir tercīʿ naẓm idüp bu maṭlaʿı ana ser-bend itdi.

Naẓmuhū

Gözüñ aç ʿālem·i kübrāsın sen
Maẓhar·ı eşref·i esmāsın sen

Baʿdehū İstanbula gelüp on yıl miḳdārı münzevī oldı. Ne kimse ḥālin ṣordı ne erbāb·ı keremden raġbet buldı. (Ü.404b) Bi'l-āẖare sene sebʿa ve erbaʿīn ve tisʿamie tārīẖinde Pādişāh·ı ẕī-şān Yetīm ʿAlī ile ʿĀrifīye on beş aḳça ʿulūfe ile bölük iḥsān itdi. Ve bi'l-cümle ẖōş-ẖulḳ u nāzik ṭabʿ u küşāde-zihn ādem idi. Maḥbūb-dōstluḳda ẖod müşkil-küşā·yı (K.418b) rindān·ı ʿālem olup her cihetle müsellem idi. Müddet·i ʿömri cevānsuz güẕerān itmedi. Āẖır dil-beri Aḥmed Şādān nām cevān idi ki anuñ maḥabbetinsiz dünyādan gitmedi. Ḫoşça sözleri ve pesendīde ḳıṭʿa ve ġazelleri vardur. Eks̲er·i taḥsīne sezāvārdur. Evvelā Şeyh İbrāhīm Gülşenī rıẖletine tārīẖ anlar dimişdür. Ḥaḳ budur ki ẖūb u laṭīf edā eylemişdür.

Tārīẖ

^9_12
كرد رحلت ز كلستان فنا

كلشنى اعنى شيخ ابراهيم

زد قدم بر نشيمن لاهوت

شد بلخوت سراى انس مقيم

زين سراى فناى حادث نقش

كشت مهمان بخانقاه قديم

كفت هاتف براى او تاريخ

مات قطب الزمان ابراهيم

Ve yine Deryā·yı Ebrāra naẓīre dimişdür. Cüll·i himmetle ẖavāṣ·ı şuʿarā nüzhetgāhında cilveler göstermişdür. Matṭaʿı budur.

Naẓm

^9_13 (I) (Hk.279a)
سبزه زار چرخ کوهر روز سر سبز ترست

از سرشك چشم غمکينان محنت پرورست

Ve taṣavvufāne bir terciʿi daẖi vardur ki bendi bu maṭlaʿ·ı maṭbūʿdur

Ve lehū

ʿAyn·ı ʿārifde vücūd·ı eşyā
Görinür cümle ke'n-naḳşı fi'l-mā

Diger

Naṣīḥat eyledügümce ʿaraḳ-rīz olma ẖūyuñdur
Ṣaḳın incinme kim cānā murādum āb·ı rūyuñdur

Ve bu ḳıṭʿa daẖi anuñdur. Kemāl Paşazāde merḥūma virmişdür. Kemāl·i nezāket·i ṭabʿından incinmeyüp taḥsīn·i belīġ buyurmışdur.

Ḳıṭʿa

İmām·ı dīn ü millet yaʿnī müftī
Ki yoḳdur aña beñzer ehl·i ādem

Şu deñlü iẖtiṣār eyler cevābın
Olur olmaz yazar vallāhü aʿlem

ʿABDĪ :

(H.362b) Burusevīdür. Ḳużāt ṭā'ifesinden İsli ʿAbdī dimekle meşhūrdur. Ammā ṭabīʿati bed degildür. Bu şiʿri ile meẕkūrdür.

Ġazel

Maraż·ı ʿışḳı gör şifā yirine
Alıgör derdini devā yirine

Baña sevdā·yı zülfüñ āẖir·i kār
Ḳara çul giydirür ʿabā yirine

Sīnemüñ sırrı fāş olur yoḳsa
Çāk iderdüm tenüm ḳabā yirine

Baḳmadın yüzüme geçüp gitme
Sög begüm bāri merḥabā yirine

Çıḳar ey dil gözümi görmez ise
Ḫāk·i pāyüñi tūtiyā yirine

Müft mesken ṣanur cihānı kişi
Naḳd·i ʿömrin virür kirā yirine

Ve lehū

Nice ġussa nice ġam nice belā nice elem
Yire geçdi gibi dünyāda meger luṭf u kerem

Ve lehū

Bir iki gün ḳonuġum dünyede incitme felek
Beni ṣañmañ gidicek bir daẖi bu yire gelem

Ve lehū

Günde biñ kez ölürüm miḥnet·i cānān ile ben
Ey felek ölmek ile ḳorḳudamazsın beni sen

ʿABDĪ-İ DİGER :

Gelibolıdan bir imāmzāde idi. Ṭabʿ·ı pāki cihān bezminüñ ġill u ġışından āzāde idi. Bu ḥaḳīr ile (Ü.405a) Muḥtaṣarāt oḳırken şerīk olmış idi. Dānişmendlik eyyāmında daẖi bir ḳaç gün bezmimüze muḳārin olmış idi. Eger muʿammer olsa küllī şöhret bulurdı. ʿUlūmda ve naẓm u nes̲re müteʿalliḳ rüsūmda belki müştehir olurdı

Naẓmuhū

Şemʿ·i ḥüsnüñden göñül pervānesin dūr eyleme
Arayup mumlar yaḳuben bulımasun bir zamān

Ve lehū

Dil-ber ẖırāma başladı kebg·i derī gibi
Ṣaḥn·ı sarāy·ı gülşene geldi (Hk.279b) perī gibi

Mezbūruñ pederinden irs̲le bir evcegiz ḳaldı. Ḥāl·i ḥayātında ṣatup ḥarcanmaḳ iddiʿāsın ḳıldı. Baʿż·ı ẖullān ki kendüyi menʿ iderdi. ^9_14(I) خير الامور اوصتها lafẓını evi ṣat hā ile taʿbīr iderdi. Raḥmetullāhi ʿaleyh

ʿASKERĪ :

Edirnedendür. Bir zamān zümre·i abdālānla hem-kiş ü yārān olup İmām Ḥasan·ı (F.363b) ʿAskerī āsitānesine intisāb·ı tām daʿvāsı ile raṭbu'l-lisān olmaġın ḥikmet Ḫudānuñdur dervīşlik ṭarīḳında nice yıllar tek ü pūdan ṣoñra sipāh silkine sālik ve zeʿāmet pāyesine mālik olmışdur. Lākin dervīşlik hālinde aḥvāl·i maʿāşında mużṭarib olup erbāb·ı devletden luṭf u kerem (K.419a) umduġı ḳapuları der-yūz itdükde kimseden merḥamet ü himmet görmemegin bir ḳaṣīde dimişdür. ʿĀlemüñ kem-keremlerinden vāfir şikāyet eylemişdür. Bu ebyāt ol ḳaṣīdesindendür.

Naẓm

Ey göñül aʿyān·ı devlet içre himmet ḳalmadı
Kimden umarsın kerem ehl·i mürüvvet ḳalmadı

Ey dirīġā luṭf u iḥsānuñ ḳapusın yapdılar
Ẕikri ẖayr olsun dinür bir ehl·i devlet ḳalmadı

Adları Ḫātem seẖā ṭomārını ṭayy itdiler
Gitdi ġayb oldı kerem cūd u seẖāvet ḳalmadı

Ṭoldı mülk·i ʿāleme eşrāṭ·ı sāʿat fitnesi
Ger bilürsün ẓāhir olmaduḳ ʿālāmet ḳalmadı

Ser-te-ser dünyū yüzüni ṭutdı şöhret āfeti
Āh kim bir kūşede vaḥdet selāmet ḳalmadı

Dūn·ı himmetān·ı ʿālemden şikāyet ve anlaruñ buhl ü ẖıṣṣetlerini rivāyet hemān ʿAskerīden degül ʿamme·i erbāb·ı hünerden ẓāhir bir ḥāletdür. Zīrā ki aṣḥāb·ı maʿrifet ḥaḳḳında dünyā-perest olanlaruñ işi cūd u kerem degül redd ü cevr ile maḥżā ihānet ü ḥaḳāretdür. Binā'en ʿalā-ẕālik bir zamānda bu ḥaḳīrden daẖi bu mażmūnda bir ġazel ṣādır olmışdur. Vird·i zebān idinecek vāridāt olmaġın bu maḥalde īrādı münāsib görüldi.

Li münşiihī

Güm oldı ẕevḳ u şādı devr·i ādemden vefā gitdi
Ḥaḳīḳat cāmı ṣındı (Hk.280a) bezm·i ʿālemden vefā gitdi

Mürüvvet baḥrı mervārīdinüñ ġavvāṣı ġarḳ oldı
Dönüp girdāba deryā·yı keremden āşinā gitdi

Kerem nev-berlerin beẕl itmez oldı devḥa·i himmet
O yüzden şīve·i her naẖl şimdi muṭlaḳā gitdi

Göñüllerden ricā nā-yāb u nā-peydā degül ḳaṭʿā (Ü.405b)
Veli her mālik·i dīnār u dirhemden seẖā gitdi

Eger ḳan içre biñ merdüm görürse aġlamaz kimse
Teraḥḥum demlerinde çeşm·i pür-nemden ʿaṭā gitdi

Elinden rūzgāruñ herçi bād-ā-bād oḳır ʿĀlī
Ḳaṣāvet çekmez oldı ḳāyd·ı ġamdan ol hevā gitdi

ʿAŞḲĪ :

İstanbul ḳurbündeki Yeñiḥiṣārdandur. Yeñiçeri zümresinden iken Alamān seferinde öldi diyu dirligi kesilmiş kendüsi ibḳāsına muḳayyed olmayup Ḥācī Bektāş kisvetin Ḥācī Bayrām (H.363a) tācına degişmiş. Mü'eyyedzāde Şeyh Ḥācī Çelebi zāviyesine girüp ṣūfī olmış. Ebu'l-fażl merhūm ki defterdār imiş. Müfidce ẖiẕmetlerle mezbūra gerçekden iltifātı var imiş. Baʿde zamān rikāb·ı hümāyūna ʿarż·ı ḥāl eylemiş. Murādınca teḳāʿüd vaẓīfesi virilüp Üsküdārda bir maḳām·ı bihişt-āsāda naḳd-iʿömrini sürūr·ı behçet-şiʿārla geçürmiş. Ammā teḳāʿüdine sebep olan bu ʿarż·ı ḥāl·i manẓūmı imiş.

Naẓm

Pādişāh·ı cihān-penāhuñ ben
Niçe yıl işiginde çāker idüm

Ḫasta oldum kesildi dirlicigüm
Ṣaġ olursam ṣolaġ olam dir idüm

Yimez idüm cihan ġamını zīrā
Padişāhuñ ʿulūfesin yir idüm

Ḳalʿa cenginde añmayup ölümüm
Yanar oda girür semender idüm

Seg-be-ṣaḥrā dimezden evvel çarẖ
İtler ile cihānda hem-ser idüm

Şāh·ı ʿālem-penāh saġ olsun
Çākeriyem ezelde çāker idüm

MEVLĀNĀ ʿALİ ÇELEBİ :

Ḫınnālızāde merḥūm ve Ḥamīdī vaṭan idi. Āb-rūy·ı ʿulemā·yı Rūm tafṣīl·i feżā'ili faṣl·ı terceme·i ʿulemāda maʿlūm bu maḥalde ancaḳ naẓm u inşāya müteʿalliḳ olan maʿārifi mersūm u mefhūmdur. Babaları Emrullāh nām ḳāḍīdur ki evlād·ı kirāmı ser-be-ser feżā'il ile meşhūr ve her biri maʿārif ü ḥaṣā'il ile meẕkūr olmışdur. Bunlar ẖod (Hk.280b) ol zümre·i ḥamīdede Ḥamīd ilinüñ civārındaki memālikden nüzhet ü meziyyeti gibi ʿilm ü mevleviyyeti ile (K.419b) imtiyāz·ı küllī bulmışdur. Türkī ve Fārisī eşʿār·ı ābdār·ı vü muʿammeyātda ẖōd Mīr Ḥüseyin ve Emrī gibi diḳḳat u iḳtidārı inşāda ise Hāce·i Cihān rütbesinde ās̲ār·ı dürer-nis̲ārı muḳarrerdür. Ancaḳ edālarında elfāẓ·ı ʿArabiyye ġālib olmaġla çendān şūh u ʿālem-gīr olmaduġı beyne'n-nās eẓher u eşherdür. Kendüler vilāyet·i Şām ḳāḍīsı iken ki Aẖlāḳ·ı ʿAlāyī nām es̲er·i muʿteberüñ inşāsına iştiġal iderlerdi. (F.364b) Bu ḥaḳīre küllī raġbet ü ẖullet gösterür haftada bir defʿa ṣoḥbet·i dil-küşālarına daʿvet ḳılurlardı. Bā-ẖuṣūṣ te'līfine meşġūl olduġum Enīsü'l-ḳulūb nam kitābdan bir faṣl ıṣġā iderlerdi. Bir faṣl kendüler Aẖlāḳ·ı ʿAlāyī oḳıyup cāy·ı daẖl u taʿarrużı ẓuhūr iderse elbetde söyleñ dirlerdi. Yaʿnī ki ẖulletden murād düşmen gözi ile te'līfe naẓardur. Beşeriyyet müḳteżāsınca sehv ü ẖaṭā (Ü.406a) ẓuhūrunda ʿaynuñ taʿarrużıyla ṣarf·ı baṣardur buyururlardı. Fī nefsi'l-emr ol haftada ẓuhūra gelen ās̲ār ṭarafeynden taḳrīr·i ābdār ḳılınurdı. Maḥall·i taʿarruż u su'āl bulunduḳda cevāb·ı bā-savābı ve yāhūd diger edā ile inşā·yı müsteṭābı vācibātdan bilünürdi. Cidden kendülerde kibr ü ʿucb yoġ idi. Maḥall·i baḥs̲ u muʿārażada teslīm ü tenzīlleri ems̲āl ü aḳrān zümresinden artuġ idi. Ve bi'l-cümle baḥr·ı ʿilm ü fażl idi Kendülere hem-ʿaṣr olan mevālī fürūʿ ḥükmünde ṭutulup onlar gūyā ki aṣl idi. Bu ḥaḳīr ol zāt·ı büzürg-vārı Kemāl Paşazāde ẖilḳatde bulmışum. Zīrā ki cāmiʿu'l-fünūn olmalarını ve maʿārif·i cüz'iyyeden külliyetle imtiyāz bulmaları ile mütemessik olmışum. Eger bir miḳdār daẖi muʿammer olsa ve zamānında Müfessir Ebu's-suʿūd·ı Müftī gibi devleti ġālib müsinn ü mütebaḥḥir olmayup kendüler inḳirāż·ı aḳrānla teferrüd ü tefavvuḳ bulsa belki İbni Kemāle ġālib olaydı. Añlanış bu idi ki Ebu'l-kemālāt künyetiyle iştihār bulaydı. ʿAle'l-ẖuṣūṣ bunlaruñ şāʿiriyyeti ve fenn·i muʿāmmadaki ḳudret ü diḳḳāti (Hk.281a) anlardan efzūn idüginde reyb yoḳdur. Ġaraż feżā'ili beyān olıcaḳ bundan artuġı artuḳdur. Yād olınan Aẖlāḳ·ı ʿAlāyī gibi kitāb·ı müsteṭābı ve Risāle·i ḳalemiyyesi ve ʿArabī ve Fārisīde mülemmaʿ lāmiyye ḳaṣīdesi baʿż·ı ās̲ār·ı muʿteberesi olduḳdan ġayri Fārisī ebyātından bunlar her cihetle merġūbdur.

Naẓm

^9_15(I)
دل می بردز خلق باشوب و کين همه

خرسند هم نميشودان مه بدين همه

Egerçi ki Farsça دل می برد dinilmişdür. Lakin bu ḥaḳīr ḳavlince Farsça دين مى برد rāciḥdür. Zīrā ki بدين lafẓı ile münāsebet·i tāmmesi vāżıḥdur.

Ve lehū

^9_16(II)
کفتم که سخن کوی (H.363b) مرا كفت دهن نيست

ابرام نكردم چه کنم جا"ى سخن نيست

Amma Türkī maṭāliʿinden

Ve lehū

Ṣabra ḳādir ʿāşıḳ u bī-nāz dil-ber görmedüm
Az ʿāşıḳ olmadum ben az dil-ber görmedüm

Maṭlaʿ·ı ve lehū

Her ne dirse dir gözüñ ḳatl·i dil·i aḥbābda
Kimse ṭınmaz n'eylesünler arḳası miḥrābda

Diger

Eñsesinden bilürüz ḥaṭṭı gelen maḥbūbı
ʿĀrif olan begüm ardından oḳır mektūbı

Şol zamān ki vilāyet·i Şāmda bu ḥaḳīr

Li mü'ellifihī

Āhum odından mihr·i felek bir şerāredür
Baẖtum yanında māh ise bir bī-sitāredür.

maṭlaʿını didüm ve kendülere iletüp oḳıdum. İrtesi bu maṭlaʿı bize göndermişler. Yaʿnī ki bizüm nev-güftemüze naẓīre dimişler.

Min naẓmihī

Āhumla gerçi tāḳ·ı felek bir şerāredür
İtmez şeb·i firāḳı münevver sitāredür

Baʿdemā re'īsü'l-eṭıbbā ve fażl ile (K.420a) engüşt-nümā olan İbni Ḳaysūmdan Müjdā (?) Ebu Leyser ki (?) itmişler. Es̲nā·i ṭalebde bu ḳıṭʿayı diyüp göndermişler. Ḥaḳ budur ki ḳati latīf eda itmişler

Ve lehū

^9_17(III)
قوى الضعف في قواى فلا استطيع النهوض و الحركه

مكراز لطف خويش بفر ستى مژد (U. 406b) بطوس و يا ابو البرکه

MEVLĀNĀ ĠUBĀRĪ :

Adı ʿAbdurraḥmāndur. Mevlānā ʿĀşıḳ ḳavlince Ḥamīd ilinden olup ṭarīḳ·i ʿilme sülūkı es̲nālarında Ḳınalızādelere intisāb itmiş(Hk.281b) gāh Müslim Çelebiden gāh ṣābıḳu'ẕ-ẕikr ʿAli Çelebi Efendiden maʿārif ü feża'il müẕākeresini iktisāb itmiş. Bu ṭarīḳ ile taḥṣīl·i mülāzemet ü müderris olup ʿarż·ı dirāset itdükden ṣoñra naḳşībendiyye ṭarīḳına sülūk eylemiş. Muvaḳḳıʿ·ı sulṭānī ṭuġra-keş·i ẖāḳānī Ramażanzāde Meḥemmed Efendi himmetiyle ṣurre taʿyīn olınup ẖarameyn·i şerīfeyn ziyāretiyle müsteʿid olmış. Gāh Mekkede gāh Medīnede mücāvir olup bir zamān

Min naẓmihī

Şükr ü minnet Ḫudā·yı bī-çüne
Ki raḳam çekdi ḳāf ile nūna

terciʿ·i laṭīfin söylemiş. Bir zamān maḳāmāt·ı sülūk·ı menāzili ṭayy itmek vādilerini işāʿata andan bālā-ter rütbede bir terciʿ daẖi naẓm eyledi. Yaʿnī ki

Naẓm

Ġāfil olma gözüñ aç ʿālem·i kübrāsın sen
Sidre vü levḥ u ḳalem ʿarş·ı muʿallāsın sen

bendinüñ mükemmelini (F.364b) naẓma ḳoydı. Baʿdehū sene s̲ülüs̲ ve hamsīn ve tisʿamie tārīẖindeki merḥūm Surūrī Efendiye kübrā·yı naḳşībendiyyeden iken Şehzāde Sulṭān Muṣṭafā hāceligi teklīf olındı. Ġubārī işitdükde taʿyib idüp n'içün rıżā gösterdüñ mefhūmunda bir manẓūme gönderdi. Ḥikmet Ḫudānuñdur Mekke·i Mükerremeden sefīne ile Rūma gelürken kendünüñ yolı Kütāhiyyeye uġradı. Ṭūl·ı āmāla mübtelā degülin dir iken Sultān Bāyezīdüñ evlād·ı kirāmı hāceligi teklīf ḳılındı. Merḥūm Surūrīye bi'z-ẕāt vāris̲·i mülk taʿlīmini cā'iz görmemişken kendüsi vāris̲·i mülküñ evvelā ʿibādına giderek Orẖan nām şehzāde·i pāk-nihādına muʿallim oldı. Yaʿnī ki anı ḳınaduġı bu rengle kendü yüzine kir getürdi. Ḥattā şehzādeler vaḳʿasından s̲oñra derdmend Ġubārī ġubār·ı rāh·ı belā oldı. Ve niçe günler Boġaz ẖiṣārında ḥabs olunup biñ bela ile ḳurtuldı. Ve bi'l-cümle Monlā Ġubārī gerçekden şāʿirdür. Naẓmınuñ ḥalāveti ve eşʿārınuñ belāġati āşikār(Hk.282a) u ẓāhirdür. Ḫanḳāh·ı Şeyẖ Vefāda sākin iken didügi

Min naẓmihī

Ser·i kūy·ı Vefānuñ ẖāk-sārı
Ayaḳlar ṭopraġı miskīn Ġubārī

beyti letāfet·i ṭabʿından ẖaber virmişdür. Ve ḳıṭʿalarından

Ve lehū

Ey Ġubārī bu cihān içre benüm
Kimse eşʿāruma ṭoz ḳonduramaz

Meger ol kātib·i müstaʿcil kim
Ḥaṭ·ı şiʿrüm ḳuruyunca ṭuramaz

güftesi güftārıdur. Yaʿnī işāʿa ḳılmışdur.

Min naẓmihī

Ey Ġubārī mey·i nāb olmayıcaḳ işte ġubār
Ṣu bulunmazsa żarūretde teyemmüm cā'iz

bunlardan māʿadā derdmend Ġubārī rehā bulup baʿdehū çekdügi(Ü.407a) şedā'idi bildirüp Maḥmil ḳażāsını ṭaleb itdükde ḥażret·i şehriyār·i cevāhir-nis̲ār ṭumār·ı ʿarż·ı ḥāli ṣadrına

Naẓm

Şimdi bildüm kim imiş Maḥmile ḳāḍī olsun

mıṣraʿını ki buyurmışdur ḳāżī-ʿasker yedinden Monlāya vāṣıl olduġı gibi(K.420b) mıṣraʿ·ı s̲ānīsini tekmīl idüp bedīhe

Naẓm·ı Ġubārī

Şöyle ẖiẕmet ideyin ḳāfile rāżī olsun

diyüp naẓm·ı kelāma mecāl·i ḳudretini ṭuyurmışdur.

Ġarābet bundadur ki bu maḳūle şöhre·i rüzgār (H.364a) ve nāmdār·ı dār u diyār şāʿir·i bülend-iştihārla iştirāk·ı maẖlaṣa ṭalebkār olan Kireççizāde Maḥmūd nām berş-hār u sefīh·i bed-girdāra ne diyelüm ki zuʿm·ı fāsidince kendüyi şuʿarā aʿdādında dāẖil ṣanup bu maḳūle bir nā-merbūṭ ḳıṭʿa ile ẖod-fürūşluḳ daẖi ḳılur. Hālāki ne ilden ḥicāb eyler ne utanur.

Naẓmuhū

Üstād·ı efāżıl·ı Rūmam
Rūmda maʿrifetle maʿlūmam

Naẓm-ārā peyrev·i Niẓāmīyem
Curʿa·i bāde-nūş·ı Cāmīyem

Gūyā ki Türkī didügi yetmez Fārisīye cür'etle daẖi işi bitmez. ʿArabī naẓma daẖi küşīş ider. Ḫuṣūṣā ki Farazdaḳuñ aṣḥāb·ı Resūl ḥaḳḳında ki bedāyiʿu'l-bedīl ʿadīmü'l-ʿadīl beytine daẖi naẓīre söyler. Ne Allāhdan ḳorḳar ne Resūlden utanur. Bulduġın dimekle şiʿr·i ābdārı yenür ṣanur. Ol tezyīf itdügi beyt·i bī-naẓīr budur.

Min naẓmihī (Hk.282b)

^9_18(I)
هم غيوث الندى اذا وهبوا

هم ليوث الورى اذا نهبوا

Kendüler dimişler ki

Naẓmuhū

^9_19(II)
قال قاضى غبارئ مداح

كان في الشعراء نظمه مفتاح

هم مبشر بجنة المأوا

هم مكرر برحمة المولى

Egerçi ki vehmi hemden farḳ itmemiş. Lafẓen ve maʿnen tebāyin muḳarrer iken naẓīre didüm diyu gūyā ki ervāḥ·ı aṣḥāba verhemler virmiş. Temāşā bundadur ki rüchān daʿvāsın daẖi eyler imiş. Vechi yoḳdur diyenlerle dögüşüp ceng ider imiş. Maʿaẕālik zuʿm·ı fāsidince gāh Cāmīye öykünür gāh Ḥāfıẓa gāh Farazdaḳa naẓīre söyler imiş gāh Cāḥiẓa. Aṣılda Kireççizāde Aḥmed Çelebi bu maẖdūmuñ babalarıdur. Şām ḳażāsından müteḳāʿid bir ʿazīz imiş. Evlādınuñ mihteri Sinān Çelebi imiş ki hoş-nüvīs ve ʿulemāya vü ẓurefāya celīs iki biñ beytle Mecnūn u Leylā söylemiş. Ve meẕkūrüñ birāder·i kihteri Ġubārī maẖlaṣ idinende Maḥmūddur ki emārāt·ı cünūn ismi te's̲īrle (F.364b) kendüde mevcūddur. Ve bu iki birāder tenāvül·i berşde birbirlerine hem-ser olup gāhī aylıḳ nāmına ḳazanla berş ü filonya bişürürler imiş. Birbirlerine ḳıvām u çāşnı göstererek cümlesini ḳapuşırlar imiş. Bi'ż-żarūre irtesi tekrār eczā ḳayırup bir ḳazan daẖi tedārük ḳılurlar imiş.

MONLĀ ĠAZĀLĪ :

Burusevīdür. Nāmı Meḥemmed ve ẕātı ʿilm ü maʿrifetle mü'eyyeddür. Şūh u lā'übālī evā'il·i cevānīde bāde·i nāb meclisinüñ meyyāli maḥbūb-dōstlaruñ müşkil-küşā·yı lāzımu'l-iclāli zen-perestlerüñ (Ü.407b) zemm ü ḳadḥla heccāv u hezzāli bir ẓarīf u rind·i şahid-bāz ḥarīf olup herkese birāder şöyle diyu ẖiṭāb itmekle ẖuṣūṣā ki

Min naẓmihī

Mecnūn ki belā deştini geşt itdi ser-ā-ser
Ġam-ẖāneme geldi didi ḥālüñ ne birāder

maṭlaʿı kendüden ṣudūr itmekle ol edā şuʿbe·i cünūnā ilḥāḳ olınmış. Kendüsine Deli Birāder diyu laḳab ḳonmış. Ṭarīḳ·i ʿilmde kesb·i kemāl ve baḥs̲·i ḥāl ü māżi vü istiḳbāl iderken ol ʿaṣruñ şehzādelerinden Sulṭān Ḳorḳud ki ṣāḥib-fażīlet ü pür-cūd şān·ı şerīfi mesʿūd (K.421a) ve ẖiṣāl·i ḥamīdesi maḥmūd bir nūyīn·i nevāyīn (Hk.283a) ü kāmil vücūd imiş. Livā·yı Maġnisada mīr-livā iken anuñ āsitānesine varmış. Evvelā muṣāḥiblerinden nedīm u hem-ḳadeḥi Piyāle Beg ile āşinālıḳ itmiş. Baʿdehū anuñ ḥüsn·i terbiyesi ile şehzāde meclisine dāẖil olmış. Ḥattā mü'ellefātı muḳābelesine me'mūr olup haylī imtiyāz·ı şān bulmış ve anlaruñ fermānıyla Münāẓara·i Kus ü Kün mefhūmında Elfiyye ve Şelfiyye nām bir kitāb te'līf idüp maʿānī·i ġarībe bulmışdur. Ḥaḳ budur ki Besāṭīye ve ʿUbeyd·i Zākānīye ġālib yerler idüp aʿlā rübāʿīler ve ḳıṭʿalar naẓmına rāġıb olmışdur. Ol cümleden bu ḳıṭʿası ki bikr·i mażmūnla meşḥūndur. Ḳırā'atı inzāl zevḳine baʿis̲ bir leẕẕet·i pür-sürūr u ferḥat-nümūndur.

Ve lehū

Gāh olur kim açılur gül gibī ẖandandür b.z.k
Gāh olur ġonca-dehen dem-beste ḥayrāndur b.z.k

A. ḳaṣıḳ gibi ḳıṣıḳ yirde yapılmış ẖānedür
Aña nisbet kündür oynatmalı meydandur b.z.k

Ve lehū

Ey Ġazālī borcum olsun bulıcaḳ bir ṭurfa a.
Niʿmet·i vuṣlatdan evvel aña burnum bandıram

Menḳūldür ki şehzāde·i celīlü'l-ḳadrüñ Düriye (?) nām gūyendesi otuz aḳça ile vaẓīfeye kāmkār ve Kel Ḳāsım nām ṭanbūr-nevāzı yigirmi beş aḳça yevmiyye ile bülend iştihār Ve Monlā daẖi ol miḳdār (H.364b) ʿulūfe ile behredār olduḳda ʿarż·ı ḥāl ile terāḳḳī ricā eylemiş. Bedīhe bu maḳūle bir ḳıṭʿa söylemiş.

Ḳıṭʿa

Biri didi bu ḳapuda dirlicigüñ nedür didüm
Düriyeden (?) beş eksicek Kel Ḳāsımuñ berāberi

Döndi didi n'olayıdı ırlamacaḳ bile idüñ
Ṭanburacıḳ çalayidüñ böyle gezince serseri

Vaḳtā ki nūyīn·i ʿālī-şāna ṣunmış. On aḳça teraḳḳī ile ikisinden daẖi imtiyāz bulmış. Bu daẖi mervīdür ki es̲nā·yı bezm·i şarābda Sulṭān Ḳorḳud Monlānuñ bir vażʿına incinmiş. Var başın kes diyu ḳapucı başısına emr itmiş. Deli Birāder ki bu fermānı ṭuyar ʿaḳlı başına gelüp edeb ü uṣlı ādeme döner. Ḳapucı başını tehdīd ü taḥfīf (Ü.408a) idüp keyfiyyet·i sekr ḥālindeki emri ile beni öldürürsüñ. Feammā irtesi nādim olup sen daẖi pençe·i siyāsetine giriftār olursun. Münāsib olan budur ki beni saḳlayasun. İrtesi ṭaleb itdükde iḥżār idüp (Hk.283b) nice iḥsānuñ alup ḥaḳlayasuñ didükde şaẖṣ·ı mezbūr görür ki deliden uṣlı ẖaber. Aña birāderüñ itdügi naṣīḥati ne anası ve ne babası ider. Biña'enʿālāẕālik Ġazālīyi saḳlayup didügi üzre ʿamel eyler. Yarındası ki ṭaleb olunduḳda emriñüzle öldürdüm diyu söyler. Ḥālen ki şehzāde ẖışm u ġażabdan pür-āteş·i sūzāna döner. Bi-lā-te'hīr ḳapucı başısına siyāset emr ider. Ḥerīf görür ki ḥāl bu yüzdendür. Monlāyı iḥżār ider. Fī nefsi'l-emr ẖışmı ḳorḳusundan saḳladuġını iẓhār eyler. Ḥadd·i ẕātında nice iḥsāna sezāvār olur. Pençe·i siyāsetden daẖi rehā bulur. Bu daẖi meşhūrdur ki bir mübārek bayramda (F.365b) şuʿarā ve nüdemāya fāẖir ẖilʿatlar baġışlanmış. Ammā ki Monlāya cefā'en bir eski ṣūf ḳaftān (K.421b) virilmiş. Ol daẖi bedīhe bu beyti söylemiş. Bir aʿlā girān-māye cāme ḥāṣıl eylemiş

Min naẓmihī

Ele ġarrā firengīler bize bir eski ṣūf fistān
Revā mıdur gel inṣāf eyle andan hey filān fistān

Ve bi'l-cümle Sulṭān Ḳorḳud ki ʿāzim·i rāh·ı āẖiret oldı. Birāder ol firāḳla Geyikli Baba meşīẖatın iẖtiyār idüp ol zāviyede ḳūt·ı lā-yemūt ile ḳanāʿat ḳıldı. Ḥattā

Min naẓmihī

Ḫayāl·i çeşmüm āhūlarla her bār
Geyiklü Babaya döndüñ behey yār

bedīhesini ol münāsebetle söylemiş. Lākin anda daẖi s̲ābit-ḳadem olmadı. Yine ṭarīḳ·i ʿilme sülūk idüp Sivriḥiṣārda müderris olmayınca rāḥat bulmadı. Baʿdehū yine der·i devlete gelmiş. Sivriḥiṣār rāḥat olup oturacaḳ yer degüldür. Bir düzcesin yaʿnī maḥṣūli özcesin ʿināyet idüñ diyü tażarruʿ ḳılmış. Tā ki Aḳşehirüñ medrese ve meşīẖatına elli aḳça ile mutaṣarrıf olmış. Ḥālā anda daẖi tek ṭurmayup Aḳşehir baẖt·ı siyāhuma münāsib degüldür diyu temekküni revā görmemiş. Bu kere Aġras fetvāsı ile pāye·i ḳaṭʿını ricā itmiş. Ḳāżīʿ-asker Ḳadrī Efendi senüñ yerüñ degüldür didigüçün bu ḳıṭʿayı söylemiş. Dir dimez ol manṣıbı daẖi taṣarruf eylemiş ki ol ḳıṭʿası budur.

Min naẓmihī

Deminde yaġmasa bārān·ı iḥsān
Leṭāfet (Hk.284a) sebzezārı tāze olmaz

Cihānda küçük ü büzürg ḳatında
Keremden rāst bir āvāze olmaz

Efendi luṭf it ölçüp dökmegi ḳo
Metāʿ·ı himmete endāze olmaz

El-ḳıṣṣa baʿde zamānin ol medreseden daẖi ferāġat ider. İstanbula gelüp Beşiktāş semtinde iḳāmet (Ü.408b) ider. Yārān·ı ḳadīminden Dervīş Çelebi nām ḳāḍī ve Sirkeci Baẖşī ol semtde bāġçeler iḥyā itmişler idi. Zurefā ve şuʿarāya mecmaʿ u melāz olup yerleşmişler idi. Birāder daẖi ol hevāya yeltendi. Lākin elinde avucunda mevcūdı olmamaġın erkān·ı devleti cerr itmesi lāzım geldi. Fe lācerem bu ḳıṭʿayı naẓm idüp erbāb·ı devleti cerr eyledi.

Naẓmuhū

Çünki mīr·i mücerredān oldum
Baña bir yir gerek emīrāne

Pādişāh·ı cihān-penāha ne söz
Ol ẖōd ister bahāne iḥsāne

Vüzerā daẖi aġalar begler
Cümle rāżī durur ḥarīfāne

ebyātı ile ʿarż·ı ḥāl itdükde Ṣūfīzāde nām çavuş·ı (H.365a) ebu'l-esẖiyā hem-meşreb·i Āṣāf bin Berẖiyā Niẓāmü'l-mülk İbrāhīm Paşa emri ile mübāşir taʿyīn olundı. Birādere bu bahāne ile vāfir direm ü dīnār ḥāṣıl oldı. Baʿdemā kendüye bir mesken·i dil-küşā ve bir bāġçe·i behişt-āsā ve bir zāviye·i bī-hemtā ve mescid ü ḥammām·ı pür-ṣafā yapdurdı. Ve ḥammāmını bir ḥavż·ı ḥayāt-efzā ile engüşt-nümā ẖuṣūṣa ḳapluca nāmı ile müsemmā ḳıldı. Tā ki rindān u maḥbūbān·ı cihān ol hammāma aḳışdılar. Ṣafā kesb idüp çıḳanlar nüzhetgāhına yaḳışdılar. Bu ṭarīḳla ḥużūr u rāḥatda ve Āteşī nām külẖanī ve anuñ Memi Şāh nām ẖūb-rū ferzend·i nazük-bedeni bāʿis̲·i cemʿiyyet olup birāderüñ maʿāşı aḥvāli niẓām bulup ṣafāsı nihāyetde iken nā-gehān monlādan bir ḳıṭʿā ṣādır olmış. İçindeki ebyātdan

Min naẓmihī

Ne maḥkūm orada bellü ne ḥākim
Dügündür kim çalan kim oynayan kim

beyti semʿ·i vezīre vuṣūl bulmış. Birāderi sevmiyenler ise murādı sizüñle Çeşte (Hk.284b) Bālīye taʿriżdür diyü iġvā virilmiş. ʿAḳabince Pīrī Paşazāde Meḥemmed Beg nām müderrisüñ ifsādı daẖi (K.422a) ol fitneye żamīme olmış. Hemān dem yüz nefer ʿacemī oġlanı ḥammāmuñ hedmine me'mūr ḳılınur. Birāderüñ bunca yıllıḳ zaḥmeti bir anuñ içinde hebā olup fenā bulur. Yaʿnī ki ḥammāmı mecmaʿ·ı ehl·i fıṣḳ u fücūr oldı diyu yıḳdırulur. Ẓurefā ise ʿacā'ib ü ġarā'ib tārīẖler dirler. Monlāyı dibelik rencīde vü remīde eylerler. Kendüsi daẖi bu güne bir ḳıṭʿa söyler. Bir ḳaç gün terānesi ile göñlin egler.

Naẓm

Āh kim ehl·i şevḳ ḥammāmı
Bulmadın müddet ile encāmı

Nā-gehān ṭoldı (F.366a) ehremenlerle
Deve aẖırı oldı yā ṭamı

Aslan aġzına ḳazmalar ṭoḳunup
Derdmendüñ bozıldı endāmı

Göreyin çıḳa gözi ufadanuñ
Ki görür gözüm idi her cāmı

Şimdi aġlamak ile farḳ olmaz
Seḥerinden Ġazālīnüñ şāmı

Ḳoyayın ġayri nice ödeyeyin
Bunı yapduḳda itdügüm vāmı

El-ḳıṣṣa ʿāḳıbet Monlāya terk·i diyār (Ü.409a) lāzım geldi. Ṣurre ve cevāli taʿyīn olunup Mekke·i Mükerremeye gitdi. Anda daẖi bir ravża ve bir maḳām iḥyā ḳıldı. Fużelā·yı ʿArabla ḥüsn·i muʿāşeret ü ülfet üzre iken sene iḥdā ve erbaʿīn ve tisʿamie ḥudūdunda vefāt idüp Ḥicāzdaki mescidi ḥazīresinde defn olundı. Merḥūmuñ eşʿārı kendü gibi küşādedür. Ḳıṭʿalara itdügü diḳḳati eşʿārından ziyādedür. Cidden ḥüsn·i edā ile muḳayyed degüldür. Yaʿnī ki rūz-merre kelimātı ḳoyup nezāket semtine sülūka mü' eyyed degüldür.

Ḳıṭʿa

Çıḳarma başunı bir laḥẓa ceyb·i cübbe·i ġamdan
Ayaḳ çek dāmen·i faḳra ġanī ol cümle ʿālemden

Senüñ ey hāce derdüñ arturan dīnār u dirhemdür
Ki artar her maraż zīrā ki ṣafrayile balġamdan

Ġazel·i ve lehū

Bezm·i çemenden jāle ile ṭoldı lāleler
ʿİşret zamānı geldi pür oldı piyāleler

Ṣabrum dükendi (Hk.285a) cānum ala leblerüñ meger
Medyūn·ı müflisüñ nesüñ ala havāleler

Göñlümüñ aldı ṣabr u ḳarārını gözlerüñ
Bī-çārenüñ meger ki bu kez cānın alalar

Ḳaṣdeylemişdür āh yine ḳara gözlerüñ
Gönlümüz almaġa bir iki gözi elālar

Şiʿr u ġazel dimekden uṣandı ṭabīʿatı
Miskīn Ġazālīyi ḳomaz ammā ġazāleler

Defterdār İskender Çelebi ṣalbine didügi ḳıṭʿası lā-naẓīrdür

Ve lehū

Gitdi döne döne semāʿ iderek
Dār·ı ünse diyār·ı ġurbetden

Ölüsi dirisi anuñ aslā
Olmadı hīç ẖālī rifʿatden

beyitleri ẖod pesendīde·i kebīr ü ṣaġīrdür.

FİRĀḲĪ VĀʿİẒ :

ʿAcemzādedür. Anaṭolı vilāyetinde Kütāhiyye nām ḳaṣabada temekkünle ṭūl·ı emelden āzādedür. Muttaṣıl vaẓʿ u teẕkīrden ẖālī degildür. İncindügi şaẖṣı re's·i kürsīde aġzına almalı degildür. Bir kimseye incinse vaʿẓı hīninde ẕemmine fırṣat bulur. Kendüsi ġıybet ü nemīmeden ẖalḳı nehy iderken yine ellerüñ ẕemmine ḳoyulur. Lāmiʿī şākirdi geçünür. Ḥüsn·i edādan ibā idüp mücerred sādece naẓma raġbet ḳılur. Muḥaṣṣal hem-vār eşʿārı nādirdür. Ġālibā sene tisʿīn ve tisʿamiede vefāt itmesi mütebādirdür.

Min naẓmihī

Arḳa virme dār·ı dünyāya çü istiḳrārı yok
Bü'l-ʿaceb vīrānedür kim saḳfı var dīvārı yoḳ (H.365b)

Ve lehū

İrmedi bu sırra ʿālem gülşeninde hīç kes
Zāġlar āzāde bülbüller giriftār·ı ḳafes

FERDĪ :

İstanbul ḳuloġullarından ṣāḥib·i ḥüsn·i cemāl ve pesendide·i (K.422b) ġunc u delāl Meḥemmed nām bir cevān·ı bī-mis̲āl idi. Kiremidlikden öte ẖaṣ çayırlara muttaṣıl olan ẖālī yerler ki sābıḳan yeñiçeri aġası Muṣṭafā Aġanuñ bāġçesidür. Ferdī ile çift olur.

Naẓmuhū (Ü.409b)

Yalıñuzluḳ bir Allāha yaraşur
Gel e Ferdī senüñle çift olalum

bedīhesine mā-ṣadaḳ idükleri taʿayyün bulur. Bunlar bu yüzden āşıḳ-bāzī muḥassenāta meşġūl iken bir şeb İstanbul ṭutuşup aġa mest ü medhūş bulunup āteş defʿine varması mümkün olmaduġı ṭuyulur. Yaʿnī ki ol sebeble yeñiçeri āteş (Hk.285b) söndürmesine mübāşeret ḳılmaz. Eks̲eri yanar āteşe girürken ol ḥavālīye yaḳīn varmaz. Der-ʿaḳab yeñiçeri baş kaldırur vüzerā evlerine ġārete segirdüp küllī fetret olur. Yine aġa bāġçesinde lā-yaʿḳıl bulınur. Ne uyandırmaġa imkān olur ne ʿaḳlı başına gelür. ʿĀḳıbet bu ḳıṣṣayı vüzerā ṭuyar Ḥattā pādişāhuñ semʿine dek sirāyet ider. Ve bāʿis̲·i mestāne ki Ferdīnüñ ʿaşḳı istīlāsı idügi tevātüre yetişir. İrtesi dīvānda aġanuñ boynı urılur. Ferdī ferīde·i bī-hemtā gibi deryāya atılmaḳ buyurılur. Derdmend Raḥīḳī Aġa ṭarafından cevāna dīde-bān olmaġla dirliginden ayrılur. Yaʿnī ki (F.366b) merd·i ḥiṣār ḳılınup eline berāt virilür. Ne ḥāl ise ṣadr·ı aʿẓam Ferdīye merḥamet eyler. Deryāya atılmayup ʿulūfesi ḳaṭʿı kifāyet ider. Ve bi'l-cümle Ferdīnüñ ḥüsn ü cemāli kemālde imiş. Ammā şe'āmeti daẖi ḳīl u ḳālde imiş. Sābıkan bir ʿāşıḳını öldürmiş. Elbette küşte·i tīġuñ olmaḳ murādumdur sen beni öldürmezsen ben seni ḳatl itmek muḳteżā·yı fu'ādumdur dimegin ol derdmendüñ elini baġlamış. Baʿdehū ṣunduġı bıçaġı ile boġazlamış. Menḳūldür ki Ferdī Muṣṭafā Aġa fevtinden ṣoñra dānişmendlige heves itmiş. Ol ṭarīḳı daẖi başa çıḳarmayup berş āfetin almış. Ammā çār-ebrūlıġı ḥālinde yeñiçeri kātibi Şihābüddīn Beg yanına varmış. Metaʿ·ı vaṣlını āẖır·ı beyʿda aña ṣatmış. Ol daẖi fevt olup dā'ire·i nikbetde ferd·i vāḥid ḳalmış. ʿĀḳıbet at seyrine binerken ayaġın özengiye ḳoduġı gibi teslīm·i rūḥ itmiş. Bu ebyāt Ferdī merḥūmuñdur.

Ḳıṭʿa

Benüm māh·ı siyeh-çerdem giyer bir şeb-külāh egri
Anuñçün başum üstünde görinür dūd·ı āh egri

Ve lehū

Şehr·i Ḳosṭanṭiniye ey Ferdī
Cumʿa mescidleri ile ṭoldı

Līk her cumʿanuñ mināreleri
Ehl·i küfre bögür igi oldı

FAŻLĪ-İ LENG :

Edirnelidür. Ṭarīḳ·i ʿilmde vāfir tek ü pū itdükden ṣoñra mülāzım oldı. Bir manṣıb (Hk.286a) almaġa cāzim iken şāh-rāh·ı ʿademe ʿāzim oldı. Kendüye iʿtiḳādı bir mertebede idi ki naẓm ü nes̲rde ayaġın çeker kimse olmaya. Sā'ir ʿulūmda daẖi ʿallāme-mis̲al ʿarż·ı meziyyet ü (Ü410a) kemāl itdükde nice ʿallāmeler baẖs̲·ı ʿilmde ʿözr-leng semtine sülūk eyleye. Şol maṭlaʿ ki kendinüñ mābihi'l-iftiẖārı idi. İşbu mażmūn maṭbu·ı siḥr-ās̲ārı idi.

Naẓm

Ḥatṭuñ irişdi virdi āşūba ol cemāli
Gūyā diyār·ı Rūmı ṭutdı çıḳup cemāli

Ve bu şiʿri anuñ aġzından Emrī naẓm eylemişdür. Ḫōd-fürüşluġını gūyā ki bu ṭarīḳla beyān idüp söylemişdür.

Naẓm

Tīmur miḥnetüm ġam ili atum oynaġı
Āhum ricāli ḳursa n'ola baña oṭaġı (K.423a)

ʿAllāme·i ġamum kanı bir ayaġum çeker
Müftī·i ʿışḳa göstereyin mollālanmaġı

Ayaġum üstüne ṭuramazsam ʿaceb midür
Mestüm şarāb·ı ʿışḳla añman ayılmaġı

Ferzāne gibi gerçi ki bir keç-revem şehā
Naṭʿ·ı zemīnde gözedirüm nice baydaġı

Gördüm ki bezm·i ġamda beni aġsadur ḥasūd
Bir ʿöẕr-leng itdüm ü götürdüm ayaġı

Fażlī·i Leng pāyüne düşse ʿaceb degül
Āhū görüncedür güzelim itüñ aġsaġı

MEVLĀNĀ FUŻULĪ :

Mevliden ve meskenen Baġdādīdür. Memālik·i şarḳda Türkī şiʿr söyleyenlerüñ üstādıdur (H.366a). Ṭarẓ·ı ẖāṣa sālik leẕẕet·i kelāma mālik ʿArabī ve Fārisī ve Türkī eşʿār naẓmına mütehālik bir ṣāḥib-maʿrifet idi ki naẓmen ve nes̲ren ḳudret ü faẓīleti ʿinde'l-ehālī müs̲bet idi. Vaḳtā ki ṣāḥib-ḳırān·ı cihān Sulṭān Süleymān Ḫan Baġdād fütüḥātı ile kāmrān oldı. Monlā Fużūlī rikāb·ı hümāyūna ve ṣadr·ı aʿẓam İbrāhīm Paşa·yı şevket-nümūna ve ḳāżīʿ-asker Ḳadrī Efendi cenābına ve muvaḳḳıʿ·ı sulṭānī Celālzāde Muṣṭafā Çelebinüñ ṣavb·i müsteṭābına ḳaṣīdeler virüp cevā'iz·i seniyyelerini aldı. Ve merḥūm Ḫayālī Begle ülfet ü ṣoḥbet idüp nice günler muʿāşeret ḳıldı. Fārisī ve Türkī mükemmel (Hk.286b) dīvānı ʿArabī ve Derī ve Rūmī elsinede ḳaṣā'id·i belāġat-nişānı müdevven olduḳdan māʿadā Ḥadīḳatü's-sü'eda nām kitābı yaʿnī ki İmām Ḥüseyin bin ʿAliyyü'l-murtażā şehādetinde vāḳıʿ olan bir mü'ellef·i belāġat-mis̲āli vardur ki min vechin Ravżatü'ş-şühedādan rāciḥdür. Zīrā ki iḥrāḳ u te's̲īr cihetinden mü'es̲s̲ir ḳıṭʿaları vāżıhdur. Bundan ġayri Rind ü Zāhid ve Beng ü Bāde ve Ṣıḥḥat ü Maraż nām risāleleri ve manżūm Leylā vu Mecnūnı vardur ki cümlesi pesend ü taḥsīne sezāvārdur. Bu ebyāt Leylā vü Mecnūndandur.

Naẓm

Diḥkān·ı ḥadīḳa·i rivāyet
Sarrāf·ı cevāhir·i hikāyet

Maʿnā çemenine gül dikende
Söz riştesine güher çekende

Ḳılmış bu revişde nüktedānluḳ
Gül-rīzlük ü güher-feşānluḳ

Ve Min ġazeliyyātihī

Kemāl·i ḥüsn virüpdür şarāb·ı nāb saña
Saña ḥelāldür ey muġ-beçe şarāb saña

Seni melek göreli yazmaz oldı (F.367a) ʿışḳı kār
Velī yazıldı bu yüzden ḳamu s̲evāb saña

Lebüñ su'āline (Ü.410b) virmez cevāb ʿuşşāḳuñ
Suʿāl olursa bu senden nedür cevāb saña

Cezā güninde ṣorulmaz ḥaṭālar eyledügüñ
Yeter fiġān ile ben virdügüm ʿaẕāb saña

Fużūlī başuna ol serv sāye ṣaldı bu gün
ʿUluvv·i himmet ile yeter āfitāb saña

Maṭlaʿ·ı ve lehū

Muḳavves ḳaşlaruñ kim vesme birle reng ṭutmuşlar
Ḳılıçlardur ki ḳanlar dökmegile jeng ṭutmışlar

Ve lehū

Mesken ey bülbül saña geh şāẖ·ı güldür geh kafes
Nice ʿāşıḳsın ki āhuñdan ṭutuşmaz ẖār u ẖes

Diger

Sülūk·ı ʿışḳ eṭvārum mezāḳ·ı şevḳ ḥālümdür
Tecerrüd ʿālemi seyrinde ʿālem pāy-mālümdür

Hevādan mevce gelmiş baḥr·ı derdüm şāhid·i ḥālüm
Dil·i pür-ıżṭırāb u nāle·i bī-iʿtidālümdür

Ḥikmet Ḫudānuñdur bilā-ḳaṣd bu zemīnde bir ġazel dimişüz. Mezbūruñ şiʿrini gördükden ṣoñra gūyā ki tetebbuʿ ḳaṣdıyla söylemişüz ki ol şiʿr·i laṭīf budur.

Li münşiihī

Benüm kim faḳr ile faẖr itmek ey dil (K.423b) ḥasb·i ḥālümdür
Ḳanāʿat ḳāfı tā evvel kademde pāy-mālümdür

Temennā·yi viṣālüñ (Hk.287a) bir muẖāl ümmīdidür dilde
Der-ā-ġūş·ı miyānuñ dilde bir yañlış ẖayālümdür

Ben ol baḥrum ki dürr·i maʿrifet kaʿrımdadur ʿĀlī
Hevā·yı ʿışḳ·ı pāküm cünbiş·i bī-iʿtidālümdür

FİĠĀNĪ :

Nāmı Ramażāndur. Pāy·ı taẖt·ı mülk·i Ermen olan Ṭrabzon şehrindendür. Muẖtaṣarāt·ı naẖv u ṣarf görüp dānişmend olmaġa yaklaşan ṭalebe ṭā'ifesinüñ şöhre·i dehrindendür. Evvelā tabīʿatı fenn·i şiʿre düşmiş s̲āniyen ṭarīḳ·ı ʿilmini fenn·i ṭıbba degüşmiş gālibā eks̲er·i şuʿarā·yı ʿAcem ḥukemā olup Mevlānā Firdevsī ve Ḥakīm ü Nāṣır u Ḫusrev ve bunlaruñ ems̲āli niçeleri sülūk·ı ḥekīmānede rāsiẖ-dem ü s̲ābit-ḳadem olmaġın Fiġānī daẖi anlara iḳtidā itmiş. Esẖiyā·yı dehrüñ inʿām u iḥsānı ile geçinüp baʿżı bikr mażmūnlaruñ dāmenine el uzatmış bir faḳīr iken erbāb·ı ḥased vezīr·i ʿaṣr olan İbrāhīm Paşaya geçmişler

Beyt

^9_20(I)
دو ابراهيم امد بدير جهان

يگی بت شکن ويکی نشان

beytini Fiġānī didi ʿırż·ı vezāreti ẖāke yeksān eyledi diyu nifāḳ itmişlerdür. Derdmendi bir seḥer Taẖta'l-ḳalʿada aẖẕ eylemişler. Evvelā teşhīr idüp şehri gezdirmişler. Baʿdehū Balıḳbāzārındaki dāra iletüp ber-dār eylemişler. Aṣḥāb·ı mürüvvetüñ ricāsına mecāl olmamış. Aẖẕ u siyāseti defʿaten olmaġla İskender Çelebi ṭuymaġa ve ricā idüp ḳurtarmaġa fürce bulmamış. Ve bu ẖuṣūṣ sene s̲emān ve s̲elās̲īn ve tisʿamie ḥudūdunda taʿayyün bulmış. Ḥikmet Ḫudānuñdur ol hafta ṣādır olan nev-güftesi maktaʿında (H.366b).

Min naẓmihī

Zülfi kemendin aldı ele cellād·ı ġamzesi
Sakın Fiġānī ẓulm ile ber-dār ider seni

teṭayyurı daẖi vāḳıʿ olmış. Egerçi ki Mevlānā ʿĀşıḳ mezbūrı üstād·ı fāyıḳ ʿadd idüp meḳādir·i nāsa ʿadem·i şuʿūrundan vaṣfında mübālaġa itmişdür. Bir nev-heves edāsı nā-hem-vār (Ü.411a) nihāyet baʿżı sözleri bikr·i mażmūnla nümūdār iken medḥinde ifrāṭ ṭarīḳına gitmişdür. Cümleden maḳbūl olan ḳaṣīdesi ki (Hk.287b) İbrāhīm Paşa ṣūrına didügi mīmiyyesidür. Ṣıfat·ı subḥla ibtidā ʿuṭāride kitābet itdürmesi aña münāsīb olan vaṣf·ı şübbāne ile āġāz iken mihr·i münīre nisbet itdürmemesi ve ol ḳaṣīdede beş altı yerde şehā ẖiṭābını irtiḳābı ẖuṣūṣa başḳa başḳa cümle maẖlūḳı ḳonuḳladuñ şehā mıṣraʿı gibi bārid edāları ile cevābı şāʿir·i nev-heves olduġına ẖod delālet iderdi. Yā bir ḳābil-vücūd idi diyu iktifā ḳābil iken vaṣfında taṭvīl·i kelām idüp n'iderdi. Bu ḥaḳīr ḳavlince pāk-ṭabīʿat rūşen-nihād ve ṣāḥib-ḥikmet bir nev-cevān imiş. Eger muʿammer olsa ve bir üstād·ı kāmile muḳārenet ve ekārim·i rūzgārdan ḥüsn·i terbiyyet bulsa meşāhir·i üstādāndan olurdı. Selāset·i elfāẓa mālik olup baʿżı nā-merbūṭ edālardan ḳurtulurdı. ʿAlā eyyi ḥālin şāʿirdür. Trabzon ẖākinden bu maḳūle ḳābil·i vücūd ẓuhūrı ḥaḳ budur ki nādirdür. Ve bu ebyāt anuñ vāridātındandur.

Min naẓmihī

Öldürürse ger beni ol Yūsuf·ı gül-pīrehen
Lāle-veş ṣarsun baña ʿışḳ ehli bir ḳanlu kefen

Ve lehū

Aġlamazsa baña bir dem acıyup dīdelerüm
Göreyin (K.425a)ṭursun iki gözine ẖūn·ı cigerüm

Diger

Şemīm·i kākülüñ almış nesīm gülşenden
Dimiş ki sünbüle (F.367b) sende emānet olsun bū

Ve lehū

ʿAraḳdan eyledi çün dāmenini zülfüñ ter
Ṭutar ḳurutmaġa nār·ı ʿıẕārına ḳarşu

Diyār·ı dilden eger kim geçerse peykānuñ
Di cāna uġrasun elbetde ey keman ebrū

MEVLĀNĀ FİKRĪ :

İsmi Dervīş diyu meẕkūr ve beyne'l-ḳużāt Māşīzāde dimekle meşhūrdur. Babası Māşī Şemsüddin Amasiyye müftīsi olmış şeref·i siyādetinden ġayrı mevleviyyet ve fażīletle daẖi iştihār bulmış. Kendüsi daẖi ^9_21(I) الولد سر ابيه mażmūnına maẓhar maʿārif ü kemālātı muḳarrer bir ḳāḍī ve ʿālim·i hünerver idi. Eşʿār·ı ābdār ve inşā·yı belāġat-şiʿārından māʿadā baḥr·ı hezecde Behrām u Zühre (Hk.288a) nām kitābı ve baḥr·ı ẖafīfde Ebkār u Efkār nām es̲er·i müsteṭābı ve yine baḥr·ı remelde üç yüz beyt miḳdārı rü'ūs·i mesā'ile müteʿalliḳ Risāle·i maʿārif-me'ābı vardur. Cümlesi pesend ü taḥsīne sezāvārdur. Ve yine bunlardan ṣonra Ḫurşīd ü Nāhid ve Şüküfezār adlu bir es̲er·i cāvid daẖi naẓm itmişdür. Ḥaḳ budur ki ikisini daẖi ẖūb edā eylemişdür. Ḫuṣūṣā muvakkıʿ·i dīvān·ı sulṭānī Celālzāde Nişānī terbiyesi ile Ḳıṣṣa·i Fīrūz Şāhuñ bir iki cildin mezbūr terceme ḳılmışdur. Birāderleri Ṣāliḥ Efendiye muʿāvenete anlardan fażla ḳalan mücelledāta bunlar ṣarf·ı maḳdūr itmişdür. Ḥattā ol muḳābelesinde (Ü.411b) Yanbolı ḳażāsı virildi. ʿÖmri tecerrüdle geçdi. Ṭaʿāmı mebzūl luṭf u keremde mecbūl bir memdūh u makbūl kimse idi. Bu ḥaḳīrle ülfeti ve bir ḳaç meclis ṣoḥbeti vāḳıʿ olmışdur. Oḳıduġı vāridātından bu sözleri pesendīde ṭutulmışdur.

Naẓm

Kef·i pāy·ı seg·i yāre şu deñlü gözlerüm sürdüm
Ḳabarmış ol kef·i pā göz göz olmış ṣoñradan gördüm

Bu maṭlaʿ daẖi bir ḳaṣīdesindendür.

Ve lehū

Şeh·i seḥer giyüp egnine cāme·i zerrīn
Öñine çekdi güneş nuḳre ẖınk·i zerrīn-zīn

Ururdı ṣındı o dībā·yı māya māhīler
Biçerdi māī ḳumaşını ṣanki ẖayyāṭīn

Hicv semtinde daẖi māhir idi. Kireççizāde ẖaḳḳında bu hezeliyyāt andan ṣādır idi.

Ve lehū

Ey cihānda eteginden g.ti geñ çoḳ s.k.l.r
T.ş.ġ iştāhlu virek ḳaḥbeden artuḳ s.k.l.r

Cilf ü māder celeb·i ḳaḥbe-zen·i kūn-dade
Aẖaveynüñ büyügi yaʿnī Kireççizāde

Gice bir ḳoz ḳadar afyonı belālarla yidüñ
T.ş.ġumdan (H.367a) büyük ammā yidigüñ tenhāde

Aḳça pul yoḳ viresün berşe daẖi n'eylersün
Ṣıç poẖun yi geçün anuñla yalan dünyāde

Bu bir terciʿ·i ġarībdür. Ceste ceste yazılması maʿa't-taḳrībdür.

FEYŻĪ :

Rūmilinden bir ẖoş-ṭabʿ u lā'übālī ādem idi. Bir zamān (Hk.288b) dānişmend oldı. Ṣoñra ʿĪsā nām bir sipāhīzādeye göñül virüp aña dil-bend oldı. Ḥattā bir beytde

Naẓmuhū

Çü ʿĪsāya bu mürde hem-dem oldum
Ki gökde istedigüm yirde buldum

mażmūnı ile sırr·ı mā-fi'l-bālini ẖalḳa ṭuyurdı. Muḥaṣṣal Rūm illerinde gāh imām u ẖaṭīb oldı gāh dil ehli beglere muṣāḥib olup luṭf u keremleriyle taʿayyün buldı. Çāḳ ṣoñra Bayrām Beg yanında iken Mitrovçe nām ḳaṣabada (K.425b) gül-efsūn āteşine yanup kül oldı.

Naẓm

Göz yaşlu göñül zülf·i perīşanlar içinde
Ḳaldum ḳarañu gicede bāranlar içinde

KĀNIʿĪ :

Şehr·i Ḳasṭamonıdan ẖūṣūṣā zümre·i fuḳahā vü müderrisīnden her naẓma ḳādir vech·i maʿāşına ḳanāʿati ẓāhir kimesnedür. Bu ebyāt pesendīde ʿadd olınan vāridātındandur.

Min naẓmihī

Cām·ı mey olursa leb·i cānāne berāber
Dünyāda bir işdür ki bu tā ḳana berāber

Pek yüzi demir yüregi āyīnede gördüm
K'oldı yüze yüz sen meh·i tābāne berāber

Başı göge irürse eger serv·i sehīnüñ
Olmaya bu gün ḳāmet·i cānāne berāber

Mezbūr ki cānāne lafẓını tekrār īrād itmiş. Ḫūbāne lafẓı ol ḳāfiyeden idügin ne bilmiş ne iʿtiḳād itmiş.

ḲUDSĪ :

Ġalaṭadan ḳopmış ümenā zümresindeki ʿayyāşlardan ẓuhūr itmiş kimsedür. Bu meşhūr maṭlaʿına göre şāʿir dinilmek cā'izdür. Ḫuṣūṣā ʿaḳabince semāʿa ḳābil bir ḳıṭʿası daẖi bārizdür.

Maṭlaʿ

Yaşum çü ḳana boyandı şarābı n'eyleyeyin (Ü.412a)
Ciger ocaḳlara yandı kebābı n'eyleyeyin

Ve lehū

Menfaʿatdür ġaraż ekābirden
Yā n'olur nefʿi olmayan uludan

Görmemisin ki hīç ḥaẓẓ itmez
Şeyẖ ile ṣūfī aḳçasız uludan

ḲANDĪ :

Burusalıdur. Tārīẖ söyleyüp naẓm idenlerüñ ekmelidür. Monlā ʿĀşıḳ kendüden naḳl ider ki ʿunfuvān·ı cevānīde maẖlaṣını Şehdī ḳoyup Resmī maẖlaṣ bir şāʿirle hem-civār olmış. Ḳannād·ı rūzgār ve leb·i laʿli gibi şeker-rīz·i bülend-iştihār olmaġın bir defʿa (Hk.289a) aṣruñ melikü'ş-şuʿarāsı Aḥmed Paşa (F.367b) ḥużūrına vuṣūl bulmış. Paşa·yı mezbūr gāh laʿl·i şīrīnine ezilmiş gāh şeker-rīzligini pesend idüp ʿuḳdesi çözülmiş. Şāʿirlige heves ṭuyup Şehdī maẖlaṣ idügi ṭatlu cānına ḳoyup berāy·ı muṣāḥabet ol dil-ber·i şīrīn-lebe Ḳandī maẖlaṣını münāsib gömiş. Yaʿni ki şehd ü nebāt miyānındaki ḳıymet ü leẕẕet tebāyinini beyān idüp maẖlaṣını tebdīl itdürmiş. El-ḥaḳ bir ḳannād·ı üstād idi. Her ḳande ki şeker-rīzlige bisāṭ döşerdi. Sā'ir şeker-fürūşlaruñ dükkānına sinekler üşerdi. Baʿde zamānin ki İstanbula geldi. Sultān Bāyezīd Cāmiʿi ḥareminde bir dükkān açup gūn-ā-gūn şeker işleri ile bir nice āb-gīne ṭonatdı. Ve ol es̲nāda merḥūm Ḫayālī Vezīr·i aʿẓam İbrāhīm Paşanuñ iltifātı bāġında terbiyet-yāfte·i tāze nihāli olup ʿulūfe taʿyīni ile bölük ẖalḳına ilḥāḳ olundı. Gerdenündeki ṭavḳ·ı zerrīn alındı. Ḳandī ʿale'l-fevr.

Mıṣraʿ Geçmez oldı Ḫayāliyā ẖulḳuñ

tārīḥini didi. Sā'ir şuʿarā ẖasedlerinden bu mıṣraʿa şöhret virdi. Vaḳtā ki Ḫayālīye münʿaḳis oldı. Bir iki şīşe mey nūş idüp dāmenini ṭaşla doldurdı.

Naẓm

ʿĀşıḳ·ı dīvāne oldur ʿışḳ bāzārında kim
Bu ṭoḳuz mīnāyı ṣır bir seng-istiġnā ile

nev-güftesini oḳıyaraḳ Ḳandīnüñ dükkānını ṭaşa ṭutdı. Cümle şīşelerini kırup zīb ü zīnetini ṭaġıtdı. Kendüsi ḳaçaraḳ biñ belāyla ḳurtuldı. Egerçi ki irtesi dīvāna vardı. ʿIzz·i ḥużūr·ı vezīre yandı yaḳıldı. Lākin Ḫayālīye çün ü çerā dinilmedi. Nihāyet Ḳandīye bir ḳaç aḳça baẖşīş virildi. Baʿde ẕālik Ḳandī bir daẖi dükkāna raġbet itmedi. Ancaḳ ol ḥaremdeki odalardan birini dükkān yerine maḥall·i kār u kesb itdi. Kendinüñ (H.367b) maḳbūli yaʿnī ki meblaġ·ı ḳudreti ṣarf olınan şiʿr·i nā-medẖūli budur. Zuʿmunca ʿadīmü'l-bedīl bir dizi lü'lü'dür.

Naẓm (K.426a)

Bölük bölük yüriyen şīve-kārı gördüñ mi
Taraf taraf çekilen āh u zārı gördüñ mi

(Hk.289b) Ṭaşup ṭaşup dökülür ʿaynımuñ bıñarından
Çaġıl çaġıl aḳan ol çeşmesārı gördüñ mi

Çeküp çeküp götüren cavḳ cavḳ ʿuşşāḳı
Girih girih ṭolaşan zülf·i yāri gördüñ mi

El-ḳıṣṣa şeb ü rūz tārīẖ fikrine maṣrūf idi. (Ü.412b) Ekābirden degül erāzil ü eṣāġirden biri bir ev yapsa yā bir iki dükkān açsa ve yāḥūd bir cemʿiyyetçik itse irtesi seḥerden Ḳandī ḥāżır olırdı. Bir tārīẖ ṣunup cā'izesine teraḳḳub ʿarża ḳılurdı. Ol ʿaṣruñ ẓurefāsından Ḳara Bālīzāde ki küttāb·ı dīvāndan bir ḳapusı küşāde ādem idi. Bir gün baʿż·ı şuʿarāya şikāyetlenmiş. Şunda bir ẖalāmızuñ termīmi lāzım olmışdur. Feammā Ḳandīnüñ tārīẖi ẖavfından el uramazuz dimiş. Zīrā ki cihet·i termīme giden aḳçadan cā'izeyi ziyāde ricā itmesi muḳarrerdür. Ve'l-ḥāṣıl kendinüñ tārīẖ·i güzīdesi ve sā'ir sözlerinden vücūhla pesendīdesi

Mıṣraʿ Muṣṭafā bin Celāl tevḳīʿı\

tārīẖidür ki ẖıdmet·i ṭuġrā buyurılduḳda dimüşdür. Ḥattā mīr·i müşārünileyh bu mıṣraʿı mührine ḳazdurmışdur. Ve Müftī Saʿdī Efendi vefātına

Beḳāya göçdi Saʿdeddīn·i s̲ānī

tārīẖi daẖi anuñdur. Evā'il·i ḥālinde merḥūm Ḳandī Ḳırḳ Çeşmeli Aḥmed nām cevānı ve şāʿir Yaḥyā Beg Şāh Aḥmed nām dil-sitānı severler imiş. Ḥālā ki iltifāt yüzin görmeyüp aḥyānen vuṣlat yerine lett niʿmetini yirler imiş. Bu ṭarīḳla sene ẖamse ve erbaʿīn ve tisʿamie ḥudūdunda taʿayyüş ü teleẕẕüẕ iderler imiş. Ḥattā bir defʿa bayram olmış. İkisi daẖi cānānı dest-būsına fırṣat bulmamış. Görürler ki bu merāma dest-res bulınmaz. Yaʿnī ki yeden-be-yed bu saʿādete bir tedbīr mümkin olmaz. ʿĀḳıbet Monlā ʿĀşıḳa yalvarırlar. Sen bizüm cevānlarımuzla āşināsun nāmuñ ʿĀşıḳ olduġı ḥays̲iyetle bu ẖıdmete elyaḳ u sezāvārsuñ. Bārī bizüm ṭarafımuzdan vekāletle bayramlaş diyu gönderürler. Monlā ʿĀşıḳ daẖi varmış. Her biri ile ikişer kere bayramlaşmış. Tekrāra bāʿis̲ nedür dinildükde biri kendimüñ (Hk.290a) tekrarları ʿāşıḳlarıñuzuñdur cevābını virmiş. ʿĀşıḳuñ bu ẖıdmet-güzārlıġına gülmişler. Ol iki cevān ẖaylīce ẖandān olmışlar. Ġarābet bundadur (F.368b) ki ol varup gelince Ḳandī yine bir tārīẖ söylemiş. Yaʿnī ki

Mıṣraʿ Emānet merḥabāmuz n'oldı cānā

tārīẖini ḥisāba muvāfıḳ bulup naẓm eylemiş. ʿĀşıḳ daẖi vāfir lāf u güẕāf cā'izesin virmiş. Ve bi'l-cümle merḥūm İbrāhīm Paşa ḳatl olınmış. Şuʿarā·yı muvaẓẓafīnüñ sālyāneleri kesilmiş. Merḥūm Ḳandī ẖaylīce teng-dest olmış. Ḥattā veẓā'if ü ẖarc lāzimelerine ṣarf·ı maḳdūr itdügi ṭuyūr u kilāb·ı maḥşūr ḳısmına yetişdüremez olmış. Ḳuşlar ise andan ġıdā almaġa muʿtād olmaġın başına üşerler imiş. Ol faḳīri Süleymān·ı ʿaṣr iʿtiḳād idüp farḳ·ı bī-ferrine sāye döşerler imiş. Kilāb ẖōd gürūh gürūh yanınca gezerler imiş. Evvelki (Ü.413a) minvāl üzre laḥm u ciger beẕl ide ṣanurlar imiş. Merhūm Rüstem Paşa ki sadr·ı aʿẓam oldı ben ortası açuḳ yazuyı sevmezin diyu şuʿarādan teneffüri taʿayyün buldı. Ḥālā ki Ḳandīnüñ seg-perverligini işitdi. Yevmī on aḳça vaẓīfe taʿyīn itdi.

Naẓm

Dem-ā-dem bikr·i mażmūn besleyenden oldı rū-gerdān
Bu it besler diyu Ḳandīye ḳıldı luṭf·ı bī-pāyān

Āẖir sene is̲nā ve sittīnde vefāt eyledi. Celālzāde (K.426b) merḥūm Ebā Eyyūb semtindeki mescidi ḥaṭīresinde defn itdürdi. Ḥattā Ḳandīden şuʿarānuñ mevtāsına ol maḥall·i laṭīfi meşrūṭ ḳıldı. Menḳūldür ki Ḳandī vefātından soñra baʿż·ı kilāb ḥaḳḳ·ı niʿmeti is̲bāt idüp merḳadinde mücāvir olmışlar. Acabā medfen·i Ḳandī ḳande ki diyenleri ḳarşılayup öñlerine düşüp (H.368a) yol göstermişler. Raḥmetullāhi teʿālā ʿaleyhi

ḲIYĀSĪ :

Ḳasṭamonidendür. İsmi daẖi Ḳıyāsīdür. Egerçi ki bu maḳūle (Hk.290a) nām semāʿī degül ẖilāf·ı ḳıyāsīdür. Ṭarīḳ·ı ʿilme sülūk idüp aḳrānı vāṣıl·ı meṭālib olduḳda kendüsi ^9_22(I) من ثبت نبت ḳavli ile ʿāmil olmayup gāh Ḫayālī gibi zeʿāmete gāh Ẕātī mis̲āl ʿulūfe ile riʿayete ṭālib olmaġın ve yıllarla Sulṭān Muṣṭafā ve Sulṭān Bāyezīd ḳapularına mülāzemet idüp şefāʿat-nāmeler getürmegin ^9_23(II) الحريص محروم sırrına maẓhar düşdi. Hīç bir ṭarīḳla oñup bitmedi. ʿĀḳıbet bir ṭarīḳla Ṣaçlu Emīrüñ mevtāsından mülāzım oldı. Taḥṣīl·i maʿāş içün niçe rūzgār gāh Ġalaṭa ve gāh Ebī Eyyūb maḥkemesinde niyābet ẖıdmetine cāzim oldı. Āẖir Şeref medresesi rīcāsına bir ḳıṭʿa ṣunup Sulṭān Süleymān merḥūmdan ol murādı ḥāṣıl oldı ki ḳıṭʿası budur.

Naẓm

Şehrde bir medrese yapdı Şeref
Yapılalı bulmadı daẖi şeref

Oldı bir müḍḥıḳ müderris çün aña
Destine alsa kitāb eylerdi def

Şimdi bir tiryākī ol tedrīsde
Bengiler alayına serdār·ı ṣaf

Görmemiş terkīb maʿcundan öte
Geçmemiş bir ẖarf ol illā ki kef

Baḥr·ı ʿilm içre nice yıldur ki ben
Çoḳ maʿānī dürrine buldum ṣadef

Yā neden ben aña lāyıḳ olmayam
Vir cevab ey ʿālim·i ʿilm·i selef

Ve bi'l-cümle ṣāḥib-dīvān nāmınadur. Semāʿa ḳābil sözleri daẖi vardur. Bu ebyāt anlardan nümūdārdur ki Ḫudāvendigār·ı cihān nūş·ı mey·i erġavān yasaġın itdükde söylemişdür.

Naẓmuhū

Yaṣaḳdan ṣıklıġını diñdirüp ney
Ṣıḳıldı ḳaldı her bir kūşede mey

Saña ḳan aġlamaḳdan görmez olmış
Gözine penbeler yapışdırup key

Ve lehū

Ḳodum ben bir ḥiṣār·ı ʿışḳa bünyād
Ḳoparmaz bir ṭaşın biñ olsa Ferhād

Niçün virür rakībe aġzı dadın
Begüm şīrin-dehānuñdan senüñ dad (Ü.413b)

Ḳıyāsī leyle·i ḳadr içre gördüm
Baña Mecnūn didi ʿışḳ olsun üstād

KĀTİBĪ :

Ġalaṭadandur. Deryā seferinde baḥr·ı ʿummān seyāḥatında nādir·i rūzgār olan (Hk.291a) Seyyid ʿAlidür ki diyār·ı ʿAcemi ve memālik·i Hind ü Sind ü Deylemi gezüp Rūma gelmişdür. Üç buçuḳ yıl seyāḥatdan ṣoñra Hind ü Sind ve Ḫōrāsān u Gücerāt ve Şīrāz u Āzerbeycān selāmın getürmişdür. Nes̲r ü naẓm Mir'atü'l-Memālik nām bir kitāb te'līf idüp ser-encāmını ^9_24(I) اصح وراست وبى كم وكاست anda bildürmişdür. Āẖır Diyārbekre tīmār defterdārı olduḳdan ṣoñra yevmi yüz aḳça ʿulūfe ile deryā müteferriḳalarından olmışdur. Yaʿnī ki sābıḳan ters-ẖāne·i āmire ẖiẕmetinde ḥāṣıl olmaġın yine iḳtiżā·yı rūzgārla Ġalaṭa limānında lenger bıraḳdı. Rūz u şeb ḳapusı küşāde şām u seḥer ṣofrası āmāde beẕl ü inʿāmı varīdātından ziyāde bir kerīm ādem idi. Nitekim şuʿarādan (F.368b) Yetīm ʿAli ki ol ẖāne mücāvirlerinden idi. Vaṣfında bu beyti dimişdür.

Naẓm

Bu nüh ḳıbāba ṣaldı lüṭf u keremle āvāz
Seyid ʿAlī·i Rūmī Ḥācī Ḳıvām·ı Şīrāz

Bir kere mezbūr Seyyid ʿAli ki ḳaṣr bünyād eyledi. Meşāhir·i şuʿarādan Mevlānā Kāmī ve Müslimī ve Yetīm ve Ṣabūhī (K.427a) ve Hātifī birer tārīẖ didiler. Yaʿnī ki Monlā Kāmī

Mıṣraʿ

Bi-hamdillāh ki oldı beyt·i maʿmūr

Ve Mevlānā Müslimī

Mıṣraʿ

Cāy-ābād u mübārek ẖāne

Yetīm daẖi

Mıṣraʿ

Güfte-em-tārīẖ cāy·ı dil-firīb

Ve Ṣabūḥī maẖlaṣ ʿAbdī·i Ẓarīf

Mıṣraʿ

Ehl·i ṣafā mecmaʿı vü şuʿarā

Hātifī daẖi

Mıṣraʿ

Saʿādet maḳāmı mekān·ı aʿlā

mıṣraʿların tārīẖ düşürdiler. Derdmend·i pür-seẖā ehl·i kerem olmaġın evrāḳ·ı aʿmāli gibi ḳıṭʿalarını başına üşürdiler. Bu tafṣīlden murād dā'imā mezbūruñ ẖānesi maḳām·ı ehl·i ṭabʿ idügini inhādur. Mezbūruñ naẓmı dahi ḥālince yaʿnī maʿrifet ü kemālincedür.

Min naẓmihī

Ḳıldı ruẖsāruñ ẖayāli dīdeden ʿaḳla hücūm
Māverāü'n-nehre ʿazm itdi ṣanasın şāh·ı Rūm

Ve lehū

Libās·ı ʿizz u nāzuñ her birin bir sīm-ten giydi
Benüm ol Yūsuf·ı gül-çehrem ammā cümleten giydi

Bu daẖi vāridātındandur

Diger

Mihri göñülden (H.368b) ol ṣanemüñ çün beri degül
Ḥarc eyle naḳd·i eşküñi (Hk.291b) alınuñ deri degül

KĀTİBĪ-İ ĀḪER :

Sinobdandur. Ṭarīḳ·ı ʿilme sülūk üzre iken lisānına bir marażla lüknet ʿārız oldı. Ol sebeble ferāġat idüp ṭarīḳ·ı taṣavvufa sülūkla taʿayyün buldı. Mānend·i Nüvīsī ve Enīsī ems̲ālinüñ ẖoş-nüvīsi ve baʿż·ı ekābirüñ muʿallim ü celīsi ẖuṣūṣā sābıḳan Cezāyir defterdārı olan İskender Beg enīsi olmışdur. Ḥattā anuñ medāyıḥında ḳalem redīf bir ḳaṣīde dimişdür. Yedi renkle yazılup her birinden bir beyt ḥāṣıl itmişdür. (Ü.414a) Ammā aṣılda ḳaṣīdenüñ maṭlaʿı böyle vāḳıʿdur.

Min naẓmihī

Barmaġından aḳıdup çeşme Nebī-vār ḳalem
Muʿciz·i Aḥmedi itdi yine iẓhār ḳalem

Ve lehū

Şu ʿāşıḳ kim ġam·ı ʿışḳuñla şevḳ u ẕevḳı ḥāl eyler
Ne ḥavf eyler firāḳuñdan ne ümmīd·i viṣāl eyler

Diger

Cihānda bundan artuḳ n'ola ẖüsrān
Ki her gün eksile ʿömr arta noḳṣān

KEŞFĪ :

Germiyān vilāyetinde Gedūs nām ḳaṣabadandur. Egerçi ki sene ẖāmse ve erbaʿīn ve tisʿamiede fevt olmışdur. Ve illā ẖaylī muʿammer olup Sulṭān Bāyezīd merḥūm cāmiʿini yapduḳda evvelā Keşfī baʿdehū birāderi Ḥasbī daẖa ṣoñra birāderzādesi Ṣabrī ʿaḳabince anuñ oġlı ʿAṭā buẖurcı olmışdur. Zuʿmlarınca şuʿarānuñ ocaġı bizüm ẖānedānımuzdur diyu iftiẖārları ẓuhūr bulmışdur. Eger rişte·i mısṭara çekilüp ipe uracaḳ belki mecmuʿalarda göze ṭoḳınacak yaʿnī ki ẓurefā miyānında oḳınacak maṭlaʿları degül mıṣraʿları bile görinmiş degüldür. Lākin Ẕātī ile muʿāṣır olup bi'd-defāʿat mühācātları vuḳūʿı anları şuʿarā aʿdādında dāẖil gibi ḳılmışdur. Ḥattā Ẕātī merḥūma

Naẓm

İtmediler ḳabūl imāmetini
S.k.y.n. Ẕātiyā cemāʿatini

ḳıṭʿası Keşfīnüñdür. Ẓāhir budur ki Monlā Laṭīfīnüñ İstanbullıdur diyu yazduġı Keşfī budur. Kes̲ret·i müddet temekkünine binā'en İstanbullı ṣanmışdur. Vāridātından bu şiʿr·i muraṣṣaʿı kem degüldür.

Naẓm

Ol leb·i şīrīn bu ruẖ·ı rengīn ṣan (Hk.292a) ṣanem·i Çin serv·i revandur
Teng·i şekerdür reşk·i ḳamerdür ṣanma beşerdür ẖūr·ı cinandur

Beñ mi yā fülfül ẖad mi bu yā gül ṣaç mı yā sünbül leb mi yāẖūd mül
Dāne·i candur verd·i cinandur mekr·i cihandur cān·ı cinandur

Ey meh·i ġarrā dil-ber·i raʿnā ġonca·i zībā bülbül·i gūyā
Sen mehe vāmıḳ ʿāşıḳ·ı ṣādıḳ var ise lāyıḳ Keşfī hemandur

(K.427b) GÜNĀHĪ :

Ḥayretīnüñ ḳāfiye gibi mülāzım·ı yārı ve aʿmālıġı ḥālinde yanından ayrılmayan redīf·i ġam-ẖārı idi. Mevliden ise Vardārīdür. Rengīn ü ābdār eşʿārı ve metīn ü belāġat-dis̲ār güftārı vardur. Mevlānā ʿĀşıḳ semt·i ḳaṣīdede daẖi fāyıḳdur diyu yazdı. Lākin ṣaḥīfe·i rūzgārda ol maḳūle ās̲ārı görünmedi. Sene sittīn ve tisʿamie tārīẖinde mevlevī külāhı ile Gelibolıya geldi. Ḥattā anda Ḫusrevzāde Yūsuf nām bir şīrīn-leb cevāna Ferhād-vār ʿāşıḳ·ı mecnūn oldı. Baʿde zamānin vaṭan·ı aṣlīsi civārındaki Selānīkde cihet·i (F.369b) taʿrīfe ḳanāʿat eyledi. Bu kere sāde-rūları taʿrīfe naṣb·ı nefs idüp ġazeller söyledi. Ve baʿżısına fenn·i fürs taʿlīmin eyledi.

Min ebyātihī

Virdügünce bu riyāż·ı nüh-zeberced-ṭāḳ gül
Gül müdām ey ġonca·i sāḳī·i sīmīn-sāḳ gül

Al ele ey serv·i sīmīn-ber yine zerrīn ḳadeḥ
Gün gibi (Ü.414b) zeyn it bilūrīn sāḳa bir ibrāḳ gül

Bir ṣafā gülzārıdur bezm·i sürūr encām·ı mey
Ġoncadur pür pür sürāẖī zer nigār eṭbāḳ gül

Ḥaṭṭ·ı ser-sebzüñ ġubārından gedālıḳ ḳılmaġa
Ṣan ḳalenderdür ḳuşanmış biline bayraḳ gül

Sensüñ ey meh-pāre ol şāh·ı serābistān·ı nāz
Kim çeker sāyende altun başlu bir sancaḳ gül

Ey Günāhī vaṣfını taẖrīre al sen Ḥaydaruñ
Ḳanlu yaşıyla zer-endūd itdi al evrāḳ gül

Diger

Ḳıldı ġam rūḥumı ḳabż ol ḥaṭ·ı leb şeklinde
Nāzil oldı melekü'l-mevt ʿArab şeklinde

Diger

Degül ẖaṭ ol ḳamer şeklüñ olan (Hk.292b) ṭarf·ı ʿiẕārında
Ḥıżrdur ẖāba varmış çeşme·i ḥayvān kenārında

LĀMİʿĪ ÇELEBİ :

Burusalıdur. Babası ʿOs̲mān Çelebi Sulṭān Bāyezīd merḥūma defterdār olmışdur. Ve kendüsi ṭarīḳ·ı ʿilm·i ẓāhire sülūkdan ṣoñra sebīl·i naḳşibendiyyeden Emīr Buẖārī ḳuddise sırruhū ceẕbesi ile sālik·i rāh·ı faḳr olup ġınā·yı ḳalb bulmışdur. (H.369a) El-ḳıṣṣa şiʿr u inşāya mümāreset idüp evvelā Fettāḥ·ı Nişābūrīnüñ Ḥüsn ü Dilini terceme yüzinden Ḥüsn ü Dil nām kitāb te'līf itmişdür. Baʿde'l-itmām Sulṭān Selīm·i İskender-cām cenābına ʿarż idüp bir miḳdār ʿulūfe taʿyīn olınmışdur. S̲āniyen anlaruñ fermānı ile ʿUnṣūrīnüñ Vāmıḳ u ʿAẕrāsın terceme ṭarīḳında naẓm eylemişdür. Baʿdehū Faẖrī Cürcānīnüñ Viys ü Rāminini daẖi terceme ḳılmışdur. Ḥattā evlāda ibtilāsından şikāyet idüp

Min naẓmihī

Degüldür şākī·i luṭf·ı Ḫudā-dād
Velī dil-rīş idüpdür fikr·i evlād

Ġam·ı evlād özge ibtilādur
Olursa miḥnet olmazsa belādur

Olup her biri kesb·i ʿilme meşġūl
Beni eyler su'āl·i zerle mes'ūl

İbrāhīm Paşa daẖi yevmī yigirmi aḳça iḥsān eyledi. Kendüsi bildügi gibi evlādına taḳsīm eyledi. Mevlānā ʿĀşıḳ ḳavlince ve baʿż·ı muḳallidīn zuʿmunca Cāmī·i Rūmdur. Ḥālā ki ^9_25(I) ا ين الثرى و اين الثريا ḳavline mā-ṣadaḳ idügi maʿlūmdur. Bu sebeble ki Monlā Cāmī eşʿārındaki nezāket ve mes̲nevīlerindeki ve inşāsındaki belāġat mumāileyhden dūr idügi ẓāhir ü mefhūmdur. Ve bi'l-cümle hezle müteʿallik muḳaṭṭaʿātda ve rubāʿiyyāt (K.418a) u muammeyātda ve inşāya müteferriʿ İbret-nümā ve Terceme·i Nefehātda vāḳıʿ rengīn edālar ẖuṣūṣunda ẖod rütbesi memdūḥ u ġayr·i meẕmūndur. Nihāyet Ḥüsn ü Dil·i Āhī ṭururken anuñ mü'ellefi oḳınmaz. Yūsuf u Züleyhā·yı Ḥamdī var iken mezbūruñ mes̲nevīlerine raġbet olınmaz. Gūyā ki sözleri nemekin degüldür. Yāẖūd kes̲ret·i nemekden lezīz ü şīrīn degüldür. Eşʿār u ḳaṣā'idi (Ü.415a) ẖōd cerā'id·i rūzgārdan külliyetle maʿdūmdur. (Hk.293a) Ve bi'l-cümle eks̲er·i mü'ellefātından nes̲irde Şeref·i İnsānı ve Şevāhidü'n-Nübüvvesi rāciḥdür. Mevlānā ʿĀşıḳ ḳavlince Menḳabet·i Veyse'l-Ḳarānī ve Şerḥ·i Dibāce·i Gülistān ve Şerḥ·i Muʿammeyāt·ı Esmāü'l-Ḥüsnā ve Münşe'ātü Leṭā'ifi ve naẓmdan yuḳarıda ẕikr olınanlardan ġayrı Ferhād-nāmesi ve Absāl ü Selāmānı ve Maḳtel·i Ḥüseyni ve Şemʿ u Pervānesi ve Cābir-nāmesi ve Gūy u Çevgānı var idügi vāżıḥdur. Dīvān·ı eşʿārı ve Luġat·i Fārisiyyesi ve Heft-Peykeri daẖi naḳl olınmışdur. Ḥālā ki eks̲eri nüsḥa·i mü'ellifde ḳalmış ve baʿż·ı muʿteberleri üçüncü dördüncü nüsḥaya dek yazulduġı işidilmişdür. Ammā eşʿārı daẖi inşā·yı bisyārı gibi yā bir iyi pālūdedür. Ve yāẖūd ẖam ḳopmış çiçegi burnında bir mīve·i zehr-ālūdedür. Ne bir ḥālet-baẖş ʿāşıḳāne ġazeli görinmişdür. Ne bir muẖayyel ḥüsn·i edāsı mükemmel maṭlaʿ u miyān beyti ortaya çıḳmışdur. ʿAlā külli ḥāl Raḥmīden ṣoñra Burusa şuʿarāsınuñ güzīdesi ṭutılmaḳ cā'izdür. Zīrā ki Celīlī müellefātından bunuñ ās̲ārı efzūn idügi bārizdür. Ve Mevlānā ʿĀşık tetebbuʿında cümleden aʿlā beyti bunlardur.

Naẓm

Bilürüm kūyunda hergiz zār u āh eksük degül
Ādemīlikdür şehā ḳuldan günāh eksük degül

Ḥālā ki zār u āh edāsından her gün āh u vāh edāsı yeg idi. Bārī ḥaḳ (F.370a) edā ile nevʿan muṣannaʿ görinürdi.

Naẓm

Çaġrışur gökden melekler āh u zārumdan meded
Odlara yandum bu āh·ı pür-şerārumdan meded

MONLĀ LĀYİḤĪ :

Sīrōzīdür. Ol şehrden ḳopan dervīşānuñ maʿrūf u behreveridür. Nāmı Muṣṭafā olup gāh ṭarīḳ·ı ʿilme sülūkla kesb·i ṣafā eyledi gāhī Gülşenī hankāhına intisābla loḳma·i ḳanāʿata iktifā eyledi. Baʿde zamānin Mekketullāha varup mücāvir oldı. Nice yıl ṣoñra ^9_26(I) حب الوطن من الايمان nesīmi silsile·i irādetin taẖrīk itmekle Rūma ʿavdet itdi. (Hk.293b) Mıṣr·ı Ḳahireye geldükde ʿAli Paşa·yı Cesīm anda beglerbegi bulınup fi'l-cümle āşinālıġı sebḳat eyledi. Ḥikmet Ḫudānuñdur giderek mīr·i mīrān·ı mesfūr ki vezīr·i aʿẓam oldı ṭarīḳ·ı ʿilme sülūkdan berī tekālüf·i menāṣıb s̲ıḳletinden müctenib ü serserī bize bir dervīş-meşreb merd·i cerī olsa ki ẖācemüz nāmına olup gāh u bī-gāh anuñla ülfetimüz taḥaḳḳuḳ bulsa didügi es̲nālarda Lāyiḥī ṭabʿına lāyıḥ oldı. Ḳande ise görülsün didükde İstanbulda mevcūd bulındı. Fe-lā cerem üç (H.360b) dört yıl miḳdārı ẖāce·i muẖterem ve muṣāḥib·i (K.428b) ṣāḥib·i āṣāf-şiyem olup ḳapusı melāẕ·ı (Ü.415b) erbāb·ı hācāt ve ṭapusı melce·i aṣḥāb·ı mühimmāt iken ketẖüdāsı ve baʿżı ẖavāsı Lāyiḥīnüñ irtişādaki iştirākini cā'iz görmediler. Āẖir bir ṭarīḳla tefrīḳına daẖi fürce bulmadılar. Renc·i behaka ibtilası olmaġla cüzzām marażına mübtelā oldı didiler. Sizüñle bir ṣofraya yed ṣunması belki gāh u bī-gāh bir maḳʿadda oturması cā'iz degüldür diyu ḥekīmāne tedārükle red itdürdiler. Her çend ki be-ḥaḳḳ·ı Ḫudā behakım didi diñlemediler. Mecẕūm degül idügime cāzimüm kelāmını söyledi ıṣġā eylemediler. Gördi ki gücle gökçeklik olmaz. Ayrılup Sīrōza gitdi. Az zamān geçmedin Paşası der·i devletde Lāyiḥī vaṭan·ı aṣlīsi olan memleketde vefāt itdi. Nihāyetsiz nefā'is·i kütübe mālik olmaġın eks̲erini vaḳf eyledi. Şiʿri ḥālince idi. Nitekim maʿrifet ü kemāli mis̲ālince idi.

Naẓm

Ḳamuya feyżüñ irer bārgāhdur işigüñ
Şu resme kim felek·i mihr ü māhdur işigüñ

Ṭarīḳ·ı Kaʿbe·i maḳṣūd·ı reh-revān olsa
Cenāb·ı Ḥażrete bir şāh-rāhdur işigüñ

Ḳapuñda secde idersem revādur ey Kaʿbem
Ṣafā vü Merve ḥaḳı ḳıblegāhdur işigüñ

Velāyet ıssı şu sulṭān·ı dehrsün sen kim
Livā·yı maʿdelete ʿarṣagāhdur (Hk.294a) işigüñ

Ḳapuñda özge olur mı bu Lāyiḥīye sened
Ġarīb ü bī-kes olana penāhdur işigüñ

MEVLĀNĀ LAṬĪFĪ :

Nāmı ʿAbdullaṭīf ve mevlidi Ḳasṭamonı gibi cāy·ı laṭīfdür. Vilāyet·i Rūmda teẕkiretü'ş-şuʿarā cemʿi evvelā Sehī Begden s̲āniyen bundan ṣādır olmışdur. El-ḥaḳ ẖūb edā eylemiş ve şūẖ u merġūb inşa itmişdür. Egerçi kim s̲ālis̲en teẕkire te'līf iden Monlā ʿĀşıḳ rābıʿan menāḳıb·ı şuʿarā taṣnīf eyleyen Ḳınalızāde Monlā Ḥasan·ı fāyıḳ mezbūrı müzemmet eylemişlerdür. Kendüsi Ḳasṭamonī olmaġla vaṭanını bilmedügi ehl·i nażmı kendü hemşerisi olmaḳ üzre yazdı dimişlerdür. Ḥattā teẕkiresinüñ nāmını Ḳasṭamonīnāme taʿbir ḳılmışlardur. Ḥālā ki itdükleri ġaraż·ı (19) fāẖişdür. Sözleri ^9_27(I) من صنف قد استهدف mażmūnına mā-ṣadaḳ olması mūcib iftirā·yı mūḥışdür.

Li münşiihī

Elüñi gögsine ḳo inṣāf it
Ḳalbini çirk·i ḥasedden ṣāf it

Ġazel ü ḳıṭʿa degüldür o kitāb
Baḥrı yoḳ baḥrdur ol ṭurfa cevāb

Ḥaḳḳā budur ki ẖūb edā itmişdür. Büleġā meslegine gitmişdür.

Li münşiihī

ʿAyb-bīn olma ʿayb-pūş olıgör
Yā pesend eyle yā ẖāmūş olıgör

Sene s̲elās̲e ve ẖamsīn ve tisʿamiede ki ol es̲erini inşā itmişdür kitāb u risāle ve münşe'āt ü maḳāle on iki muṣannefātı olduġını teẕkīre dībācesinde teẕekkür eylemişdür. Fi'l-ḥaḳīḳa rebīʿa·i ezhār ve vaṣf·ı āsāf-nāmdār (Ü.416a) ve yine şehr·i İstanbul vaṣfında nażm u nes̲r bir risāle·i belāġat-şiʿār bu ḥakīrüñ manẓūrı olmışdur. Ve kendüsi ile daẖi sene sittīn es̲nālarında mücāleset ü muṣāḥabetimüz vuḳuʿ bulmışdur. Ol tārīẖde (F.370b) baʿż·ı ʿamā'ir kitābetlerine ibtilādan ṣoñra (K.429a) Ḥażret·i Ebī Eyyūb·i Enṣārī evḳāfına kātib ve şāʿir Yaḥyā Beg mütevellī·i muḥāsib idi. Rüzgār yazup yañılup iki ehl·i (Hk.294b) dilüñ ṣaḥīfe·i murādātını kilk·i ʿināyetle mersūm ḳılmışdı. Baʿdehū Laṭīfī Mıṣra gitmiş idi. Anda baʿżı müfidce kitābetlerle riʿāyet olınup sedd·i ramaḳ ḥāṣıl itmiş idi. Ḥattā ṭāliʿ·i nā-sāz-kārından vāfir şikāyet eyledi.

Naẓm

Baña bu ṭāli-ʿi bedden mi yā Rab bunca miḥnetler
Bu gūn-ā-gūn melāmetler bu merhemsüz cerāḥatler

beytini ḥasb·i ḥal idindi. Bu ebyāt daẖi anuñ varidātındandur.

Ve lehū

Sürme çeksün özüni nergis·i mestānuñdan
Şānenüñ gitsün eli zülf·i perīşānuñdan

Diger

Biz kim ġubār·ı pāy·ı seg·i kūy·ı dil-berüz
Ulularuñ ayaġı tozı ẖāk·i kemterüz

Naḳş·i dü-kevni āyīne·i cāmda seyr ider
Faḳr u fenā serīrine mālik Sikenderüz

LAʿLĪ :

Ṭarīḳ·i ʿilmden ferāġat itmiş Üskübde sedd·i ramaḳ içün baʿż·ı cihāta ḳanāʿat itmiş ḳalmış abdāl-meşreb kişi idi.

Min ebyatihī

Zāhidüñ başında cennet ʿāşıḳuñ dīdār·ı yār
Lā-cerem her kişinüñ başında bir sevdāsı var

LEMʿĪ :

Lāmiʿī merẖūmuñ oġlıdur. Bir dervīş kişi imiş. Ḥattā ṣanāyıʿ·ı ʿarużiyyeden bir risāle te'līf idüp şehzāde Sulṭān Meḥemmed Ḫana ṣunup mülāzım olmış. Baʿdehū ḳırḳ aḳça ile İçil müderrisi iken vefāt eylemiş.(H.370a)

Min naẓmihī

Fikr·i zülfüñdür şeb·i ẓulmetde cān eglencesi
Gicelerle murġuñ olur āşiyān eglencesi

LİVĀY� :

Nāmı Ḥıżrdur. İstanbul ḳuloġullarından iken taḥṣīl·i maʿrifet itmişdür. Ḥaḳ budur ki bu maṭlaʿı kem degüldür.

Naẓm

Şöyle saḳla sırr·ı ʿışḳı tende cānuñ ṭuymasun
Belki adın añma aġzında zebānuñ ṭuymasun

ME'ĀLĪ ÇELEBİ :

Beyne'l-ḳużāt Yarḥiṣāroġlı Köse Me'ālī diyu meşhūr ʿacbe-rūy u laṭīfe-gūy u mürevvet-ẖūy bir ẓarīf idügi mezkūrdür. Elbette ʿavretlerden hārib ve dil-ber cevānlar seyrine rāġıb olmaġla Mīẖāliç ḳāḍīsı iken bir kul oġlına ibtilāsı ve ol ʿişvekāruñ derdmende bir ġarīb cevr ü cefāsı (Hk.295a) Teẕkire·i ʿĀşıḳda mesṭūrdur. Menḳūldür ki ʿilm ü fażlı muḳteżāsınca mevālī·i ʿiẓāmdan olması muḳarrer iken hezliyyāta raġbeti yüzinden vicāheti (Ü.416b) māniʿ olmış. Ol daẖi görmiş olmaz ḳaṣaba ḳāḍīlıġına ḳānıʿ olmış. Ḥattā bir kere medreseye dek ṭālib olur. Ḳāżī ʿaskerler tereddüd itmegin bu maḳūle bir hicve rāġıb olur.

Naẓm

Kime aġlayum bu ẓulm·ı nā-ḥaḳ u bī-dāddan
Ḳāżī-ʿaskerler degül maḥżūẓ ʿadl ü dāddan

Her ḳażiyye lāyıḳınca ʿarż olınsa dir idüm
Ḥükm·i sulṭāndur siyāset aġlama cellāddan

Medrese virdüklerinüñ eks̲erinden yeg idüm
Ben daẖi bir ṭoġrı ḥarf ögrenmedin üstāddan

Tācīzāde şefḳat itmez Zeyrekoġlı n'eylesün
Āşinādan ẖayr gelmez ne umarsun yāddan

Ẓulm·i devrandan Me'ālī nice iñlersün nice
Kimse işitmeyicek aṣṣı ne bu feryāddan

El-ḳıṣṣa gāh Ṣofyaya gāh Filibeye ḳāḍī olmış. Çaḳ ṣoñra Sulṭān Süleymān Ḫan cülūsında izdiyād·ı devlet ü ʿunvān bulmış. Yaʿnī ki şehzādeligi ḥālinde Me'ālī Maġnisada bulınmış. Naẓm u nes̲r ile āşinālıḳ kesb itmegin es̲nā·yı saltānatda kendüyi ṭuyurmış. Ḥattā ḳumaş çullar ve gümüşden zencīr yularlar ile bir iki yararca atlar çekmiş. Bi-ṭarīkı't-te'bīd Gelibolı ḳażāsı virilüp ʿamāˀir·i sulṭānīden Bolayır tevliyeti (K.429b) yevmi yüz aḳça ile żamīme ḳılınmış. Bu vech ile ḥuṣūl·i merāmdan ṣoñra on yıl miḳdārı ʿömr sürüp refāḥ·ı ḥālle geçinmiş ʿĀḳıbet sene is̲nā ve erbaʿīn ve tisʿamie tārīẖinde fevt olmış. Ḥattā kendüden bu maḳūle bir tārīẖ ṣudūrı taḥaḳḳuḳ bulmış.

Naẓm

Me'ālī çünki ʿazm itdi ḳapuña
Ḫudāyā raḥmüñ ile eyle tekrīm

Ḥabībüñ ḥürmetine yā İlāhī
Müyesser ḳıl aña cennetde tesnīm

Vefātına melekler didi tārīẖ
Me'ālī Ḥaḳḳa ḳıldı cānı teslīm

Kendü kedisi vefātına

Naẓm

N'idelüm āh pisi n'eyleyelüm vāh pisi

ser-bendini müştemil (F.371a) mers̲iye dimişdür. Leṭā'ife müteʿalliḳ (Hk.295b) daẖi nice sözler söylemişdür. Eşʿārınuñ mükemmel dīvānı menḳūldur. Ḥālā ki nā-yāb u ġayr·i mevṣuldür.

Min ebyatihī

Ṣunsam n'ola göñül varaḳın dil-rübālara
Ḳaġıd ṣunar çü ẓulm gören pādişālara

Ve lehū

Reşk·i gülzār itdi yārüñ ḥaḳ ruẖ·ı zībāsını
Bāġ·ı ʿālem oda yaḳsun lāle·i ẖamrāsını

Ṣūfi ẖaylī maʿrifetdür çoḳ hünerdür bilmiş ol
Dil-berüñ aʿlāsını bilmek meyüñ ġarrāsını

Vāʿiẓ·i şehr öyle beñzer dōstlar oġlan sever
Hücresine degişürür ṭurmaz öli ẖalvāsını

Merḥūm bir derece de küseç imiş ki aṣlā rīşi görünmemegin görenlerün gülmemesi güç imiş. Zīrā ki min vech kendüsi bir üştüre dönüp burnı anda örgüç imiş (Ü.417a). Bu daẖi anuñ hezliyātındandur.

Ve lehū

Denedi ṭāliʿ·i naẖsin Me'ālī
Daẖi manṣıb diyu ol aġzın açmaz

Ne yüzle istesün ol manṣıbı kim
Ki seyrekdür ṣaḳalı sözi geçmez

Diger

Pireler Arnavud bitler Urusdur
Yavuzdur taẖta biti Engürüsdür

MAḤREMĪ :

İstanbullıdur. Müddet·i medīd Ġalaṭada niyābetle rūzgāruñ geçürmiş baʿż·ı ẓurefā ve şuʿarāya hem-dem olup niʿmetini yedürmiş içürmiş kimsedür. Bir tārīẖde Ṣaḥn müderrislerinüñ şāhid-bāzlarından Pīrī Paşazāde Meḥemmed Çelebi ve Aşçızāde (H.370b) Ḥasan Çelebi tebdīl ṣūretle Ġalaṭaya geçmişler. Pasḳalya cemʿiyyeti olmaġın muġ-beçe dil-berler seyrine raġbet idüp deyr içine girmişler. İttifāḳ Maḥremī bunları seçmiş.

Naẓm

Ḳalaṭaya ṣanem seyrine gelmiş
Sitanbuldan bir iki dīn ulusı

bedīhesini dimiş. Ḥattā Paşazāde işitdükde Ġalaṭa ḳāḍīsına ẖaber gönderüp niyābetden ʿazl itdürmiş. Bir zamān Selānikde daẖi nīyābet idüp gemi ile gelürken küffāra esīr olmış. Baʿdehū ehl ü ʿıyālini rehn idüp der·i devlete geldükde vefātı taʿayyün bulmış. Ḥattā Naḳḳāş Ḥaydar ki Nigārī maḥlaṣdur mezbūruñ yār·ı ḳadīmi olmaġın kendüden ṣoñra erbāb·ı devletden biñ yedi yüz filori cemʿ idüp anları ḳurtarmış.

Li münşiihī

Zihī mürüvvet zihī fütüvvet zihī ḥaḳīḳat zihī uẖuvvet

Mezbūr Maḥremī Sulṭān Selīm ve Sulṭān Süleymānuñ (Hk.296a) ġazāların naẓm itmişdür. Basiṭ-nāme nām bir risāle diyüp ṣāfī Türkī dilden bu maḳūle ebyātla naẓm getürmişdür.

Naẓm

Gördüm segirdür ol ala gözlü geyik gibi
Düşdüm ṣaçı duzaġına bön üveyik gibi

Ġazel

Āb·ı zencīrüñ sürür ʿışḳuñla bir şūrīdedür
Seyr içün rūşen-cemālüñ her ẖabābı dīdedür

İdemez ṣaẖrā-nişīn·i ʿışḳ ile seyr ü sülūk
Sākin·i kūh u belā vü ġam ʿaceb vādīdedür

Geçdi ʿömrüm ol dehenden bir cevāb (K.430a) işitmedüm
Ḥāṭır·ı şūrīde ṣanmañ yoḳ yire rencīdedür

Maḥremī maʿnā·yı ġayre itme zinhār iltifāt
Lezzet·i kāmil olur mı anda kim ẖāyīdedür

Ve mezbūr Maḥremī Keşfī·i sābıḳı hicv idüp dimişdür.

Naẓm

Keşfī menkūḥesine bez aldı
Alduġı bez velīk seyrek idi

Göricek anı didi ẖatunı
Baña bundan ise ṣıḳı yeg idi

Ol daẖi Maḥremī ḥaḳḳında söylemişdür.

Keşfī-gūyed

Maḥremī maḥremüñ bir ev almış
Ṣatuben levḥini otaġasını

Yuḳarısını saña ẖāṣ itmiş
Vaḳf·ı ʿām eylemiş aşaġısını

MAḤVĪ:

İstanbuldan Bāzārbaşızāde dimekle meşhūr nām·ı māder-zādı Ḥasan olup ʿahd·i cevānīde ḥüsn ü cemālle (Ü.417b) meẕkūr bir kimse imiş. ʿUnfuvān·ı şebābı ḥālinde ki ʿilm·i mūsiḳīde ve perendelikde ve silāḥ-şōrlükde ve tīr-edāzlıḳda her cihetle hünerverlikden ġayrı cihet·i ʿilmiyyesi daẖi maʿmūr imiş. Muṣāḥabeti ẖod maṭbuʿ·ı ḳulūb idügi meşhūr imiş. Āẖır Anaṭolı vilāyetindeki ḳużātuñ meşāhirinden olmış. Kendüden bu maḳūle pesendīde ebyāt daẖi ṣudūr bulmış.

Naẓm

Gözüñle ḳaddüñ ü zülf·i ẖamuñ müs̲ellemdür
Teraḥḥum eyle begüm ʿāşıḳa bu ʿālemdür

Leb-be-leb olduġı içün leb·i dil-dāra ḳabaḳ
Teşne-diller anı aġzından öperler şıbadaḳ

MÜDĀMĪ :

Ḳużātdan Gelibolılı Ḳara Memi Çelebidür. Ṣarı ʿAli Çelebi nām birāderi daẖi vardur. Biri ḳażāda mefẖar·ı aḳrān olduġı gibi biri ṭarīḳ·ı kitābetde ve yārān·ı ʿıyş u tenaʿʿuma taẖrīṣ ü raġbetde medḥ u taʿrīfe sezāvārdur. Ölür dirilürdi bir gice soḥbetsiz olmazdı. Gündüzini daẖi cemʿiyyetsiz geçürmezdi. (F.371b) Maʿa ẕālik cüll·i himmeti gāh olırdı bir gice iki üç meclis ṣavmaġa raġbetle ẓuhūr bulırdı. Egerçi kim Mevlānā ʿĀşıḳ Muḥammediye ṣāḥibi Yazıcızādenüñ aḳrabāsına lāḥiḳ ẓann itmişdür. Ḥālā ki ẖāneleri anuñ merḳadine hem-civār olmaġın ġalaṭ itmek ṭarīḳına gitmişdür. Bu maṭlaʿ mezbūr Müdāmīnüñ eşʿārındandur.

Min ebyātihī

Kūh·ı ġam çeşmesidür çeşm·i güher yaş degül
Saṭr·ı tārīẖdür üstünde anuñ ḳaş degül

MERDÜMī :

İstanbullıdur. Ġalaṭa Emīni ʿAli Çelebi nām sipāhīnüñ oġlıdur. Mezbūruñ babası ḥüsn·i ḥaṭṭa şöhre·i küttāb burīdesi ẖōd pesendīde·i aḥbāb bir kāmil ü hünerver idi. Ḥattā bir kere Şāhī Dīvānını tamāman kesdi. Veled·i ṣulbīsi Merdümī Ḳad temmet lafẓını aña tārīẖ düşürdi. Baʿdehū pādişāh·ı ʿālem-penāha ṣunup riʿāyet olındı. Ammā mezbūr Merdümī zamānında bir ḥüsn-dār cevan idi ki göz merdümi gibi her lahẓā manẓūr·ı aʿyān idi. Ele ṭanbūr alduḳda nevāẖtından zühre sāzın yere çalmaġ ister idi. Neġamāta ḳoyuldukda (H.371a) Ebu Naṣr·ı Fāryābī ʿālem·i rūḥānīden aḥsente ṣadāların mükerrer iderdi. İntihā·yı ʿömrinde Üsküb ḳażāsına vāṣıl oldu. Ḳırḳ āyet ve ḳırḳ ḥadīs̲ tertīb idüp ikişer beytle tercemesin yazdı ve nāmını Tuẖfetü'l-islām ḳodı. Bu ebyāt ol es̲erindendür. Ḥaḳḳā ki bu ẖuṣūṣda teferrüd itmişdür.

^9_28(I)
فاما اليتيم فلا تقهر- واما السائل فلا تنهر

Naẓm

Māl·ı eytām zehr·i ḳātildür
Yiyüp anı yetīme ḳahr itme

Eşk·i sā'il esās·ı ʿömri yıḳar
Ṣaḳın anı ḳapuñda nehr itme

Diger

Yoġ idi ʿālemde dermān dilde derdüñ var iken
ʿIşḳınuñ dārü'ş-şifāsında göñül (Ü.418a) bīmār iken

Ve lehū

ʿĀrıżuñda beñlerüñ od üzre ṣan ʿanber yaḳar
Kākülüñ gūyā ki hindū-beççedür micmer yaḳar

MESTĪ :

Novaberde nām şehIrdendür. Nevʿan (K.430b) inşāya ḳādir üslūb·ı muʿammāda māhir bāde-nūş u ẓarīf ve rind u şehlevend bir ẖarīf imiş.

Min ebyātihī

N'idem ki rāz açup ḳan aġlasa dīde dil·i zāra
Acır merdüm olan ḳanlusı olsa çeşm·i ẖūn-bāra

Ve lehū

Olalıdan dil·i dīvāne ṣaçuñ meftūnı (Hk.297a)
ʿIşḳ vādīsinüñ ey dōst benüm Mecnūnı

MÜSLİMĪ :

Ḳużāt·ı ḳaṣabātdandur. Ḥamīdiyyü'l-aṣl olan Ḳınalızāde ʿAli Çelebi Efendinüñ sinnen birāder·i mihteridür. Ḳırḳ aḳçe İçil medresesinden Amasiyyeye ḳāḍī oldı. Lākin Şehzāde Sulṭān Bāyezīd fetretine rāst gelmegin rūzgār·ı ġaddār anuñ cevrini müteḳāḍī oldı. Nice zamān bī-manṣıb ṭurdı. Ṣoñra Maḥalle ḳażasın ṭaleb itdükde ehluhū maḥalluhū dinildi. Türkī ve Fārisī eşʿārı vardur. Eks̲eri pesend ü taḥsīne sezāvārdur. Ḥattā Deryā·yı Ebrār tetebbuʿında Behçetü'l-Esrār nām ḳaṣīde naẓm eylemişdür. Maṭlaʿı budur.

Min ebyātihi

^9_29(I)
حسر وانرا تاج زرين برسر ارچه زيورست
تاج زر را هر که اود رسر نيارد سرورست

Ve lehū

^9_30(II)
در تتبع قصدهء ظهير

صلای عيش بکردون رسن دلا اکنون

که دشت کشت چون کردون زسبر بو قلمون

سوی چمن حرکت کون در ابتدای بهار

در ابتدا متعذر بود از انکه سکون

Ve lehū

Māʿī dülbendi ile kāküli ol tersānuñ
Göge çekilmesidür fi'l-mes̲el ejderhānuñ

Ve lehū

Kaʿbe görmezse işigüñ neme yarar ṣanemā
Ṭutalum iki gözümüñ biridür ḳıble-nümā

Diger

Ḳad·i bālāsı ʿālem-tek elifdür rāst nāz içre
Benüm ẖam ḳāmetüm peyveste yā gibi niyāz içre

MEŞREBĪ :

Nefs·i İstanbuldan bir bıçaḳçızāde idi ve nüḳūş·ı ʿilm ü maʿrifetden levḥ·i zihni sāde idi. Yaʿnī ki ancaḳ sevād-ẖānlıġı var idi. Ve baʿżı ẖoş-āvāz sāzendelerle yār idi. Āẖır ḥaydar-ẖāne mücāvirlerine ḳarışdı. Şemle-pūş u iḥrām ber-dūş olup ḳalenderler ile yıldızı barışdı. Bu ḥālle sene is̲nā ve sittīn ve tisʿamiede fevt oldı.

Naẓmuhū

Firāḳuñla żaʿīf ü nā-tüvān ü derd-nāküm ben
Ġamuñdan şerḥa şerḥa pāre pāre çāk çākum ben

Kimi öldürse iḥyā eyler ol ʿĪsī-ṣıfat ammā
Bu ben ölümlüsin ḳatl eylemez aña helākum ben

MUṢṬAFĀ ÇELEBİ :

Piriştinelidür. Nice rūzgār defter-ẖāne·i Ḫaḳanīde kitābet idüp emānet ü istiḳāmetle şöhret bulmaġın sene sittīn ve tisʿamie (Hk.297b) es̲nalarında ol zümreye defterdār olmış idi. Bī-maẖlaṣlıġı kendüye maẖlaṣʿadd idüp Mihr ü Vefā ḳıṣṣasını naẓm eylemişdür. Baʿż·ı ebyātı daẖi meẕkūrdür. (Ü.418b) Ḥālā ki ġayr·ı meşhūrdur. Feammā bu beytler ol kītābdan olmaḳ üzre teẕkirede mesṭūrdur.

Naẓm

Virür rūy·ı siyāhum vechine nūr
Çıkar Hindüstandan Rūma kāfūr (F.372a)

Dönüpdür çūb·ı ẖuşka dest ü pāyum
Atıldı oḳum u yaṣıldı yayum

Vücūdum naẖlini şeyb eyledi pest
Ḥayātum çeşme-sārından yudum mest

Tülek-ẖāne durur bu dār·ı ālem
Döker bāl ü perin içinde ādem

Ṭoġan ṭurmaz içinde bu cihandur
Niçe yavrı uçurmış āşiyandur

Nitekim bu ḥaḳīr yaʿnī mü'ellif·i kes̲īrü't-taksīr sene sebʿīn ve tisʿamie tārīẖinde ol ḳıṣṣa·i meşhūreyi naẓm itmişdür (K.431a). Şaẖṣ·ı mezbūruñ taṣnīfini görmedin ḥuṣūṣa ki ẖaberin işitmedin (H.371b) nihāyetine iletmişdüm. Meger ki baḥrında daẖi muvāfaḳat itmişüm. Yaʿnī ki nādāniste anuñ gitdügi ṭarīḳa gitmişüm. Ḥālā ki üslūb·ı naẓmdaki teġāyüri ẓāhirdür. Ḥüsn·i edāda vü taẖayyülātında tebāyini ẖōd bāriz ü bāḥirdür.

Der-vaṣf·ı bezm

Şarāb olmayıcaḳ bāġı n'iderler
Erenler odsuz ocaġı n'iderler

Şarāb olmasa külẖandur bu gülşen
Çemen ẖōd zühre müstaġraḳ nişīmen

Eger meyden ġınā virseydi lāle
Tehī ʿarż itmek olmazdı piyāle

MUʿĪDĪ :

Rūmilinde Ḳalḳandelen nām ḳaṣabadandur. Babası muʿīd olmaġın bu maẖlaṣı iẖtiyār itmiş. Kendüsi ṭarīḳdan ferāġatla ḥacc·ı şerīfden gelürken Mıṣrda ikāmet idüp beytü'l-māl kitābetinde evḳātını ebyāt naẓmına ṣarf iderken dünyādan gitmişdür. Zuʿmunca rūzgāruñ ferd·i yektāsı ve şuʿarā·yı Rūmuñ ferīd·i bī-hemtāsı idi. Ḥālā ki naẓmında olan me'āl rütbesine dāl ve bāʿis̲·i istidlāldür. Maḥzenü'l-Esrār baḥrında Vāmıḳ u ʿAẕrāsı ve buḥūr·ı mütenevviʿadan manẓūm baʿżı ḥikāyāt·ı naẓm-ārāsı vardur. Eşʿārından bunlar ile iktifā olınmışdur.

Naẓmuhū

Ṭāliʿum naẖs olduġı çarẖ·ı sitem-gerden midür
(Hk.298a) Başuma bunca belā dilden mi dil-berden midür

Defter·i ʿuşşāḳa yazmışsun raḳībi ṭutalum
Gel sen inṣāf eyle andan ol bu defterden midür

Diger

Ġam beni öldürdi il şād olduġından baña ne
Ben yıḳıldum ġayruñ ābād olduġından baña ne

Çün benüm ḥālüm bilinmez biñ kez ölsem derd ile
Her kişinüñ ẓulmüne dād olduġından baña ne

MÜ'MİN :

Pirizren nām ḳaṣabadan imiş. Kendüye ve şehrine ve şiʿrine ḥüsn·i ẓann üzre imiş. Rūy·ı zemīnde Pür-zerrin ve anda benüm gibi şāʿir·i güzīn ve manẓūm sözlerde benüm eşʿārum gibi dürer·i semīn gelmiş degüldürdir idi. Cāmī ve Ḥāfıẓ benüm ʿaṣrumda gelse baña bi'ż-żarūre baş egerler idi diyu söylerdi. Dānişmend nāmına olup sarāyda (Ü.419a) Baltacılar ẖācesi oldı. Lillāhi'l-ḥamd böyle bir rütbe·i ʿāliyyeye yetdüm diyu bıyıġın balta kesmedügi taʿayyün buldı. Gāh defʿaten elli aḳça medrese istedi gāh oldı ki yüz elli aḳça kāḍīlıġa tenezzül itdi. ʿĀḳıbet altı aḳçe vaẓifeye ḳanāʿat ḳıldı. Dā'imā ṣūreti çirkīn u vesaẖnāk destārı ve cāmesi ṣād-çāk rūyı nā-şüste gāh rīş ü sebeleti nā-terāşīde ẖuṣūṣā jülīde her yiri nā-pāk bir şaẖṣ idi. Maʿa ẕālik mülūk·ı kefere evlādından geçünürdi. Cedd·i nā-pāki Sāfūr nām gebr·i maġrūr idügün haber virürdi. Ḥattā Sāfūr-nāme nām bir kitab naẓm itmiş idi. Ebyātını otuz biñ beyt ḥisabına eylemiş idi. Erkān·ı ẖamse·i islāmiyye nām manẓūmesini Rüstem Paşaya virmiş idi. Mü'ellefātı desteye çıḳduġını anda bildürmiş idi. Bu beytler şeh-nāmesindendür.

Naẓm

Olupdur ol güllerle ṣaḥrā yine
Hezār āb-gīne yā bir āyīne

Ney·i nīze irdükçe ṣarṣar-mis̲āl
Söyünürdi ḳandīl·i ʿömr·i ricāl

Ve lehū

Efendi devr·i ʿadlüñde revā mı
Ḫarāb ola yıḳıla bir ʿimāret

Pilavınuñ ṣorarsañ dānesini
Siñirmek key hüner (K.431b) yutmaḳ kerāmet

Fodulası yenilmez yaẖnisi çig
Ṭaʿāmında ne leẕẕet var ne ḥālet

MEYLĪ :

Burusevīdür. Bir gözi kör ve bir ḳolı ḳolaḳ ve bir ayaġı saḳatdur. Ḥālā ki fitne fenninde ayaġın çeker bulınmayup kendüsi (Hk.298b) faḳaṭdur. (?)

Min naẓmihī

Murġ·ı dil ey yüzi gül kūyına varmaġ ister
Ṭalbınur bāl ü peri yoġ iken uçmaġ ister

NİS̲ĀRĪ :

Sīrōzī bir şāʿir·i ṣāḥib-vücūddur. Ḳadrī Efendiden mülāzım olup ḥālā zümre·i ḳużātdan maʿdūddur. Evvelā Türkī eşʿāra küşīş eyledi bir nice dīvān ṭoldıracaḳ sözler söyledi. Baʿdehū Fārīsī-gūyluġa başladı. Sā'ir şuʿarānuñ ġazeliyyātı tetebbuʿına tenezzül itmeyüp Ḫāce Ḥāfıẓ Dīvānına el urdı. Elifden başlayup (F.372b) yāya varınca neẓāˀir diyüp ġāyete irgürdi. Çaḳ ṣoñra fuṣaḥā·yı ʿAraba ulaşdı. Anlardan daẖi Farazdāḳa ve Ḥassāna (H.370a) ṭolaşdı. Eks̲eriyā ṣarıca ḳuṭnīler giyünürdi. Derūnı vü bīrūnı zerd renk libāslara girüp ṣalunurdı.

Ve lehū

Ṣūfiyā var oda ur ẖanḳāh ü nāmūsı
Zāhidā gel yile vir ṣavmaʿa vü sālūsı

Nice germ olmayalum başda hevā·yı zülfüñ
Dil·i sevdā-zedeye mirvaḥadur tāvūsı

Bend·i zencīr·i ġam itmişdür o leylī zülfüñ
Dil·i mecnūn mı ol silsile·i gīsūsı

Zülf·i cānāne vefā kişverinüñ sulṭānı
Çeşm·i fettānı belā ʿaskerinüñ cāsūsı

Ey Nis̲ārī yüri vaṣṣāf·ı cemāl·i yār ol
Ḳo ḥikāyāt·ı Cem ü Ḫusrev ü Keykāvūsı

Min lisāni'l-ʿArabiyye

^10_1(I)
ابن ذکاء خده کا من کفر جعده

غيهب ليل صدغه ساتر صبح حده

صبح وصاله لمن تاب بظل هجره

يوم عداده لمن کان علی وداده

فی شرف و بهجه صار فريد عصره

ظل وحيد دهره باب فسيح وحده

عسعس ليل جوره ادبر يوم عدله

اخلف امر وعده تستر وفاء عهده

Fārisīde kendüler taḳrīr itdükde her beytinüñ müteʿaddid meʿānīsi muḳarrerdür. Ġayriler taṣavvurında ammā ḥuṣūl·i feḥvāsı ġayr·ı müyesserdür.

NİŞANĪ :

Celālzāde Muṣṭafā Çelebidür. Vilādetleri Tosyada vāḳıʿ Celāl nām bir ḳāḍī oġlı idügi şāyıʿdur. Naẓm u nes̲rleri ʿuzūbet·i kelāmda yeksān nitekim ʿilm u maʿrifetleri meziyyetde tevemāndur. Feammā seẖāda Muʿan ibni Za'ideden keremi ziyāde mürüvvet ü ʿaṭāda Ḫātem·i Ṭāīye teşbīhleri fevḳa'l-ʿādedür. Ġarābet bundadur ki üç birāder idi. Üçü daẖi maʿārif ü leṭā'ifde birbirlerine hem-ser idi. (Hk.299a) Biri daẖi mevālīden Ṣāliḥ Efendi idi ki şiʿr ü inşāda bir nāmdār·ı hünerver idi. Biri ʿAṭāullāh Beg idi ki ʿAṭāyī maẖlaṣı ile zümre·i şuʿarāya ser-defter idi. ʿIraḳeyn seferinde sene iḥdā ve erbaʿīn ve tisʿamie tārīẖinde nişāncılıḳ manṣıbı virildi. Yigirmi üç yıl edā·yı ẖiẕmetden soñra istiġnā idüp ferāġati evlā gördiler. Baʿżılar ḳavlince Rüstem Paşa kendüyi sevmemegin yirüñizi oġluñıza ʿarż idelüm diyu evvelā ʿażline rıżā eyledi. Baʿdehū āẖer kimseye virüp kendüyi bir mikdār teḳāʿüdle mütesellī ḳılmaḳ istedi. Ḥālā ki ḳadr-şinās·ı devrān (K.432a) yaʿnī pādişāh·ı ʿālem-penāh riʿāyetinde cüll·i himmet ḳıldı. Manṣıbı ḥālinde mutaṣarrıf olduġı ẖāṣları cemīʿan ber-vech·i teḳāʿüd virilmesini emr itdi. Tekrār yine fetḥ·i Sigetvār es̲nālarında nişāncı oldı. Sene iḥdā ve erbaʿīn ve tisʿamie tarīẖinde fevt olınca meks̲ ile taʿayyün buldı. Ve ammā evvelā hile ile ʿazl olındı. Evvelki iltifātı bulmamaġın

Naẓmuhū

ʿAceb mi göklere aġsa fiġānum
Elümden uçdı şāhin·i nişānum

ser-bendi ile tercīʿ-bend didi. Ve ṭarīḳ·ı inşāda Miʿrācu'n-Nübüvve nām bir kitāb te'līf eyledi. Yaʿnī ki Fārisīden terceme idüp ḥüsn·i edā ile taṣnīf eyledi. Ve yine tevārīẖden Ṭabaḳātü'l-Memālik nām bir kitāb·ı müsteṭāb es̲er ḳodı ki her gören pesend ü taʿrīf itdi. Ve yine teḳāʿüdden ṣoñra Mevāhibü'l-Aẖlāḳ nām bir es̲er daẖi ḳodı. Güzīde eşʿārından teẕkirelerde yazılan bunlardur.

Min ebyatihī

Semen-sā kākülüñ kim ṣafẖa·i ruẖsāra yaṣdanmış
İki hindūya beñzer kim yatup gülzāra yaṣdanmış

Ve lehū

Nedür ey dil bu āh u nāle ʿışḳı böyle fāş itmek
Saña mı ḳaldı ey dīde cihānı böyle yaş itmek

Giderme ṣafḥa·i ḥüsnüñde ḥaṭuñ sebze·i terdür
Żarardur (Ü.420a) bu muḥaḳḳaẖ al evrāḳı tırāş itmek

Ve lehū

Ey cebīni maḥv iden māh·ı münīrüñ pertevīn
Rūşen eyle nūr·ı (Hk.299b) ruẖsaruñla gel göñlüm evin

NAẒMĪ :

Edirnelidür. Nām·ı māder-zādı Meḥemmed olup cemīʿ·i ʿömrüñ tetebbuʿ·ı eşʿāra ṣarf idüp Neẓāˀir·i Naẓmī nām mecmuʿası vardur. Ḥaḳ budur ki nihāyetsiz güzīde eşʿār derüp kendünüñ daẖi mükemmel dīvānı pesende sezāvārdur. Evā'il·i ḥālinde yeñiçeri imiş. Ṣoñra bölüge çıkup silāḥdārlara ilḥāḳ olınmış.

Min ebyatihī

Dehānuñ būsesin ḳılmaḳ temennā
Bir olmaz fikrdür yoḳ yire cānā

Nice bir ṭolı āy vāy ile kūyūn
Yazıkdur ehl-iʿışḳuñ āhın alma

Leṭāfet birle ẕātuñ gerçi cevher
Velī ḳalbüñ nigārā seng·i ẖārā

Ṭavāf·ı Ḳaʿbe·i kūyuñ ṣafāsın
Bulır mı (H.372b) Ḥacca varsa ṣūfi farżā

Ṣataşdum Naẓmiyā bir özge derde
Devāsın bulmaya ʿālemde derdā

Ve ṣanʿat·ı maḳlūb·ı müstevīde bu ḳıṭʿa daẖi anuñdur

Naẓm: (F.373a)

خوش کمالك همه كلامك شوخ اشناى لالى انشا

شو رخ بالال اب خروش اتش راهب بهار شنا

NİʿMETĪ :

İsmi Niʿmetullāhdur. Vālid u vālide cānibinden şeyẖzāde yaʿnī ki şerīfü'ṭ-ṭarafeyn bir merdümzādedür. Ḳalʿa·i Ḫonazda ṭoġmış ḳarībindeki Deñizli nām ḳaṣabada vücūda gelmişdür. Nice rūzgār dānişmend olduḳdan ṣoñra mülāzım oldı Risāle·i Ḳalemiyye ile beyne'l-buleġā iştihār·ı küllī buldı. Ve baḥr·ı serīʿda Yūsuf u Züleyḥā söyledi. Eşʿārını daẖi tertīb·i ẖurūf üzre dīvān eyledi

Naẓm

Tā kim cihāna pertev·i ḥüsni yayılmadı
Māhiyyetini ol güneşüñ kimse bilmedi

Göz göre nūr ẖiyre ider çeşm·i merdümi
Ol āfitāb·ı ḥüsne kemāhī baḳılmadı

Ve lehū (K.432b)

ʿAks·i müjgān·ı ruẖın dīde dil ü cānā ṣunār
Ṣanki berber ele āyīne ile şāne ṣunar

NAʿĪMĪ :

Çeşmecizāde dimekle meşhūr Niʿmetullah Çelebidür ki İstanbul içinde elli aḳçe ile müderris olmışdur. Ekābir ḳapularında tereddüd itdügiçün aḳrānına göre ḳatʿ·ı merātib (Hk.300a) behresin bulmamışdur.

Naẓm

Āsitanuñdur şehā dergāh·ı aʿlāmuz bizüm
Ḥaḳ bilür ġayrı ḳapudan yoḳ temannāmuz bizüm

Ḳullaruñ ʿālī-cenāb ise biz eñ ednāsıyuz
Yoluña olsun fedā aʿlāmuz ednāmuz bizüm

NAʿĪMĪ-İ S̲ĀNĪ :

İstanbullıdur. Ehl·i ḳalem zümresinden olmaġla ʿAli Paşa·yı cesīmüñ zamān·ı vezāretinde re'īs·i küttāb olmışdur. Ḥālince naẓmı vardur. Küllü kātib tāʿrifinde dāẖil iken bu deñlü dāniş ü bīnişle medḥ u taʿrīfe sezāvārdur.

Naẓmuhū

Cānā dime viṣālüme irmek muḥāldür (Ü.420b)
Kim bile Ḥaḳ müyesser ide ihtimāldür

Maġrūr olma manṣıb·ı ḥüsne igen begüm
Bāḳī degüldür elde bu bir dest-māldür

Göñlümde gözlerüñ senüñ ey Leylī·i cemāl
Mecnūna üns baġlamış iki ġazāldür

Cānā murādı şiʿr degüldür Naʿīmīnüñ
Belki cenāb·ı ʿālīye bir ʿarż·ı ḥāldür

NİḲĀBĪ :

İzniḳīdür. Muḥyiddīn Fenārīden mülāzım olup giderek ḳāḍī·ı Keşān oldı. Es̲nā·yı seferinde reh-zenān·ı merdüm-keşāna rāst gelüp keşān-ber-keşān ḍarb·ı tīġ u külüngle bī-nām u nişān oldı.

Ve lehū

Būsene dil ḳānıʿ olmaz vaṣlınuñ şeydāsıdur
Dōstum maʿẕūr ṭut dünyā ṭamaʿ dünyāsıdur

Ve lehū

Ḫāk·i pāy·ı yār içün ṭurmaz yeler bād·ı seḥer
Kendüyi göstermez ammā sürmeyi gözden siler

NAḲŞĪ :

İstanbullıdur. Naḳḳāşlar zümresinüñ ve müneccimīn fırḳasınuñ üstād·ı maḳbūlidür. Şāʿiriyyeti daẖi kem degüldür. Yaʿnī ki ol meziyyeti daẖi mübhem degüldür. Bu hünerlerinden ġayrı dehrīligi muḳarrer rafż u ilḥād şīvesine raġbeti mükerrer bir kişidür. Maʿa ẕālik merdümleri zemm itmek heccāvlık luʿbetine dad virmek kendinüñ işidür. Ammā naḳḳāşlıġı müsellemdür. Taḳvīm istiẖrācında ve ol fenne müteferriʿ mezāyāda bir daḳīḳa-şinās ādemdür. Sulṭān Süleymān Ḫan Cāmiʿi ki yapıldı. Dārü'l-mülk·i İstanbuldaki müneccimīn içinde mümtāz olmaġın sāʿatçılıġı aña virildi. Bir zamān üstād Şāh Ḳulı Naḳḳāşdan her gūne naḳş murād idinmiş (Hk.300b). Ḥuṣūl·i merāmı ʿavḳ olınduḳda bu ḳıṭʿayı gönderüp muḥaṣṣalü'l-merām olmış.

Naẓmuhū

Göñlümi eglemege ʿAlī ʿışḳına begüm
Gel bāri eyle sīneme bir ẕü'l-fiḳār naḳş

İltüp ṣuya ṣusız getürür Mānīyi revān
Dest·i leṭāfetinden olan āb-dār naḳş

Alma gözüm yaşını ṣaḳın naḳş·ı ḥüsñüñi
Ṣu ṭoḳununca olmaz igen pāyidār naḳş

Her biri kebkebenüñ izüdür ẖāk-rīz iden
Olsa ʿaceb mi yürüdügin reh-güẕār naḳş

NİGĀHĪ :

Nefs·i İstanbulda ẓuhūr itmiş bir ḳābil cevān imiş gāh ṭarīḳ·ı ʿilme sülūk itmiş gāh taḥṣīl·i kitābete küşīş ḳılmış bir pesendīde-şān imiş. Feammā çoḳluḳ muʿammer olmamış. Bī-vefā dünyāda cefādan ġayrı nesneye dest-res bulmamış.

Naẓm

Tenhā senüñle ḳalmaġıçün bu zamānede
Bir ḳaç kimesne Yūsuf·ı Mıṣrīyi ṣatdılar

Ben ġār·ı hicrde nice biñ sāl yatduġum
Aṣḥāb·ı Kehf işideli bir pāre yatdılar

Ve lehū

Bī-ʿamel cennete girmez diyu daʿvālar ider
Gūyiyā almış idi (H.373a) cenneti vāʿīẓ ʿamele

Cümle ʿuşşāḳuñ işigüñde biter gerçi işi
Bitdi bizüm işimüz işigüñe vara gele

Şāh-bāz itdügiçün çeşmüñe kendin teşbīh
Anı ṣayyādlar ey kebk·i ẖırām aldı ele

NŪḤĪ :

Rūmilinden Piriştinelidür (Ü.421a - F.373b). Nām·ı māder-zādı Eyne Ḫan iken tebdīl idüp Aḥmed ḳomışdı. Şuʿarādan Levḥī ve ʿAzmī Beg Maḥremī ve Fiġānī ve Niʿmetī Beg hem-demi ẓurefā·yı ʿayyāşīnüñ muẖteremi bir nedīm ü kerīm ādem idi. Bir zamān Dāvud Paşanuñ kitābetin itdi (K.433a). Bir zamān Şehzāde Sulṭān Meḥemmed Ḫanla sancaġa bile gidüp kātib·i sırrı nāmına oldı. Ve anlar vefāt itdükden ṣoñra der·i devletdeki küttāba ḳarışup taʿayyün buldı. Feammā evā'il·i ḥālinde şarāb·ı müdāma mübtelā olmaġın ẖidmet·i dīvāniyyede aña mecāl olmadı. Berşi refʿ it ʿaksi ile ʿāmil ol mażmūnına imtis̲āl idüp tenāvül·i berşe ve afyona ḳapuldı. Az zamānda bir mertebeye vardı ki ḳaşınmaḳdan yazı yazmaġa eli degmezdi (Hk.301a). Uyẖu yüzini ẖod düşünde bile göremezdi. ʿĀḳıbet ol ibtilāsı ġarḳ-āb·ı ṭūfān·ı fenā olmasını mūcīb oldı. Sefīne·i vücūdı sāḥil·i necāta çıḳmayup Van seferinde naḳl ü rıḥleti taḥaḳḳuḳ buldı.

Naẓm

Senüñ çak Nūḥ deñlü ʿömrüñ olsun isterüm Ḥaḳdan
Benüm fülk·i vücūdum rūzgārı geldi yapraḳdan

beytini oḳıyup yārānına vedāʿla cān virdi.

Min eşʿārihī

Ṣāf dil gibi gelüp meclis·i rindāna ṣafā
Aġzı ṣuyın aḳıdurmış leb·i cānāna ṣafā

Ve lehū

Ṣuya ḳonmış güle beñzer deheni dil-dāruñ
İçmege ṣu viricek ol şeh·i ẖūbāna ṣafā

NŪRĪ :

Sābıḳan Mıṣr ḳāḍīsı olan ʿArabzāde ʿAbdülbāḳī Çelebinüñ ḳulı idi. Oḳıyup yazup dānişmend olduḳdan ṣoñra Rüstem Paşa merḥūma virdi. Lākin murādınca riʿāyet görmemegin berş ü afyona düşüp naḳd·ı vücūdı telef oldı.

Naẓm

Eger can görmek istersen bedensüz
Yüri cānānı seyr it pīrehensüz

Ve lehū

Cevcevinden āleme sulṭān olur berrāşlar
Hey ne sulṭān belki cāna cān olur berrāşlar

Nem ḳaparlar oddan ammā gözleseñ ẖaṭırların
Yoluña cānlar virüp ḳurbān olur berrāşlar

Otunuñ kengerliginde söyleme ṭınma ṣaḳın
Kim o demde āteş·i sūzān olur berrāşlar

NEHĀRĪ :

Rūmilinde Pirizren nām ḳaṣabadandur. Bu maṭlaʿ·ı laṭīf andan ṣudūr itmişdür.

Naẓm

Ġamzeñ dile zaẖm ursa ciger ḳanı ṣaçılsa
Sūsenlere ḳarşu gül·i ḥamrālar açılsa

NİHĀNĪ :

Ḳasṭamonıdandur. Ḫuṣūṣā zümre·i ḳużātdandur. Mükemmel dīvānı taṣavvufa müteʿalliḳ ebyāt·ı leẕẕet-nişānı vardur. Cümleden biri bu ḳıṭʿa·i belāġat-beyāndur.

Naẓm

Ṣūfīliḳ tāc ile ʿabā oldı
Ḫayf kim maʿrifet hebā oldı

Dāniş ü fażlı ehl·i ʿilm olanuñ
Ḳaba dülbend ile ḳabā oldı

Ümerā ḳapusında anuñ içün
ʿUlemā ʿabd·i müşterā oldı (Hk.301b)

VĀḤİDĪ :

Gelibolılıdur. Küttāb zümresinden olmaġla benī nevʿinüñ maḳbūlidür. Laṭīfi ḳavlince (Ü.421b) mükemmel dīvānı raʿnā ġazeliyyātı ve ıṣġāya ḳābil muẖayyel mü'ellefātı vardur. El-ḥaḳ bu sözleri taḥsīne sezāvārdur.

Naẓm

Zerd olsa n'ola ḳaşlaruñ ey ruẖları gül-gūn
Ser-sūreleri muṣḥafuñ eks̲er olur altūn

VİṢĀLĪ :

Nāmı Sefer ve mevlidi İstanbuldur. Ḫuṣūṣā ki Ḥācīzāde dimekle maʿrūf kemāl·i ẕekā ve cevdet·i zihinle Fārisī Anesi diyu mevṣūfdur. Bu şiʿri ḥaḳ budur ki kem dimemişdür.

Min eşʿārihī

Rūz·ı hicrüñ olalı zülf·i siyāhuñ şāhı
Şeb·i ġam oldı ḳara günlülerüñ eyyāmı

Çīni zülfüñe Ḥabeşī memleketin beñlerine
Bir gice māh-ruẖı seyrine virmem Şāmı

Biz ölümlüsi iken itmese aġyārı helāk
Girmese ḳanımuza ḥançer·i ẖūn-āşāmı

HİCRĪ :

Mevālī·i ʿiẓāmdan Ḳara Çelebi dimekle meşhūr olan merḥūmdur ki tafṣīli ebnā·yı cinsi faṣlında mersūmdur. Babası Ḳāḍī Ḥüsāmüddīn nām kimesne idi ki Sulṭān Meḥemmed devrinde vezīr·i aʿẓām olan ve Üsküdārda ʿimāret yapdıran Meḥemmed Paşanuñ ʿuteḳāsından idi (H.373b). Kendüsi Kemāl Paşazāde merḥūmdan mülāzım oldı. Baʿdehū ḳaṭʿ·ı merātible dārü'l-mülk·i İstanbula ḳāḍī olup imtiyāz·ı (K.433b) küllī buldı. Ḥattā Ebu's-suʿūd gibi şeyẖü'l-islām mevcūd ve ḳāẓī-ʿaskerlerden Bōstān Efendi ve Muhaşşī Sinān Efendi gibi eʿālī ol zümreden maʿdūd iken mesned·i fetvāya Ebu's-suʿūddan ṣoñra anlar eḥaḳḳ idügi müttefiḳun ʿaleyh idi. Feżā'ilinden fażla eşʿār·ı laṭīfesi vardur. İnşāsı daẖi pesend ü taḥsīne sezāvārdur.

Naẓm

Gerçi her meh-rūya dil virmekde māhirdür göñül
Sen ṣanemden ġayriye baş egse kāfirdür göñül

Ve lehū

Yime hicrān ġamın ey dil ecelden öñdin olmış yoḳ
Yeter çek ġuṣṣa·i ḥaṭṭın yazılmışda (Hk.302a) bozulmış yoḳ

Ve lehū

Ol āsitāna ḥālümi kim ʿarż ider benüm
Ser-geşte ḳaldı nāme·i şevḳum kebūteri

Cānā saña saʿādetle büsbütün cihān
Ṭavḳ·ı belā vü ġam baña baẖş·ı ḳalenderī

Yārüñ dehānı sırrını bir bir aradılar
Bulmadılar nişānını ġā'ib erenleri

Bundan māʿadā merḥūm Ebu's-suʿūd Rūmili ḳāżī-ʿaskeri iken bu ḳıṭʿayı ṣunup istidʿā·yı ʿināyet itmişdür .

Ḳıṭʿa

Ḥikmetde Bū-ʿAlī ola ger şiʿrde Ẓahīr
İtmez ẓuhūr olmayıcaḳ kimseye ẓahīr

Ey mıṣr·ı fażla ʿizz ile sulṭān olan ʿazīz
Ḳaldum ayaḳda dāmenüñ olmazsa dest-gīr

HUDĀYĪ :

İstanbulda ṭoġup büyümişdür. Bilāl·i Ḥabeşī maḳāmında ṣalā Muṣlīsi nāmı ile şöhret bulmışdur. Beyne'ẓ-ẓürefā maḥbūb-dōstluġıyla engüşt-nümā olup ʿavret adın anmaġa ʿār ve zen lafẓı kendüye ṭaʿna-zenlige nümūdār iken ḥikmet Ḫudānuñdur temekküni ʿAvret bāzārında oldı. Cihet·i te'eẕẕini daẖi Sulṭān Süleymān Ḫanuñ ẖalīlesi cāmiʿinde taʿayyün buldı. Ḫaylī ẖoş-āvāz u maḳām-şinās ve nāme-perdāz kimse idi. Eşʿārı daẖi raġbete ḳarīn ve edāları (Ü.422a) dil-pesend ü rengīn olmaġın şāʿir dinilmege yarar ve muẖtelif bend·i müseddesleri ile şöhre·i diyār idi.

Naẓm

Belālaruñ dil-iʿuşşāḳ·ı dil-fikāre gerek
Belī ʿināyet ü raḥmet günāh-kāre gerek

Sipihri gör ki çeker sīnesine bir māhı
Heman felekde begüm ṭāliʿ u sitāre gerek

Belā vü derd ü ġama hemdem olsa dil nāçār
Ḥarīf u şāhid ü şemʿ u şarāba çāre gerek

Cemālüñi nice yüzden görem diyen diller
Şikeste āyīneler gibi pāre pāre gerek

Hudāyī tāze ġazeller ḳaṣīdeler diyicek
Hemīşe ol yüzi gül-ʿārıżı bahāre gerek

Ve lehū

Berḳ urur ruẖlaruñ ol kūşe·i ebrūlardan
İki yanuñda iki şemʿ gibi miḥrābuñ

HELĀKĪ :

Vilāyet·i Ḳaramāndandur. Ṭarīḳ·ı ʿilme sülūk idüp rütbe·i istiʿdāda vāṣıl olduḳdan ṣoñra imāmet iẖtiyār itdi. Fürs ü ʿarūżla iştihār bulup ṭālibīne taʿlīm semtini ṭutdı. Baʿż·ı nev-heveslerüñ müşkilini ḥall iderdi. Fürs ḳavāʿidinden su'āl itdüklerinde ḳanāʿat virecekleyin ifāde eylerdi.

Naẓmuhū

Çeşm·i ẖūn-rīzin ki vālāyile dil-ber baġlamış
Yaʿni ḳanludur diyu ṭutmış o server baġlamış

Ve lehū

Nice meyl itmesün Nīl ü Fırāṭa gözlerüm yaşı
Ki cennetden bile çıḳmış durur aġlaşı aġlaşı

Diger

Ṭabīb·i cūda idüp faḳr u fāḳādan zāri
Didüm ne çāre didi kim şarāb·ı dīnārı

Ve lehū

Cāmesiyle ḳoça gör ol ṣanemi ṭoyunca
Ādemüñ cānı çıḳar cāmesini ṣoyunca

Diger

Ey ḳılıcıyla manṣıba irişen
Şöyle beñzer firengīdür ḳılıcuñ

HİLĀLĪ :

İstanbullıdur. Taḳyacılıḳ ṣānʿatında ser-āmed·i rūzgār iken şāʿirlik fenninde ser-tāc u pīşe-kār añılmışdur. Ḫuṣūṣā ki pesend ü ıṣġāya ḳābil sözleri (K.434a) daẖi düşürmişdür.

Ve min eşʿārihī

Şikest olsa sürāẖī cām·ı meclis ber-ḳarār olmaz
Mes̲eldür sāḳıyā baş gitse ayaḳ pāyidār olmaz

Ve lehū

Beni yanında her kim ki görürse sen perī-zāduñ
Ṣanur taṣvīridür bir yirde Şīrīn ile Ferhāduñ

YETĪM :

İsmi ʿAlidür. Silaḥdārlar bölügünde dāẖil olan zümrenüñ bī-bedelidür. Merḥūm Ḥayretīnüñ ġazel·i meşhūrına cümleden aʿlā naẓīreyi mezbūr Yetīm dimişdür. Yaʿnī ki cevāhir·i kelimātından ve Lüccetü'l-Aẖbār nām (H.374a) kitabından ẕātı ne maḳūle dürr·i yetīm idügün bildürmişdür. Ol maṭlaʿı budur.

Naẓm

Göz yaşı gibi ṣuyı ġam gibi aşı var imiş
Ḳaysa Mecnūn dimeñüz ʿaḳlı maʿāşı var imiş

Ve lehū

Dirīġā münkesir göñlüm olupdur yārdan maḥrūm
Belī gözgü şikest olsa olur dīdārdan maḥrūm

Ve lehū

Geçüp devlet serīrinden muʿazzez çoḳ gedā-meşreb
Düşüp ẖāk·i meẕelletde yaṭur çok pādişā-meşreb

Maṭla

Sāḳıyā ṣanma görinenleri (Hk.303a) cām içre ḥabāb
Leb·i bārīküñe gözlükle baḳar cām·ı şarāb

Ve lehū

Anı ki yār vaʿde·i vaṣl ile güldüre
Ḳaṣdı budur sevinmek ile anı öldüre

Mes̲nevīsi daẖi dil-güşādur. Merḥūm Ḫayreddīn Paşa·yı Ġāzī vaṣfında (Ü.422b) bu ebyātı pesendīde·i aṣḥāb·ı ṣafādur.

Mesnevī

Nükte-güẕar·ı yem·i güftār·ı naġz
Muẖbir·i aẖbar u ḥikāyāt-maġz

Fülk·i maʿāniye açup bād-bān
Şöyle ḳılur lücce·i rāzı beyān

Mīr·i Cezāyir şeh·i mīrān·ı ġarb
Ṣafder·i merdāna dilīrān·ı ḥarb

Ḥamd aña kim nice zamān nice dem
Aḳdeñize baṣdum anuñla ḳadem

Milket·i Efrenci yaḳup yıḳmışuz
Deyrleri çanına ot tıḳmışuz

Mālik olup dil-ber·i tersālara (F.374b)
Ṭurra·i zünnār u çelīpālara

Baña yeterdi ululuḳ Ḥaḳ ʿalīm
Ṣandalınuñ oġlanı olsam Yetīm

El-ḳıṣṣa bir ẖoş-ṭabʿ ādem idi. Ekābirden herkesüñ ḥużūrunda mükerrem idi. Sene erbaʿīn ve sittīn ve tisʿamie muḥarreminde vefāt eyledi.

YAḤYĀ BEG :

Arnavud aṣlından Ṭuḳākīn begleri neslindendür. Aña binā'en Gülşen·i Envārında dimişdür.

Naẓmuhū

Arnavuduñ ẖāṣları yegleri
Nesl·i ḳadīmüñ Duḳākīn begleri

Pes babası yeñiçeri ocaġından ḥāṣıl olup kendüsi daẖi yeñiçeri oldı. Ḥattā ol zümrenüñ kātibi ḳapusında ẖıdmet iden şākirdlere ḳarışup taʿayyün buldı. Baʿdehū bölüge çıḳdı. ʿĀḳıbet selāṭīn evḳāfına mütevellī olup istiḳāmetle iştihār buldı. El-ḳıṣṣa gāh Bolayır ʿimāretine ve Ebī Eyyūb·ı Enṣārī evḳāfına ve nefs·i İstanbulda vāḳıʿ Sulṭān Bāyezīd Ḫan cāmiʿine tevliyet cihetinden küllī ẖidmet eyledi. Bi'l-āẖare vezīr·i aʿẓam Rüstem Paşa ki bi'ẕ-ẕāt baʿż·ı ebyātında mumāileyhe ṭoḳınmışdı. Yaʿnī kim

Naẓm

Eyā serīr·i saʿādetde pādişāh·ı cihān
Diri ḳala ne revādur (Hk.303b) fesād iden şeyṭān

beytiyle iktifā itmedi

Mıṣraʿ

Vücūdına sitem·i Rüstem ile irdi ziyān

beytini muṣarraʿ ẕikr itdi. Vezīr·i mesfūr daẖi tekrār destūr olduḳda mezbūrı nice kerre teftīş itdükden ṣoñra tevliyetden ʿazl eyledi. Yolı ṭarīḳ·ı defterdārlık iken İzvornik sancaġında otuz biñ aḳçe zeʿāmet virüp bu nezāketle şehrden sürdi. Sene is̲nā ve s̲emānīn ve tisʿamie tārīẖinde ki mezbūrla ṣoḥbetimüz sebḳ itdi. Evvelā bu maḳūle mers̲iyeyi iẖtiyār s̲āniyen bī-baklükle illere işʿār neden oldı diyu ṣorduġımuzda bir ġarīb cevāb virdi. Berā·yı iẓhār dimeyüp bi-ṭarīḳı'l-aẖfā maẖlaṣ ḳaydından müberrā miyān·ı şuʿarāya ilḳā (K.434b) niyyetinde iken ordu seyrine vardum. Mers̲iyemi bir nice şaẖṣuñ elinde gördüm. Meger ki yārāndan biri çadıruma gelmiş. Ben ẖābnāk iken müsveddemi bulup yazmış. Ān·ı vāḥidde ṭālibīne bezl idüp münteşir itmiş diyu bildürdi. Ammā baʿde zamān ki Rüstem Paşa ṣadra geçmiş birgün kendüsini ṭālib olup getürdüp vāfir itāb eylemiş. Bir pādişāhdur niẓam·ı ʿālem içün oġlını (Ü.423a) öldürdi. Ḫuṣūṣā ḳatline müftīlerimüz fetvā virdi. Bundan ṣoñra sen fużūlī bu maḳūle sözler söylemen is̲ābet daʿvāsın iden şehriyāra ẖaṭā eyledüñ dimeñ ne ẖaddüñ idi diyu ṣormış. Mezbūr daẖi ḥüsn·i tedārük idüp öldürenlerle bile öldürdük aġlayanlarla maʿan aġladuḳ. Bunda ẖaṭāmuz ne idügini bilmedük didükde ne bileyin ol söyledügüñ mühmelātda filāndan oldı dimişsin. Baʿżı kimesnelere iftirā itmişsin. Buña cevāb nedür didükde. Aṣıl-zādemüz ẖaṭā itdi (H.374b) dimekden ġaraż ehli iftirā eyledi dimegi münāsib gördüm. Bāʿis̲ bu idi ki ol maḳūle te'vīlāta muḳayyed oldumdidügini bu ḥaḳīre söyledi. Yaʿnī ser-encāmını (Hk.304a) bu yüzden beyān eyledi. Ve şol zamān ki Rüstem Paşa vefāt eyledi. Merḥūm Yaḥyā Beg sābıḳdaki rencīdeligini is̲bāt itdi. Yaʿnī ki mezbūra bi-ṭarīḳı'l-hicv bir mers̲iye didi. Āẖır bendini bir maṭlaʿ ile müzeyyel eyledi.

Min naẓmihi

Gülmez idi yüzi maḥşerde daẖi gülmiyesi
Çoġ iş itdi bize ol saġlıġ ile olmayası

El-ḥaḳ zebān·ı vuḳūʿa meyyāl ġazelde ve mes̲nevīde ṣāḥib-ḥāl bir şāʿir·i ehl·i kemāl idi. Egerçi üzerine celeb-keşlikden başḳası yaḳışmazdı. Feammā gizli genc gibi pūşīde idi. Evżāʿı ẖōd nādīde olup vaṣf·ı ḥāli gūyā ki nā-şenīde idi. Mes̲nevīde Şāh u Gedāsı ve Gencine·i Rāz nāmına bir kitāb·ı dil-küşāsı oldukdan maʿadā Yūsuf u Züleyhāsı ve Uṣūl-nāme nām bir kitāb·ı dil-ārāsı medh u tavsīfe sezāvārdur. Es̲nā·yı vefātında dīvānını daḥi tekmīl eyledi. Ol tārīẖde bu ḥakīr Bosna ser-ḥaddinde bulunmaġın ferzend·i ṣulbīsi olan Ādem Çelebi dīvānı dībācesini bize getürdi. Ḫaṭāsı var ise ıṣlāḥ itsünler vaṣiyetini itmişdür diyu ḥużurumuza yetürdi (F.375a). Ḥaḳḳā budur ki ẖūb edā itmiş ve ṭurfa ṭarzla inşā eylemiş. Ḥālāki terākib·i ʿArabiyyesinde bile ẖaṭāsı yoġ idi. Iṣlāḥa göndermeden maḳṣūdı ol iken ol daẖi nā-būd idi. Ammā Şāh u Gedāsından

Naẓm

Bile aġlardı aġlasam enhār
Bile iñlerdi iñlesem kūhsār

Ṣāf-dil ol begüm piyāle gibi
Ḳara göñüllü olma lāle gibi

Ve Gencīne·i Rāzdan

Naẓm

Geçinür bir dilim etmekle faḳīr
Yidi iḳlīmi yiyüp ṭoymaz emīr

Virdi biñ taẖt·ı Süleymān bāda
Rüzgāra ne döyer dünyāda

Ve Yūsuf u Züleyẖāsından

Naẓm

Babamuzla ṭurursun oṭurursun
Uyumaġa ḳoduḳ düş de görürsün

Ve Uṣūl-nāmesinden

Naẓm

Beni dūd·ı āh itmişdi nihān
Ṭumanlı ṭaġa dönmiş idüm hemān

Gülşen·i Envārından yuḳarıdaki beyti kāfidür. ʿĀşıḳāne ġazellerine daẖi nihāyet yoḳdur

Naẓm

Her kitābı oḳımış ʿālim ü dānāyuz biz
Dürlü dürlü dilimüz var ulu deryāyuz biz

Ġazel

Āẖır·ı māha döner derd ehlinüñ māhiyyeti (Ü.423b)
Varduġınca cānib·i żaʿfınuñ artar ḳuvveti

Ve lehū

İki ḳat oldı vücūdum ḳocadum ḳat ḳaldum
Melekü'l-mevt selāmını egildüm aldum

Ve Şāh u Gedā te'līfine bāʿis̲ olan Aḥmed Şāh ki derbān·ı pādişāhī olmışdur. Ve başına (K.435a) altun üsküf giyüp güneş gibi şöhret bulmış. Yaḥyā Beg ol tārīẖde bu ġazeli dimiş. Bā-ẖuṣūṣ ki mābihi'l-iftiẖārı olup meḥāfil ü mecālisde pesend olınmışdı.

Ġazel

Derbān·ı pādişāh idüp ol serv-ḳāmeti
Devrān yine ḳapuya getürdi ḳıyāmeti

Sürine sürine varayın āsitānene
Dergāhdan beni süre ẖışm ile ġāyeti

Baña şol deñlü eyledi ẓulmi ki ṣanuram
Dergāha varan andan ider hep şikāyeti

Merḥūm Yaḥyā Beg tā sene s̲elās̲e ve s̲emānīne dek ḥayātda idi. Ġālibā ḥisāb·ı ʿömri seksenden ziyāde iken rıḥlet itmiş idi. Mezārı ḳaṣaba·i İzvornikdedür. Raḥmetüllāhi ʿaleyh. Ḫudāyā cümlesine raḥmet eyleye.

II. Selim Dönemi

Şāirleri

(1566 � 1574)

FAṢLUN MİN ŞUʿARĀ'İ SULṬĀN SELĪM ŞĀH

Kendü cevāhir·i güftāra mālik ṭarīḳ·ı naẓmuñ deḳāyıḳına sālik ehl·i dillerüñ riʿāyetlerine mütehālik (F.410b) ṭabʿı selīm ʿaḳlı müstaḳīm bir şehriyār·ı ṣāḥib-dīhīm idi. Bu ḥaḳīr sene ẖamse ve sittīn ve tisʿamie tārīẖinde manẓūme·i Mihr ü Māhı itmām itdüm ki Ḳonya ṣaḥrāsındaki muḥārebeden bir yıl ṣoñra taḳbīl·i ʿatabe·i ʿulyālarına itḥāf niyyetine gitdüm. Fī nefsi'l-emr niçe riʿāyetler eylediler. Mes'ūlümüz olan pāye·i mülāzemetle muḥaṣṣalu'l-merām ḳıldılar. Ḥattā merḥameten ve şefḳaten ṭarīḳ·ı ʿilmüñ şedā'idinden taḥvīl ve fāḳamuzı rütbe·i kitābetüñ ʿavā'idine tebdīl buyurdılar. Ve bi'l-cümle dürer·i naẓma meyl·i tāmları muḳarrer idi. Niteki bu minvāl üzre sözleri raġbetde ʿayn·ı cevher idi.

Min eşʿāri'l-belīġa

Ṭālibā saʿy·i belīġ it kūy·ı yāre varı gör
Cānı cānāne virüp terk eyle bunca varı gör

Kūy·ı dil-berde gel ey zāhid kemāle ṭālib ol
Ārzū·yı cenneti ḳo cehd idüp dīdārı gör

Çeşm·i dil-ber ẖışm ile ʿuşşāḳı ḳatl eyler dime
Mürdeler iḥyā iden laʿl·i Mesīḥ-ās̲ārı gör

Zülf·i dil-ber ẖalḳa ẖalḳa rūy·ı yārı örteyor
Ser-be-ser ḳılmış iḥāṭa genc·i ḥüsni mārı gör

ʿIşḳ emrini ḳoyup gel ʿaḳla uyma ey Selīm
Şaḥne buyuruġına ḥükm eyleyen ẖünkārı gör

(K.435b) MEVLĀNĀ ĀGEHĪ :

İsmi Manṣūr ve Vardarīlikle meşhūr olup evvelā aṣḥāb·ı buḳʿadan Gelibolıda on beş aḳçe ile müderris ve baʿdehū ṭarīḳınca ḳażāya rıżā ile baʿżı ḳaṣabāta ḳāḍī vü dāris iken manṣūrlukla dār·ı beḳāya iẖtiyār diyār·ı fenādan rıḥlet ü güẕār eylemişdür (Ü.480a). Selīḳası ḳalīle ve bādresi nādire·i bī-ʿadīle idügine evṣāf·ı keştīdeki ḳaṣīdesi bürhān ve aña muʿādil ġayrı sözleri yoġ idügi bir vāżıḥ·ı beyāndur.

Laṭīfe: Ḫāṣlar ḳāḍīsı iken bir gün bu ḥaḳīre geldi ve ḳıllet·i maḥṣūl·i ḳażādan vāfir şikāyet ḳıldı. Gördüm ki böylelikle olmaz ve kimse kimse ile ẖuṣūmet idüp baña mürācaʿat ḳılmaz. Ve ol ṭarīḳla sicill ü ḥuccet aḳçesi ḳuvvet·i (Hk.380a) ḥuṣūl bulmaz. Taẖt·ı ḳażāmdaki reʿayā ʿumūmen gebr ü tersā olup kendülerden namāz ṣorıcı olam. Ve nezāketle bir ḳaç aḳçe cerā'ime dest-res bulam. ʿĀḳıbet āyīn·i baṭılları üzre kiliseye varanlar ve levendlikle varmayup ruhbānına mürācaʿat ḳılmayanları bir bir teftīşe mübāşeret itdüm. Ve bu hīle ile maḥsūl·i ḳażā nāmına bir miḳdār zehr·i ḳātile muvāṣalat itdüm diyu ḥasb·i ḥālini şikāyet ve faḳr u fāḳasını ḥikāyet ḳıldı.

Hele naẓma ḳādir şāʿirdür. Ve ʿilm ü maʿrifeti daẖi (H.409b) naẓmı rütbesi gibi bāḥirdür. Sene ẖamse ve s̲emānīn ve tisʿamie tārīẖinde vefāt eyledi. Raḥmetüllāhi taʿālā ve ʿaleyhi. Ve ol ḳaṣīdesindeki ebyāt·ı zībā ise maʿlūm·ı ẕevi'n-nühā olmaġla īrād olınmadı.

Min ebyatihī

Ayırdı ben ġubārı reh·i kūy·ı yārdan
Çoḳdur bizüm şikāyetimüz rūzgārdan

Ve lehū

Baḥs̲·i viṣālüñ olsa nice sebzezārda
Alınma sevdügüm çoḳ olur söz kenārda

MEVLĀNĀ SEYYİD İLĀHĪ :

Vardarī (K.477a) Selmān nām sāde-dil ü şīrīn kelām nev-heves·i ṣāḥib-ʿirfān terkīb·i bendler tetebbuʿına mā'il·i sermest ü ḥayrān idi. Ṭarīḳ·ı ʿilme sālik ve pāye·i mülāzemete mālik olduḳdan ṣoñra süveydāsına sevdā·yı ʿışḳ ẖıṭṭa·i cebīninde muḥabbet āyeti ser·i meşḳ muḳarrer olmaġın gāh Gülşenī ṭarīḳında dāmen-der-miyān ve edā·yı naẓm·ı pāk ile ol gülistāna bülbül·i ẖoş-elḥān oldı. Ve gāh dervīşlik daẖi ḳayd imiş bī-ḳaydlık hümā·yı ʿālem·i lāhūtī ṣayd imiş diyu ne dānişmendāne kisvete ve ne dervīşāne şāl·ı ḳanāʿata meyl itdi. Ḥattā bir zamānda Şām·ı şerīfde bu ḥaḳīre karīn ve gāh u bī-gāh ser-vaḳt·i ḥālet-baẖşımuza yakīn olmış idi. Ve baʿż·ı mü'ellefātımuza dest-res bulup istinsāẖ itmege müsāraʿat ve ẕihn·i şerīfine pūşīde olan nükātuñ (Hk.380b) istikşāfına mümāreset itmiş idi. Ḫayf ki cevānken fevt oldı. Ve İlāhīligi anı cānib·i İlāha cezb ile taḥaḳḳuḳ buldı. Ve bu ebyāt ol Vardarīnüñ vāridātındandur.

Naẓmuhū

Sırrumı fāş eyledi ol noḳta noḳta ẖāller
Ḳumda oynasun begüm şimden gerü remmāller

Ve lehū

ʿĀşıḳuñ rāh·ı belāda çeşme iden (Ü.480b) yaşını
Çeşmeler üzre iki tārīẖ ḳılmış ḳaşını

EMĀNĪ ÇELEBİ :

Rūmilinde Rusçuk nām ḳaṣabadan peydā olmış evvelā dānişmendlikle ve s̲āniyen ṭarīḳ·ı kitābetde ercümendlikle ẓuhūr bulmış esās·ı bünyan·ı (F.411a) maʿrifeti ḳavāʿid·i ʿulūmiyye ile muḥkem ve libās·ı ʿirfān u biżāʿati fevā'id·i fürs ferāsetiyle müstaḥkem lā'übālī ve ḳarīn·i eʿāẓim·i ehālī aḳrānınuñ mutaṣallibi ekfā' vü ẖullānınuñ mü'eddeb ü müte'evveli olup bir vāʿiẓ·i kürsī-nīşīn ki sehv ile ẖalṭ·ı kelām ve yañlış terkīb oḳımaġla cehlini iʿlān u iʿlām eyleye. Ol ḥāżır olduġı taḳdīrce sükūt itmemek belki dāmān u girībānından yapışup kürsīden aşaġa indirmek muḳarrer ve dāimā vicdānında emr·i maʿrūf ve nehy·i münker kitābet ide ide geldügi aḥkām gibi vācibü'l-imtis̲ālüñle muʿabberdür. Egerçi ki küttāb ammā henüz ṣāḥib-dīvān degüldür. Ve şiʿri az ve öz dimek vādīsine sülūkla şimdilik ol bıżāʿası verā·i kümūnda pinhāndur. Bu naẓmı daḥi ḥāline şāhid ve daʿvāmıza müsāʿiddür.

Min naẓmihī

Vaṣf·ı dendānını geh geh dil·i mahzūn söyler
Söylemez söylemez ammā dür·i meknūn söyler

Maṭlaʿ

Āḥir olsa rūze·i derd ü elem ʿīd eylesem
Sīne-çāk olsam libās·ı ʿışḳı tecdīd eylesem

Bu maṭlaʿı ġāyetde pesendīde ve edāya mā'il olan ehālī yanlarında ẖaylīce güzīdedür. Egerçi ki libās·ı ʿışḳı eylesem dimişler idi. Feammā ʿışḳ bir ṣıfat·ı kemāl ve tebdīl ü tecdīdi maẖż·ı vehm ü ẖayāl olmaġla şevḳi tecdīd rāciḥ ve maḳāmāt·ı sālikīnde tecdīd·i şevk rütbesinüñ meziyeti gün gibi vāżıḥdur.

BEYĀNĪ :

Ḳaṣaba·i Rusçuḳdandur. İsmi Muṣṭafā ve Cārullāhzāde dimekle mükennādur (Hk.381a). Cihet·i ʿilmiyyesi maʿmūr ve aḳrānı beyninde maʿārif ü kemālātla meşhūr olmaġın Şeyẖü'l-islām ve müfessir·i benām Ebu's-suʿūd merḥūmuñ maḥdūmı Meḥemmed Çelebiden mülāzım oldu. Baʿdehū gāh manṣıb·ı tedrīse gāh mesned·i ḳażāya ʿāzim oldı. Bi'l-āẖare ceẕebāt·ı İlāhiyyeden bir şemmeye maẓhar düşüp cümleden el çekdükde nefs·i İstanbulda zāviye-nīşīn olan meşāyiẖden Ekmel Efendi ki yine kendüsi gibi ṭarīḳ·ı tedrīsden ferāġat ile meşīẖat silkine sülūk idenlerüñ ercümendi idi. Anlardan biʿāt itdi. ʿAḳabince (K.477b) ẖilafetle behremend olup Gelibolıdaki zāviyelerüñ birine gitdi. ʿĀḳıbet şeyẖi vefāt itdügi gibi bi'l-istiḥḥāḳ anuñ seccādesine cülūs eyledi. Sābıḳan rütbe·i mülāzemetine bādī bir ʿArabī ḳaṣīde dimişdür ki mātlaʿı budur.

Naẓmuhū (Ü.418a)

^10_2(I)
سجع الحمام عل الافنان افناني

وفيض دمعي عن الاجفان اجفاني

Türkī eşʿārı daẖi ḳābil·i ıṣġādur (H 410 a). Güzīde ebyātı bunlar idügi hüveydādur.

Ve lehū

Ġamzeñ bu sürʿat ile ki her an gelür geçer
Seyl·i revāndur ki şitāban gelür geçer

Gel geç libās·ı aṭlas·ı şāhīden ey göñül
Cūy·ı fenā·yı ẖalḳ çü ʿuryan gelür geçer

ʿUşşāḳa zaẖm·ı tīr·i sitemdür elem viren
Ammā ki rīş·i nāvek·i müjgan gelür geçer

Ve lehū

Gerçi kim gözden geçürdüm bu yidi deryāyı ben
Bulmadum gitdüm dirīġā ol dür·i yektāyı ben

TIRĀŞĪ :

Nefs·i Gelibolıdan nāmı Meḥemmed cerrāḥzādelikle sāde-rūlar içinde ser-āmed ẖuṣūṣā ḳuloġullarından maʿdūd olup mecrūḥ·ı tīġ·ı ġamzeleri ṣāḥib-baẖt·ı sermed bir cevānken ġazeliyyāt oḳımaġa heves itdi. Gāh rāḳım·ı ẖurūfa gāh ātī'ẕ-ẕikr ʿİbādī maẖlaṣ olan ʿāşıḳ·ı meşġūfa geldi gitdi. ʿĀḳıbet meleke·i ẕihniyyesi meziyyet·i naẓmla ẓāhir oldı. Aḥyānen baʿż·ı eşʿār·ı dil-küşā naẓmına ḳādir oldı.

Naẓmuhū

Olmış iken hem-demüm ol laʿl·i rūḥ-efzā benüm
Bu ne ḥikmetdür (Hk.381b) vücudum oldı nā-peydā benüm

Kimseler vāḳıf degül ṣoñunda yoḳ bīm·i firāḳ
Ḫaylī ẕevḳum var ẖayāl·i yār ile tenhā benüm

Ben o naẖl·i meyvedārum maʿrifet bāġında kim
Berg u bārumdur Tırāşī şiʿr ile inşā benüm

Ve lehū

Öpsem lebüñi didüm o şeh nāza başladı
Ben būselik ṣorarken o şeh nāza başladı

Ve mezbūr Tırāşī heccāvlar zümresine ser-defter idi. Her kime incinse bir ḳaṣīde ile olmazsa bārī bir ḳıṭʿa ile hicvi muḳarrer idi. Farażā ki S̲ānī kendüye s̲ānī olduġı taḳdīrce ben aña evvelüm dir idi. Müderrisīnden Ḥadīdī maẖlaṣ bir hemşehrisi (F.411b) ve o Zencīri nām bir cevāna ʿāşıḳ idi. Anuñ hicvinde bir beyti münāsib ü muvāfıḳ idi.

Ve lehū

Zülfine bende geçdüñ zencīrini sürürsün
Olduñ cefā çekici ṣovuḳ demir dögersin

Andan mā'adā Meryem nām meẕmūm·ı ẖāṣ u ʿām olan ʿavretüñ Bodur ʿĪsā nām bir ḳaṣīrü'l-ḳāme oġlı yetişüp babası penbe-dūz olmaġla beyne'l-enām Eskicizāde diyu şöhret bulup ve bir ṭarīḳla yeñiçeri zümresine ḳatılup mezbūr Tırāşīye yeñiçerilük ṣatduḳda yaʿnī ki seng·i ṭaʿnı ile ṭabʿı şīşesini ufatduḳda bu bedīheyi söylemişdi.

Min hezlihī

Niye büyüklenür Bodur ʿĪsā
Bilirüz Meryem idügin anesin

Yeñiçeri bölükli ṣatma bize
Eskicizāde ṣoñradan nicesin

S̲ĀNĪ :

Bu daẖi ḳuloġullarındandur. Serv·i kāmeti bāġ u rāġ·ı İstanbulda neşv ü nemā bulmış gül-ʿiẕārlar ve lāle-ruẖsārlar (Ü481b) miyānında Cān Memi diyu meşhūr olmış bir heccāv şāʿir ve tetebbuʿ·ı devāvīn·i Fürs itmekle metīn·i belāġat-rehīn ġazeller naẓmına ḳādir kimse idi. Evā'il·i cevānīde töhmet·i ilḥādla ḳatl olınan Şeyẖ Ḳaramānīye mürīd oldı. Es̲nā·yı teftīşde daẖi (Hk.382a) maẓhar·ı ġażab olması muḳarrer iken güçle ḳurtuldı. Fī mā baʿdin mecālis·i ẖarabātdan dūr olmadı. Şeyẖler bezmine (K.478a) yaḳīn olmaġa tevbeler itdüm diyu ẖum-ẖānelerden mehcūr olmadı. Ḥadd·i ẕātında ṭabʿı mezraʿ·ı toẖm·ı ilḥād idügi kes̲ret·i fısḳ u fesād ve sū·i iʿtiḳādından maʿlūm idi. Nihāyet ^10_3(I) استر مذ هبك ḳavli ile ʿāmil olup ketmine rāġıb idügi evżāʿında mefhūm idi. Evāṣıṭ·ı ʿömrinde yeñiçerilikden ḳurtulup sekbān oldı. Baʿdehū ebnā·yı sipāhiyān zümresine duẖūl eyleyüp murādına dest-res buldı. Şol zamān ki şehriyār·ı cihān Sulṭān Süleymān Ḫan şürb·i şarāba belki anı işrāba ve irtikāba yaṣaġ eyledi. Muʿtekif·i kūy·ı ẖarābāt olan S̲ānī bi'ż-żarūre ḳahve-ẖāneler mecālisine tereddüd ḳıldı. Ḥattā kemāl·i ḥüẕn ü elemden ol es̲nālarda bu maṭlaʿı söyledi

Naẓm

Ḫumlar şikeste cām tehī yoḳ vücūd·ı mey
Ḳılduñ esīr·i ḳahve bizi hey zamāne hey

Ve lehū

Yoḳdur bahāne ḥüsnüñe bir nāzenīnsin
ʿAybūn hemān budur ki erāzil-nişīnsin

Diger

Göñül mir'ātını ṣūfī mücellā itseñ olmaz mı
Cemāl·i yāri her yüzden temāşā itseñ olmaz mı

Ammā üslūb·ı hicvüñ ʿUbeyd·i Zākānīsi yaʿnī ki S̲ānī şöhreti ile ol semtüñ bi-ṣānīsi idügi sözlerinden maʿlūmdur. Ātī'ẕ-ẕikr (H.410b) Sā'ī nām bir şāʿirle bir birini hicvleri ẖod eks̲er·i erbāb·ı ṭabʿuñ mecmuʿalarında mersūmdur. Sābıḳan Ḥaydarzāde nām bir cevāna incindi. Ġalaṭa re'is-zādelerinden olmaġın ḥaḳḳında bu iki ḳıṭʿası ẓuhūra geldi.

Min hezeliyyātihi

Bu hicv·i şāʿirāne Ġalaṭada S̲āniyā
Ḥaydar re'īsüñ oġlı şu ʿalıḳ cihānedür

Her dem s.k.r ʿazabları bir varma gelmedür
Gūyāki göti ol kekizüñ ters-ẖanedür

Ve lehū

Ḥuṣṣa tīnemle s.k.m üç nefer abdālumdur (Hk.382b)
Ben ki babalarıyum tekyegeh·i dünyāda

Ḥaydarī-veş s.k.m.ñ boynına ṭavḳ itmek içün
Ḫalḳa·i götüni virmez mi ki Ḥaydarzāde

CĀMĪ BEG :

Nefs·i İstanbulda neşv ü nemā bulmış şehzādelikleri ḥālinde Sulṭān Selīm şāh·ı s̲ānī cenābına ḳul olmış bir ẖoş-ṭabʿ u sāde-dil ādem idi. Ḫuṣūṣā şikāra mensūb aġalarından olmaġın meclis·i şerīf·i şehzādeye duẖūlle mükerrem idi. Taẖta cülūs itdüklerinde daẖi atmacacı başıları (Ü.482a) oldı. Lākin hümā·yı ṭabʿ·ı şehriyārī ʿalā mā-hüve'l-me'mūl ṣayd u şikāra çendān mā'il olmamaġın kenāra çekilüp Mıṣr muḥāfaẓasındaki ümerāya inẓimām buldı. Feammā istimāʿa ḳābil sözleri nādirdür. Mücerred ṣāḥib-maẖlaṣ olmaġı ʿayn·ı saʿādet bilür bir şāʿirdür.

Min naẓmihī

Zülf·i dil-ber ṭolaşur boynuma iki gicedür
Ey muʿabbir vāḳıʿa taʿbīri anuñ nicedür

CELĀL BEG :

Menbaʿ·ı şuʿarā ve ẓurefā olan Manaṣtırda vücūda geldi. Nāmı Ḥüseyin iken Celālī maẖlaṣını iẖtiyār ḳıldı. Feammā ḥikmet Ḫudānuñdur Cezbe·i maẖlaṣ anı cāh u celāle eẖaṣṣ itdi. Ḥattā giderek Selīm Şāh·ı s̲ānī gibi pādişāhuñ meclis·i ẖāṣına maḥrem ü muẖtaṣṣ eyledi. Tīmāra müstahaḳḳ sipāhī-zādelerden iken süveydāsına sevdā·yı sülūk·ı fenā ẓāhir oldı. Seyāḥatla diyār·ı ʿAraba yaʿnī ki seyr·i Şām u Ḥalebe gidüp (F.412a) ol tārīẖde Ḫama sancaġı begi olan Caʿfer Begle āşināluḳ idüp bezmine iẖtiṣāṣ buldı. Baʿde zamān ki mezbūr·ı mīr-līvā şehzādelikleri ḥālinde Selīm Şāh·ı kār-fermā cenābına lālā oldı. Merḥūm Celāl Begi yanınca bile iletüp ṣavb·ı şehzādeye gönderdügi ʿurūżī varaḳaları anuñ ḥüsni ḥaṭṭı ile gönderürdi. Vaḳtā ki nūyīn·i Cemşīd-rā (Hk.283a) bu ruḳʿaları kim yazar diyu lālādan istifsār u istibnā ḳıldı. Maḥall·i fırṣatdur diyu mezbūr Celāli ol şāh·ı ṣāḥib-cemāl (K.478b) cenābına vaṣf u tavṣīf eyledi. Ḥattā medḥinde ifrāṭ idüp ẖoş-nüvīsliginden māʿadā ebyāt u eşʿārı daẖi vardur. Muṣāḥib·i ẖāṣları olmaġa lāyıḳ u sezāvārdur diyu bildürdi. El-ḳıṣṣa şāʿir·i mezbūr maḥrem·i şāh·ı mesfūr oldı. Farażā ki ṣoḥbet ü ülfeti yigirmi yıl miḳdārı imtidād buldı. Ḥālā ki dirligi pāye·i zeʿāmet idi. Zīrā ki ol zamānlarda rütbe·i zeʿāmet herkese küllī riʿāyet idi. Ḳonya ṣaḥrāsındaki muḥārebeden ṣoñra ki verās̲et·i tāc u taẖt ol Ḫudā-vend·i rūşen-baẖt cenābına münḥaṣır oldı. Celāl Bege Anaṭolı tīmārları defterdārlıġı virilüp izdiyād·ı şān buldı. Lā-siyemmā mezbūr ki maẓhar·ı iltifāt·ı şehriyārī olmış idi. Velīyy·i niʿmetüm ve bāʿis̲·i devletümdür diyu Caʿfer Paşa ẖānedānına riʿāyeti taḥaḳḳuḳ bulmış idi. Ḥattā oġlınuñ mīr·i mīrān olmasına beẕl·i mechūd ḳıldı. Ve kerīmesi ile teẕevvüc idüp ārāyiş·i ẖānedān idindi. Felā-cerem gāh u bī-gāh ḥıḍmetine giderdi. Aḥyānen ʿizz·i ḥużūr·ı şehzādeyi ziyārete ʿazm iderdi. Bu es̲nālarda ātī'ẕ-ẕikr Nihānī ki Ṭuraḳ Çelebidür Celālīnüñ ḥüsn·i terbiyesiyle dāẖil·i ḥarem oldı. Yaʿnī ki ol daẖi muṣāḥib nāmına olup (Ü.482b) riʿāyet·i küllī buldı. Pes mā-beyinleri bozuldı. İki ʿāşıḳ bir dil-ber sevmişe dönüp ʿuḳde·i ülfetleri çözüldi. Merḥūm Celāl bir murabbaʿ naẓm eyledi ki

Her kimi ilerü çekdümse cefāsın çekdüm

mıṣraʿı ile terbiʿ idüp ḥaṣb·i ḥālin söyledi. Lākin Nihānī muʿammer olmayup genc gibi ẖāk içinde nihān oldı. Merḥūm Celālī yine izdiyād·ı iltifātla iẖtiṣāṣ buldı. Vaḳtā ki taẖt·ı salṭanata cülūs ḳılındı. Az zamānda kendü ṭalebiyle Celāle (Hk.383b) mīr·i ʿalemlik virildi. Kemā fi'l-evvel be'l-ezīd ve ekmel·i saʿādet ülfetiyle mübeccel iken gāh vezīr·i aʿẓam ve dāmād·ı muẖterem olan Meḥemmed Paşa·yı Ṭavīl cenābına gāh şeyẖü'l-islām üstād·ı benām müftī·i zamān Ebu's-suʿūd·ı ʿālī-maḳām ṣavb·ı bā-ṣavābına gāh ʿumde·i meşāyiẖ·i kirām ḳıdve·i vāʿiẓīn·i ʿiẓām Şeyẖ Muḥyiddīn bin Nūreddīnüñ semt·i hidāyet-me'ābına iẓhār·ı ʿadāvet semtin tutdı. Ke'ennehū bu ṭarīḳla teferrüd ü tefavvuḳ ẖāṭırasında oldı. Ḥālā ki (H.411a) sū'·i tedbīri ḳalb·i pādişāhīnüñ tenfīrine ʿāḳıbet rütbe·i rātibe·i muṣāḥabetden tebʿīd·i dil-gīrine sebeb ʿadd olındı. ʿAcabā seyāḥāt itdügi yirlerden ḳanġı memlekete mā'il olmışdur diyu vālide·i Sulṭān Murād Ḫan iẕn·i pādişāhī-sāmī-mekān ile ẖatun·ı Celāle söyledi. Anlar daẖi semt·i nezāketle aġzın arayup sābıḳan gördügüñüz diyārdan ḳanġısı maḳbūl olmışdur didükde Şām·ı şerīfi cümleden rāciḥ gördügini beyān eyledi. Hemān ki bu ẖaber cānib·i şehriyāre naḳl olındı. Celāle Şām beglerbegligi tevcīh olınup ẖaṭṭ·ı hümāyūn gönderüldi. Maʿa ẕālik bu tevcīhatdan iki gün evvel ki dāẖil·i ḥarem olmış idi. Evvelkiden ziyāde maẓhar·ı iltifāt olup üç yüz dīnār muḳavvam ve ḳırḳ biñ aḳçalıḳ bir faṣṣī elmās ẖātem ʿAcem ḳalıçalarından bir bisāt·ı ʿālī-ḳıyām baẖşīş olınmış idi. Ḥattā derdmend Celāl müddet·i ʿömründe defʿaten ol maḳūle inʿām·ı ber-kemāl görmedügine binā'en bezm·i pādişāhīde s̲ābit-ḳadem olmasına ḥaml itmiş idi. Beglerbegilik varaḳası ki kendüye vardı. Vücūdını hücūm·ı hümūm ve ʿumūm·ı ġumūm iẖāṭa idüp ẖāṭırı münḳabıż oldı. Gördi ki rıżādan ġayrı çāre yoḳdur. ʿİnād iderse ziyānı fā'idesinden artuḳdur. İrtesi ḥarem·i muḥtereme girdi. Dest-būsla muġtenem olduḳdan ṣoñra ṣadr·ı aʿẓama varalum mı (Hk.384a) diyu (K.479a) istihbār ḳıldı. Belī varursun vezīr·i aʿẓamımuzdur mürācaʿat ḳılursun buyuruldı. Celāl gördi ki ʿarż·ı (F.412b) cemāl bir yüzden oldı. Evvelki fırṣat u inbisāt bi'l-ḳülliye zā'il olup ^10_4(IV) لا وفاء ملوك (Ü.483a) nüktesi taʿayyün buldı. Bir iki günden ṣoñra beyne's-selāṭeynde Meḥemmed Paşaya vardı. Vüzerā ve ümerādan bir ferd dāẖil olmaduġı ḳaṣrında bulınup ẖaber virildügi gibi içerü girmesine ruẖṣat virildi. Müşārünileyh ki dāẖil oldı. Kemāl·i ādābla el öpüp eyālet·i Şām·ı şerīf ḳıṣṣasını bildürdi. Lākin ḥālā murādum ṣıla cānibine teveccühdür. Geldükden ṣoñra Şām·ı şerīf emri alınmaḳ ve ḥāṣlarımuz ol zamānda bendezādeñüze tevcīh kılınmak mutażarrıʿdur diyu ricā ḳıldı. Pes ṣadr·ı aʿẓam·ı kām-yāb her ḥālde luṭf ile cevāb eyledi. İster misiñüz şimdi mütesellimiñüz emirle gitsün hemān bu tārīẖde mülk·i Şāmı ẓabt itsün maẖdūmuñuza daẖi ẖāṣlarıñuz sāʿatiyle tevcīh ḳılınsuñ sözlerin söyledi. Celāl Beg te'hīri münāsib gördi. Nihāyet ḥaṣlarınuñ bir miḳdārın oġlına virdi. El-ḳıṣṣa mezbūr gördi ki naẓar·ı pādişāhī müteġayyer ẖāṭır·ı ʿātırı nehri ise temāmen mütekedder. Hemān çekilüp gitmegi muḳarrer itdi. Ancaḳ bir kere daẖi bezm·i ẖāṣa girdi. Anda daẖi ne evvelki ülfeti gördi ne bir şemme ṣafā sürdi. Baʿżılar ḳavlince reddine bāʿis̲ Fażlullāh Ḫurūfīnüñ Cāvidān nām mecmuʿa·i muzaẖrefātına raġbetden ḥādis oldı. Şeyẖu'l-islām Ebu's-suʿūd·ı Zemaḥşerī-ḳıyām cenāb·ı salṭanata mektūb gönderdi. Bu maḳūle rafż u ilḥādla müttehem olan şaẖṣuñ ḥarem·i muḥtereme duẖūli cā'iz degüldür diyu bildürdi. Bina'en ʿalā ẕālik eyālet ṭarīḳıyla Şām·ı şerīfe gitmesi münāsib görüldi. Nihāyet kendüsi ṣıla cānibini taḳdīm itmegin ruẖsat virildi. Ve bi'l-cümle es̲nā·yı vedaʿdaki dāẖil·i bezm·i şāhī oldı. Üç yüz ḥasene inʿāmları (Hk.384b) ẓuhūr buldı. Feammā ṣadr·ı aʿẓam olan Meḥemmed Paşa beş yüz sikke dīnār·ı bī-hemtā ve bir ḳaṭar ḳaṭır ve bir ḳaṭar deve ve üç re's raẖş·ı sebük-pā ve nice ṭonluḳ ısḳarlaṭ ve aṭlas u kemẖā baġışladı. Ḥattā merḥūm Celāl Beg vezīr·i müşārünileyhe muẖālefetine nādim olup dünyāda ẖiẕmet idicek Meḥemmed Paşa imiş dimege başladı. Bu ṭarīḳla çıkup Manastıra gitdi. Lākin cāndan ayrılmış mevti müteʿayyen olan ẖastaya döndi. İkinci ḳonaḳdan bu gūne bir ġazel söyledi ve gönderdi ki maṭlaʿı budur.

Min naẓmihī

Bu çeşm·i ẖūn-feşānum giryān olur ḳalur mı
Seyl·i sirişküm āẖir ʿummān olur ḳalur mı

Ve bir ḳaç günden ṣoñra bu ġazeli de gönderdi.

Ve lehū

Bunca feryādum işitdüñ dimedüñ dād ideyin
Sen ki dād itmeyesin ben kime feryād ideyin

Ġarābet bundadur ki teẕākir yazanlardan Monlā Ḥasan bin el-Müḥennā tetebbuʿında taḳṣīr idüp (Ü.483b) re'īs·i küttāb oldı diyu yazmış. Ḥālā ki yañılmış. Merḥūm ʿĀşıḳ ise mīzān·ı ʿaḳl ü idrākle deprendi (H.411b). İrtifāʿı inḥiṭāta mübeddel olıcaḳ vażʿa mürtekib olmadı dimiş. Defʿaten ṣadr·ı aʿẓam ve müftī·i efẖam ve şeyḥ·i mükerrem cenābına muẖālefeti ve ʿadem·i müdārātını fehm itmemiş. Mā-ḥaṣal ol yolda vefāt itdi. Ne eyālet·i Şāma mutaṣarrıf oldı ne gitdi. El-ḥaḳ şāʿir·i pākize-gūy idi. Nihāyet keyfiyyet·i beng ẖayālātı ile söyledügi eşʿārı ṣanki bir mükerrer cūy idi. Zīrā ki dā'imī beng ekl iderdi. Ol sebebden hātırına geleni dir idi.

Naẓm (K.479b)

Ḫallāḳ·ı cihān ʿāleme ḳılduḳda tecellī
Her şey'i birer ḥāl ile ḳılmış mütesellī

Ve lehū

Ḥaṭṭ·ı vechüñ ṣerḥ ider cennāt u ẖūri bundadur
Ḫalḳı ferdāyā ṣalar vāʿiẓ temāşā bundadur

İkide bir cān u dil peykānuñ (Hk.385a) inkār itmesün
İkiden ẖālī degül yā andadur yā bundadur

Ol tārīẖde āsitāne·i şehzādede

Mıṣraʿ

Ḳoyun elā gözlü İsmāʿīlüm ol körpe ḳuzı

mıṣraʿı birle murabbaʿ baġlamış. Bir cevān var idi ki Kaʿbe·i kūyını ṭavāf idenlerüñ cānları ḳurbān-vār idi. Bir gün kemāl·i leṭāfetle ʿarż·ı dīdār idüp bedīdār oldı. Celāl Beg merḥūm ve bu ḥaḳīr·i maġmūm bedīhe birer maṭlaʿ dimege gūyāki mülhim·i ġaybī cenābından emr olındı. fe lā cerem evvelā ol emīr·i muḥterem

Naẓm

ʿĪd·i vaṣluña irişmege tek imkān olsun
Bir başum var yoluña ol daẖi ḳurbān olsun

maṭlaʿını söyledi. Ve ol ḥīnde bu ḥaḳīr daẖi

Naẓm

Öldürürsün seni cān ile göñülden seveni
Beni evvel beni ey gözleri ḳattāl beni

maṭlaʿını edā eyledüm. İrtesi merḥūm Ṭuraḳ Çelebi vāḳıʿ·ı ḥāli cenāb·ı şehzādeye bildürdi. İkimizüñ bedīhesini gösterüp yigirmişer ḥasene iḥsānlarına bais̲ oldı. Nihāyet ʿĀlīnüñ edāsı bülend ü ʿāşıḳāne Celālīnüñ vaṣlına lafẓındaki rekāketi ile ḳadr·i güftārı miyānedür buyurulmış. Çünki böyledür inʿāmında berāber ṭutulmasına bāʿis̲ nedür didüklerinde anuñ cāh u celāli mezbūruñ kemāl·i maʿrifet ü kemāli iʿtibārından idügi beyān olınmış.

Min naẓmihī

Ehl·i zühd irse riyāżetle maḳām·ı meleke
Vādī·i ʿışḳa sülūk itmege gelmez meleke

Beyt

Bir bir işin bitürdüñ kūyuñda ehl·i ʿışḳuñ
Āgāh ol ey gül·i ter cān bōstānda bitmez

Ve lehū

Baʿżı şiʿrüm ḳatı küstāh gelür baña Celāl
Oḳımadın varur ol serv·i ẖırāmān eline

CEMĀLĪ :

Nefs·i İstanbulda ḥāṣıl olmış Defterdārzāde diyu maṭāliʿ·i (Ü.484a) ġarrāsı ile şöhret bulmış ṭarz·ı ẖāṣa mālik nezāket ṭarīḳına sālik mes̲el-gūy mes̲el-bürūz baʿżı ġarā'ib u bedāyıʿa muḳtedir ü hünerver kimsedür.

Min naẓmihī

Meże bāde dükendi yāre söyleñ
Ḳabaḳ dolmasına bir çāre eyleñ

Ve lehū

Çeşm·i giryānum görüp biñ baş ḥaḳḳuñdur didi
Ḫāk·i pāyuñ (Hk.385b) baña ṭopraḳ ḳāḍīsı ḥükm eyledi

Ve lehū

ʿĀḳıbet çünkim ṭolar ṭopraḳ gözüne ḳaşına
Faẖr iden şāhuñ muraṣṣaʿ tāc ile ṭaş başına

Ve lehū

Ḫāb·ı ġafletde yatan menzil·i vaṣla varamaz
Yaṣdanan yārin işigin yaramaz düş göremez

ḤUBBĪ ḪATUN :

İsmi Āyişedür. Sābıḳan Selīm Şāh·ı s̲ānī ẖāceleri olan Şems Efendinüñ ẖalīle·i celīlesi ḥüsn·i cemāli rūz-efzūn ve suẖenver u suẖendānlıġı gūn-ā-gūn bir ʿazīze idi. Vaḳtā ki kendüler şehriyār·i cihān oldı. Meẕkūre ẖatun merciʿ·i dānişverān olup taḳarrübi taḥaḳḳuḳ buldı. Zīrā ki zevci olan monlā ʿāzim·i rāh·ı beḳā olduḳda kendüsi ḥarem·i şehzādede ḳalmış idi. Ḥattā münādeme ve muṣāḥabesi olmış idi. El-ḥaḳ şāʿirlikden dem-zenān olan zenān fırḳasınuñ ʿāriflerindendür. Ḳaṣā'id u eşʿārından ġayri Ḫurşīd ü Cemşīd nām manẓūmesi daẖi vardur ki üç biñ miḳdārı ebyātdur. Duʿā temsīlinde bu sözleri lāyıḳ·ı īrād u is̲bātdur.

Naẓmuhū

Duʿā (K.480a) tems̲ili Yūsuf gibidür hem
Kim aña müşterīdür ẖalḳ·ı ʿālem

Virür her kişi miḳdārınca gevher
Anuñ tā müşterīsinden olalar

Sen olduñ Ḥubbiyā ol zen mis̲āli
Ḳaçan ʿarż eyledi Yūsuf cemāli

Getürüp niçe rişte anda ol zen
Ḫarīdār oldı aña cān u dilden

Çü şāh·ı ṣubḥ irüp ḳodı cihāna
Ḳuruldı çetr·i zerrīn āsumāna

Ṣu raḥmet ḥaṭṭını eylerdi taẖrīr
Nesīm ol āyeti eylerdi tefsīr

Ṣu üzre naḳş iderdi ṣanasın bād
Anuñ gibiydi naḳş içinde üstād

Baʿżılar ḳavlince ẖafiyyeten ʿāşıḳ-bāzlık itmeleri daẖi meşhūrdur. Yaʿnī ki meẕkūre olması ḥāṣ u ʿām miyānında meẕkūrdür.

MONLĀ ḤÜKMĪ :

(H.412a) Nāmı Meḥemmeddür. Nefs·i Gelibolıda ḥāṣıl olmışdur. Ṭullābe ifādeye meşġūl bir imāmuñ oġlı iken mülāzım olup semt·i ḳażāya (Hk.386a) vuṣūl bulmışdur. Kendüye zuʿm u pindārı ziyādedür. Gūyā ki ẖalḳ·ı ʿālem taẖt·ı ḥükminde bir bölük fütādedür. Maʿ aẕālik eşʿārı lāyıḳ·ı taḥsīn degüldür. Güzīde güftārı bunlardur ki maʿlūm·ı emās̲ildür. Ve eks̲eriyā sözleri mülemmaʿ olmaḳ vādīlerine mā'ildür.

Naẓmuhū

Naʿl kesdüm bedende hem-çü ḳamer
^10_5(I) طابق النعل بالنعل didiler

Ṭıfl·ı dil ḳaddüñ görüp ʿışḳa elifden başladı (Ü.484b)
^10_6(II) رب يسر لا تعسر تمم بالخير

Diger

Ġam u ġussa elem firḳat belā vü mātem ü ẖasret
Bişürdi baġrumı cānā kebāb itdi yidi firḳat

ḤĀTEMĪ :

Edirnevīdür. Burġusda cāmiʿī olan Mīr-livā Aḥmed Beg oġlı Zā'im Dīvāne Maḥmūduñ oġlı olup evā'il·i ḥālinde Mātemī taẖalluṣ eyledi. Ve bir zamān ābā vü ecdādı ṭarīḳına sülūk idüp tīmār aldı. Baʿdehū ol mülki terk idüp Şeyẖ İbrāhīm Gülşenī ṭarīḳını iẖtiyār itdi. Ammā Mevlānā ʿĀşıḳ ḳavlince gāh ḥayderī ve gāh ḳalenderi oldı. Piyāde ḥacc eyleyüp ol saʿy ile gūn-ā-gūn ṣafālar buldı. Bu ṭarīḳle giderek vilāyet·i Mıṣr u Ḥaleb ü Şāmı geşt iderek sene sebʿa ve sebʿīn tārīẖinde şehzāde·i kām-bīn aʿnī bihi Selīm şāh·ı (F.413b) Sikender-nişīn āsitānesine geldi. Muṣāḥiblerinden Celāl Beg merḥūm ile ve Ṭuraḳ Çelebi cenābına intisāb itdi. Vaḳtā ki mezbūr Ṭurak kemāl·i taḳarrubla ser-bülend·i āfāḳ olup mirāẖōrı iken defterdārları oldı. Ve kānūnları üzre yevmiyye elli aḳçe tevcīhine ruẖṣat virildi. Altı ay muḳaddem bu ḥaḳīre ki on aḳçe yevmiyye ile dīvān kitābeti virilmiş ẖuṣūṣā ki mülāzemetden gelmişdür diyu müteferrikalıḳ ʿunvānı munżam ḳılınmış idi. Mezbūr maʿden·i cevher·i kerem ve menbāʿ·ı zülāl·i aẖlāḳ u şiyem olan defterdār·ı ekrem ki ol ʿaṭiyyeyi tevzīʿ u taḳsīm buyurdı. Altı aḳçasını ber-vech·i teraḳḳī bu aḥḳere ve altışar aḳçe (Hk.386b) yevmiyye ʿUlvī ve Mātemī nāmındaki suẖanverlere taʿyīn idüp ikisin daẖi zümre·i ebnā·yı sipāhiyāna ilḥāḳı münāsib görildi. Ve merḳūm Mātemīnüñ çār-ender-çār ḳaṣīdesini ʿarż·ı şehzāde·i bā-vaḳār cenābına virüp ḥüsn·i terbiyyet ḳıldı. Egerçi naẓmı pesendīde idi. Lākin maẖlaṣında şeāmet vardur diyu Mātemī iken Ḫātemī lafẓına tebdīle emr olındı. İmtis̲ālen li'l-emr tārīẖ·i mezbūrdan s̲oñra Ḫatemīlikle şöhret buldı. El-ḳıṣṣa metīn-gūy şāʿir ve müşkīl zemīnlerde naẓm·ı güftara ḳādir ḥadd·i ẕātında dilīr ü bahādır gerek kendinüñ gerek ġayruñ eşʿārına bī-vech daẖl idenlerüñ hedm ü ʿarż taḳrīrinde māhir bir sāde-dil ādem idi (K.480b). Sene ẖamse ve elf tārīẖine dek muʿammer oldı. Ẓann·ı ġālibimüz üzre sīnīn·i ʿömri seksenden mütecāviz idügi taʿayyün buldı. Ve bu meṭāliʿ·ı pür-envār mezbūruñ ās̲ār·ı dürer-nis̲ārındandur ki cümlesi güzīde ve ʿinde'l-buleġa maḳbūl ü pesendīde sözlerdür.

Min naẓmihī

Görüp nāfında cānānuñ siyeh bir ẖāl·i ʿanber-bū
Nedür didüm göbek miski didi ol gözleri āhū

Ve lehū

Şīvesinden ṭuramaz bir dem ayaġ üstine yār
Tāze şāẖuñ yine kendüye (Ü.485a) olur mīvesi bār

Ve lehū

Sen ṭururken mihr ü māha baḳmış ey ẖurşīd ẖad
İsterin Ḥaḳdan çuḳurunda bula ehl·i rāṣad

Ve lehū

Yāre ṣorınca şīve·i ḳadd·i nihālini
Didi gel itme baña ḳıyāmet su'ālini

Ve bi'l-cümle ṣāḥib-dīvān idi. Muṣannaʿ ḳaṣīdeleri ve maḳbūl ġazelleri kes̲retle ʿıyān idi. Gāhi āzmāyiş içün didügi fārisī eşʿārı muḥtāc·ı izʿān idi.

ḪUSREV :

İstanbul ḳuloġullarından Dīvāne Ḫusrev dimekle meşhūr ve yayabaşılıḳdan sancaġa çıḳmış Ḳaragöz Beg nām şaẖṣuñ oġlı idügi meẕkūrdür. İsnād·ı cünūna bāʿis̲ gūn-ā-gūn kisvetler ile ḥādis̲ ve ẓurefā zümresi ile elbette müteʿarrıż u bāḥis̲ olduġından idi. Zīrā ki bir zamān (Hk.387a) Serẖoş Bālī merḥūmdan bīʿat itdi. Şeyẖi vefātından ṣonra Ḥācī Bektaş·ı Velī kisvetin (H.412b) giydi ceẕebāt·ı ilāhiyyeden bir ceẕbeye maẓhar oldı. Ol cihetden gāh ḥayderī gāh ḳalenderī nāmı ile şöhret buldı. Ve ol es̲nālarda bu maṭlaʿı söyledi.

Naẓmuhū

Bu dehr·i dehşet-ābāduñ geçüp cām·ı ṣafāsından
Çevürdüm yüzümi āyīne·i ʿālem-nümāsından

Ammā evāẖir·i ḥālinde uṣlandı. ʿArż·ı cedīd peydā ḳılup ẖıffeti giderdi aġırlandı. Ḥattā kendüye yayabaşılıḳdan Şām dizdarlıġı virildi. Ḫaylī ehl·i şevḳ u ʿāşıḳ-pīşe ve ṣāḥib-zevḳ ādem idi. Ḫuṣūṣā ki lāyıḳ·ı taḥsin sözleri var idügi müsellem idi.

Min ebyatihī

Zindān olursa n'ola bu gün başıma cihān
Bāzāra çıḳmadı bugün ol Yūsuf·ı zamān

Ve lehū

Bizümle imtizāc itse n'ola ol pādişā-meşreb
Gedālar pādişā-meşreb gerek şehler gedā-meşreb

Baña cām·ı maḥabbetden ṣunulmış saña kevs̲erden
Ḥaḳīḳat hep bir olmaz muẖtelifdür zāhidā meşreb

Mezbūr bedīhe-gūluḳda daẖi ḳudretle meşhūrdur. Ekābirden biri eşrāf·ı Etrākdan niçeleri żiyāfet idüp ve kendüsi daẖi anlardan peydā olmaġla olanca tuẖfelerin tertīb·i zīb ü zīnet itdükde Türküñ biri yalduzlı sāʿatlerüñ birini görür. Zer-endūd bir ḥoḳḳa ḳıyās idüp pōstuñ içinde güm ḳılur. Ṣāḥib-meclis çalar sāʿatini yerinde bulmaz. Bu meclisden kimse gitmemişdür lābüd bulınur ola diyu āzürde olmaz. Vaḳtā ki bir sāʿat temām olur. Türküñ cebindeki sāʿat velvele itmege başlar (F.414a). Mezbūr Ḫusrev o meclisde ḥāżır olmaġın bedīhe bu ḳıṭʿayı naẓmla edā ḳılur

Ḳıṭʿa

Bir ṣadā çıḳdı içinden kürküñ
Bire ne şu didi biri türküñ

Bildiler anı ki sāʿat (Ü.485b) çaldı
Sāʿatı geldügi sāʿat çaldı

Bundan māʿadā sābıḳu'ẕ-ẕikr Cemālī fuḳarā devesi dimekle mülāḳḳab Tābī maẖlāṣ olan bergeşte-ḥāli mübālaġa ile vaṣf (Hk.387b) eyledükde bedīhe bu maṭlaʿı dimişdür

Ve lehū

Tābīyi ögüp ṣatmaḳ olmış durur aʿmāli
Gördüñ mi Cemālīyi olmış deve dellāli

(K.481a) DERŪNĪ :

Āb u hevā ile behişt-āsā olan Maġnisadandur. Ḫaylī derviş-meşreb ve ṣāḥib-sükūn u ẖoş-meẕheb kimse idi. Ḫuṣūṣā ki ḳopuz-nevāz ve ʿilm·i edvāra müteʿallıḳ taṣnīfle mümtāz olup nice naḳş u ṣavt u murabbaʿ baġladı. Cihāt·ı sitteye velveleler ṣalup çār-erkān·ı ʿāleme āvāzeler ṣaldı. Ḥattā şehzādelikleri ḥālinde bi'd-defeʿāt Selīm Şāh·ı s̲ānī bezm·i ẖāṣına girdi. Muḳteżaları üzre uṣūl ü ādāb ile nice eyyām çaldı çaġırdı. Baʿdemā bir gün kendülerden bir cüz'ī nesne ricā eyledi. Ḥuṣūl·i merāmı cā'iz görülmeyicek terk·i diyār idüp bir murabbaʿ söyledi. Ve cenāb·ı ʿālīlerine bir ṭarīḳla gönderdi. Maẓhar·ı ceẕebāt·ı ilāhiyye olmaġın bāb·ı devletlerine ilticādan yüz döndürdi.

Naẓmuhū

Ol dem ki fenā buldı bu şehr·i dil-ābādum
Bir nesneye meyl itmez bu ẖāṭır·ı nā-şādum

Ey bü'l-heves·i devlet maġlūb·ı mey·i ġaflet
Şimden gerü dünyāyı al saña baġışladum

ʿAle'l-ẖuṣūṣ bunı baġlamış idi. Ve baʿż·ı şākirdāna taʿlīm idüp meclis·i şehriyārīde oḳıṭmış. Monlā Ḥasan·ı İbnü'l-müḥennā teẕkiresinde mezbūra vāfir nefrīn eylemişdür. Niçün devlete ẖarīṣ olmadı. Küfrānü'n-niʿmelik itdi. Ehl·i dünyā hevesini ḳoyup ṭarīḳ·ı Ḥaḳḳa gitdi diyu taʿyībe müteʿallik niçe sözler söylemişdür. Ḥālā ki ^10_7(I) من لم يذق لم يعرف mażmūnına mā-ṣadaḳ olmaġın nesā'im·i tevfīḳdan bir şemme ile salṭanat·ı tāc u taẖtın terk idenlerüñ ẕevḳın fehm itmemişdür. Muḳaddemā mezbūr Derūnīnüñ keştī ḳaṣīdesi daẖi vardur ki Āgehīye naẓīre ḳaṣd eylemişdür. Ve ıṣtılāḥāt·ı mellāḥiyyeyi ṣaʿnat·ı bahāriyye ṭarīḳında edā itmişdür.

Velehū

Kim ki deryā·yı ḥaḳīḳatde olursa ḳapudān
Ḥażret·i Nūḥ necī gibi gerekdür ḳorṣan

Ḳıbleden döndi esüp bād·ı nesīm·i ḳudret (Hk.388a)
Başladı (?) itdi temevvüc yine deryā·yı çemen

Cā-be-cā yelken açup çıḳdı açıldı ezhār
Ṣanki deryā·yı sefīd oldı feżā·yı gülşen

Bizi ṣalındıya bıraḳdı hevā·yı ḳaddüñ
Ḳaraya atdı ġam·ı zülfüñ ile keştī·i ten (Ü.486a)

ʿĀḳıbet seyaḥāti temām itdi. Nefs·i Maġnisada bir tekyegāha ittiḳā ile iẖtiyār·ı makām itdi.

DERVĪŞ ÇELEBİ :

Nefs·i İstanbuldan ʿĀşıḳ Paşa maḥallesindendür. Bir yayabaşınuñ oġlı iken mevālī·i ʿıẓām (H.413a) ẖiẕmetine yetişüp mülāzım baʿdehū otuz aḳçe ile medresede derse müdāvim olduḳdan ṣoñra vezīr·i aʿẓam·ı ʿaṣr olan ʿAli Paşanuñ ḥüsn·i iltifātıyla taḥvīl·i ṭarīḳ itdi. Yaʿnī ki küttāb·ı dīvān olanlar zümresine duẖūl idüp evvelā yevmi yigirmi beş aḳçe vaẓīfeye baʿdehū pāye·i zeʿāmete yetdi. Şiʿr u inşāyla nevʿan mümāreseti vardur. Ḥażret·i Mevlānāya müteʿalliḳ bu mes̲nevī ise şöhre·i dār u diyārdur.

Naẓmuhū

Ḳurı efsāne ṣanur ṣūfī ṣadā·yı nāyı
Ne ile sālik idi görsene Mevlānāyı

Mes̲nevīden iden ıṣġā·yı kelām·ı muʿciz
Döne döne ṭolanur ol ḥarem·i maʿnāyı

Ṭutdı āfāḳı ṣadā·yı ney ile şevḳ·i semāʿ
Şöyle kim raḳṣa getürdi felek·i mīnāyı

Mevlevī gibi semāʿa girüp ol ḥālet ile
Dā'irüñ gözle ki Dervīş olasın mevlāyı

Ve lehū

Bezm·i cihānda itmez iken nūş cām·ı Cem
Sāġar ṣunardı destüme ber-müstedām dem

Emvāc·ı baḥr·ı ḳulzüm·i eşkümden itdi ẖavf
Yüz yire sürdi eyledi çoḳ iltiyām yem

Sen ġayrilerle ẕevḳ u ṣafāda revā mıdur
Dervişüñ aḳa böyle gözinden müdām dem

Ve lehū

Yār serkeş sīne pür āteş göñül (K.481b) sevdā-perest
Baẖt nā-hem-vār ṭāliʿ ser-nigūñ ẖāṭır şikest

RĀYĪ :

İstanbullıdur. Derzīzāde dimekle meşhūr (F.414b) ʿUlvīnüñ birāder·i kihteri idügi maʿrūf u meẕkūrdür. Muṣṭafā nām bir nev-cevān idi. Merḥūm Ḳınalı-zāde ʿAli Çelebinüñ maḳbūl ü merʿīsi ve gāh āyīne·i cemālin gören manẓūr u mer'īsi belki ʿāmme·i ʿulemā şāhid-bāzlarınuñ (Hk.388b) maḥbūb u rā'īsi iken sene iḥdā ve s̲emānīnde fevt oldı. Ḫaylī ẖoş-ṭabʿu nāzük-fehm ādem idi. Fenn·i muʿammāda daẖi ad çıḳarması müsellem idi.

Naẓmuhū

Dil ṭıflı ġā'ib oldı maḥallinde nā-gehān
Dellāldür ki çaġırup anı arar fiġān

Diger

Ṣatma ey ẖāce nebāt·ı Ḫamevīden bize hīç
Dehen·i yār ṭururken şekerin ez ṣuyın iç

Ve lehū

Tīġ ile ṭaş ṣoḳdı ṣanmañ biline ol ser-tırāş
Bir kesicisi yavuz yeldür ḳomışlar anda ṭaş

RĀYĪ-İ S̲ĀNĪ :

Ḳaraḥiṣārdan nāmı ʿAbdullaṭīf bir dānişmend·i Germiyānī idi ki Ṣarı Rāyī dimekle şöhret bulmış idi. Ke'ennehū ʿUlvīnüñ birāder·i mümtāzından imtiyāz ḳaṣd olınmış idi. Ḥikmet Ḥudānuñdur bu daẖi muʿammer olmadı. ʿAbdurraḥman Efendiden mülāzım oldı. Velākin (Ü.486b) tedrīṣ ü ḳażā müyesser olmadı. Ḫaylī pür-gūy şaẖṣ idi.

Naẓmuhū

Rişte gibi görinür cism·i nizārum tāreten
Döndi żaʿf·ı sūzen·i müjgānuñ ile tāre ten

Ve lehū

Zāhid ki meyl·i ḳalbi hemān ḳīl u ḳāledür
ʿIşḳ ehlinüñ ḳamu naẓarı ḳīl ü ḳāledür

Ṭutsañ yüziñe destüñi ʿaksin gören ṣanur
Miḥrāb·ı ḥüsne yazılu iki celāledür

REFʿĪ-İ LENG :

Çorlıdandur. Pervīz Efendiden mülāzım ve bir iki kerre ḳażā manṣıbına ʿāzim iken sene s̲elās̲e ve s̲emānīnde fevt oldı. Zamānında baʿżı ẖoşça sözleri iştihār buldı ki bunlar ol ġazellerindendür.

Min naẓmihī

Encümle hilāli biribirine çaḳarlar
Bu ẖalḳ gehi naʿla gehi mīẖa ḳaḳarlar

Ve lehū

Çoḳdan olurdum yolına şeh-suvārum ẖāk-sār
Ḳorḳarın kim çoḳ görür anı götürmez rūzgār

Ve lehū

Eşküm düşerse ayaġına ṭañ mı her seḥer
Ey māh-pāre sen güneşi yıldızum sever

Ve lehū

ʿAks·i ḥālüñ göricek bu ḥadaḳ·ı pür-seyle
Noḳṭa düşdi didiler anı görenler Nīle

Ve lehū

Rakībüñle tīrüñ eyā ḳaşı yā
Ṣavulmaz ḳażādur görinmez belā

RŪḤĪ :

(Hk.389a) Nāmı Muṣṭafā Şeyẖü'l-islām Ebu's-suʿūd merḥūmuñ Ḥasan Aġa nām ketẖüdāsına ferzend·i bī-hemtā idi. Ḥüsn ü cemāline binā'en cümle naẓm ehlinüñ şümāra gelenleri ve bāḳīsi ḳand·i laʿline ṭūṭī·i gūyā geçinürlerdi. Şuʿarānuñ eks̲eri ki anı işidür revānı işigine yüzin sürmege cān virürlerdi.

Min naẓmihī

Can virürken lebine ʿāşıḳ olan
ʿĀşıḳına can virürdi ol cānān

Sene sebʿīn ḥudūdunda dünyāsın değişdi. Eşʿārından bu iki beyti ẖāṭırımuza gele düşdi.

Naẓmuhū

Bendesin şāh·ı kerem itmese yād
Elimüzden ne gelür gerçi ne dād

N'ola bed-nām·ı maḥabbet olsam
Rūḥiyā bāḳī ḳalur çün eyü ad

SIRRĪ :

Nāmı ʿĪsā Yeñice·i Vardardan hüveydā bir ehl·i ʿilm ü şāʿir ve nādire-gūy u ʿirfānı bāḥir kimse idi (H.413b). Evān·ı kesb·i ʿilm u taḥṣīlde gāhī birbirimüzle ülfet iderdük. Ve baʿżı maḳbūlce zemīnlerde ġazeller dir idük. Sene s̲elās̲e ve tisʿīnde ki bu ḥaḳīr ẖīzāne·i Erżurūma defterdār oldum. Sırrī merḥūmı üç yüz aḳçe Ṭrabzonda ḳāḍī buldum. Ḥattā baʿde'l-ʿazl manṣıbını muḳarrer itdüm. Bir zamān müfettiş·i emvāl idinüp niẓām·ı aḥvāline daẖi saʿy ü diḳḳat itdüm. Egerçi şiʿri az dir ḥālā ki hem öz hem mümtāz dir idi.

Min ebyātihī (K.482a)

Ne ḥālüm añmaġa ḳudret ne ṣabra ṭāḳat var
Efendi ḥal mükedder ziyāde ḥayret var

Ve lehū

Ādemler öldürür (Ü.487a) gözüñ ey şūẖ·ı şīvekār
Dirlerse vechi var saña şāh-bāz·ı cān-şikār

Ve lehū

Bahār oldı zamān şimdi kenār·ı cūy-bāruñdur
Benüm serv·i revānum ḥāṣılı ʿālem kenāruñdur

Diger

Söyledür rāz·ı ʿışḳuñı bir bir
ʿĀşıḳa bāde ṣu şikencesidür

ġazelüñ beyt·i āẖirini ki söyledi

Ve lehū

Baḥr·ı ḥüsn içre zevrāḳ·ı (Hk.389b) çeşmüm
Sırrıyā zülf·i yār ḳancasıdur

maḳṭaʿ·ı birle temām eyledi. Ol es̲nālarda ki zümre·i müsteʿiddāndan idük. Mevlānā Bāḳī ve Rūḥī ve Rumūzī bir ṭarafdan bu ḥaḳīrle Monlā Sırrī bir cānibden oṭurup bir meclisde ṣafālar sürdük ve nev-güftelerimüz oḳıyup müşāʿareye raġbet gösterdük. Hemān ki Sırrī merḥūm bu maḳṭaʿını oḳıdı. Rumūzī zebān·ı taʿarrużī dirāz idüp bu ḳanca nenüñ ḳancasıdur diyu baña ṣordı. Cümlesi istihzāya meyl idüp içlerinde bir gülüşme ḳopdı ki dinmez. Ḥaḳīr ki naẓar itdüm. Sırrī·i derdmendi cevābda ʿāciz gördüm. Ne gülüşürsüz ki bu ḳanca Bāḳī Çelebinüñ ṣandalı ḳancasıdur cevābın virdüm. Yaʿnī ki ol es̲nālarda

Pādişāhuñ micmer·i ʿadlinde ṣandal yaḳdılar

mıṣraʿınuñ şiʿr·i temāmın dimiş idi. Ve baʿż·ı ʿulemā ṣandal micmerde yanmaz. Bā-ẖuṣūṣ micmer·i pādişāhī ola diyu daẖl eylemişler idi. Bu kere ḥaclet ol ṭarafa ʿā'id oldı. Sırrī bu sırdan haberdār olup ġalebe bu cānibe düşüp Sırrī mesrūr (F.415a) olup ʿaẓīm ṣafālar buldı.

SIRRĪ-İ S̲ĀNĪ :

Bu Sırrī Ṭrabzon vilāyetinden Muẓaffer Sırrī dimekle meşhūr ehl·i ḳalem mİyānında meẕkūr bir kimsedür. Dā'imā Celāl Beg merḥūmuñ dāẖil·i meclisi idi. Ḥālā yine kem-keremliginden şikayet eylerdi. Ḥattā bir ḳıtʿasında

Naẓmuhū

Çünki el virmedi baña kāruñ
Götüñe ṣoḳ ṭaşaḳlu destāruñ

dimişdi. Merḥūm ise zamān·ı ḳadīmdeki ṭuralı ḥālā ki mücevveze ṣaruḳlarına maẖṣūṣ olan gibi ucı ṣoḳulmış kevrli ʿimāme giymegin aña ṭokundurmış idi. Hele laṭīf eşʿārı vardur. Iṣġāya ḳābil sözleri bī-şümārdur.

Min eşʿārihī

Ḳanı ẖāk·i rehüñ āhumla berbād itdügüm demler
Añılmaz mı ser·i kūyūñda feryād itdügüm demler

Ve lehū

Reng·i rū olsa eger māhda ey ġonca-dehen
Beñzedürdüm ruẖ·ı rengīnine mehmā-emken

Min ġazeliyyātihī

Şehā çeşm·i çerāġ·ı ʿālem ü (Hk.390a) nūr·ı baṣarsın sen
Naẓīrüñ görmedüm bir merdüm·i ṣāḥib-naẓarsın sen

Görüp ben nāṭüvānuñ kaçma luṭf it ey perī-peyker
Seni görsem vücūdum maḥv olur kimden ḳaçarsın sen

Ve lehū

Ne nümāyiş var ola serv·i ẖırāmānunda
Serv-ḳadler ḳatī alçaḳ görinür yanuñda

SEMĀʿĪ :

Nefs·i İstanbulda neşv ü nemā bulmış (Ü.487b) leṭāfet·i yāl ü bāl ile serv·i çemen gibi mümtāz olmış bir ser-āmed cevān idi. Kendüsi yeñiçeri ve ʿāşıḳī ṣolaḳlar zümresinüñ şīr·i neri olmaġın Ṣolaḳ Ḥüsnī diyu şöhre·i ʿālemiyān idi. ʿUnfuvān·ı cevānīde bir ġavġada bulınup ʿulūfecigi ḳesildi. Kendünüñ ṭabʿı evvel ü āẖir ṭarīḳ·ı fenāya mā'il olmaġın Şeyẖ İbrāhīm·i Gülşenī meslegine sülūk ḳıldı. Feammā āẖir ʿömrinde ol ṭarīḳdan daẖi rücūʿ ḳıldı. Meşāyiẖ·i naḳşībendiyyeden Aḥmed Ṣādıḳ nām şeyẖ Rūma geldükde anlardan dest·i bīʿatle inābeti muḳarrer oldı. Ḫaylī ḥōş ṭabʿ u tīz fehm idi. Ve ẖaylī dervīşlik taḥṣīl itmiş idi. Ẓann·ı ġālibimüz budur ki bir rütbe·i ʿāliyyeye yetmiş idi. Ḥōş-āyende güftārı pesende lāyıḳ eşʿārı vardur. Ol cümleden bunlar (K.482b) pesend ü taḥsīne lāyıḳ u sezāvārdur.

Min naẓmihī

Pertev ki şemʿa mihr·i ruẖ·ı yārdan gelür
Bir lemʿadur tecellī·i dīdārdan gelür

Ṭabʿum çerāġı Ḳāsım·ı Envārdan yaḳar
Būy·ı fenā dimāġuma ʿAṭṭārdan gelür

Tenhāda ṣu yirine içer ṣūfī bādeyi
Gördüm ki kāfiri (H.414a) bize inkārdan gelür

Āzürde olma vażʿ·ı Semāʿī·i bī-dile
Mestānedür ol ẖāne·i ẖammārdan gelür

Ve lehū

Kimi ebrūna kimi ḥaṭṭuna taḥsīn eyler
Şuʿārā her biri bir mıṣraʿı tażmīn eyler

Ve lehū

Ey baña seng·i melāmetden iden ʿār diyen
Benüm ol başumı ortaya ḳoyup ʿār diyen

Ve lehū

Ne ʿışḳa ẖayr ider oldum ne aḳl ile yārüm
Ne kārı başa iletdüm ne bellü bī-kārum

Ve lehū

Hīç ola mı cān u dil elden ḳoya dāmānunı
Ey sehī-ḳāmet boyuñca görmişüz iḥsānuñı

ŞĀNĪ :

Bosnasarāyından ʿulemā zümresinüñ şuʿarā·yı ġazel-serāyındandur. Bu maṭlaʿ (Hk.390b) anuñdur.

Naẓmuhū

Ser çekmesün semāya kendüni ḳılmasun ʿarż
Farḳı boyuñla servüñ beyne's-semāi ve'l-ʿarż

Egerçi ki münāsebet fi'l-cümle kāfīdür ve muḳarrerdür. İllā teşbīh·i tām cihetiyle gayr·ı müyesserdür. Zīrā ki fi'l-ḥaḳīḳa beyne's-semāi ve'l-ʿarż degüldür.

Li münşiihī

Ḳavs·i ḳuzaḥ ile anuñ bir ṭāḳın itseler ʿarż
Her kim görürse dirdi beyne's-semāʿi ve'l-ʿarż

Bir cisr vaṣfında bu beyt Heft-Meclis nām kitābumuzda vāḳıʿdur. Ḥikmet Ḫudānuñdur mezbūr eks̲eriyā bizim eşʿārumuzı tetebbuʿ eylemiş. Sābıḳan çārsū·yı sarāyda sākin bir muġ-peçe ḥaḳḳındaki ġazelümüze daẖi bu gūne naẓīre söylemiş.

Li münşiihī

Bir firenk oġlanı can mülkini yaġma ḳıldı
ʿĀlem·i maʿnīde ʿĪsā beni iḥyā ḳıldı

Küfrini n'eyliyelüm ḥüsnine yüz biñ taḥsīn (Ü.488a)
Ṣanki bir nūr idi ẓulmetde tecellā ḳıldı

Bir melek yüzli güzeldür yine gökden indi
Mürdeler cismini ʿĪsā iḥyā ḳıldı

Aḳdeñizdür yañaġı zülfi ṭonanmasıdur
Milket·i cān u dili ġāret ü yaġma ḳıldı

ŞĀNĪ-İ DİGER :

Bu Şānī Lārendelidür. Ḫuṣūṣā ki sābıḳı gibi zümre·i müderrisīndendür

Ve lehū

Tīr·i ġamzeñden ider ṣanma beni cānā gürīz
Bir ok atım yir aña ḳarşu çıḳar cān·ı ʿazīz

Ve lehū

Düzd·i çālākdur ey serv·i sehī bād·ı seḥer
Ṭūtiyādur ḳademüñ ẖāki ṣaḳın anı siler

Bu iki Şānīnüñ şāʿiriyyetinde baʿż·ı ẓurefā lā-farḳun beynehümā dimişlerdür. Ammā cihet·i ilmiyyelerinde tefavvuḳı evlā görmişlerdür.

ṢĀDIḲ :

Edirnede ṭogmışdur. Sipāh ḳısmından bir dīvāne-meşreb şaẖṣ·ı kemter idi. Her kim ġazel (F.415b) söylese elbetde naẓīre dimesi muḳarrer her ġazeli cönklerde muẖarrer idi. Eks̲eriyā kendünüñ ḥaṭṭı ile musattar idi.

Naẓmuhū

Sāḳi saña göz ḳıpduġını gördi ḥabābuñ
Alunduġı hep bu idi meclisde şarābuñ

Meclisde ṭutup çekmez idi şīşeye Ṣādıḳ
Yil zaẖmeti olmasa ayaġında ḥabābuñ

Egerçi ki bu mażmūnı bizden tırāş eylemişdür. Lākin edāda ḳuṣūr eyleyüp cehlini fāş itmişdür. Zīrā ki bizden bu vech ile ṣādır olmış idi.

Li münşiihī

Ṭabīb aydur şarāb iç vāʿiẓ aydur cām·ı meyden geç
Çü ʿillet ẖūn·ı ġamdandur münāsib (Hk.391a) şīşe çekmekdür

Ammā Ṣādıḳuñ bu maṭlaʿı kem degüldür.

Ve lehū

Salındırmaḳ diler ṣaḥn·ı çemende serv·i āzādı
ʿAceb midür Süleymān·ı zamāne ḳovlasaḳ bādı

Uyutmaz ġoncanuñ ṭıflın diyu feryād·ı bülbülden
İder şāh·ı güle yırtup yaḳasın yāsemin dādı

ṢADRĪ :

İştibīdür. Sābıḳan şeyẖü'l-islām olan Şeyẖī Efendinüñ mülāzımlarından olup ḳırḳ aḳçe yevmiyelü medreseye müderris olduḳdan ṣoñra fevt oldı (K.483a). Bir ẖoş-ṭabʿ u zekī şāhid-bāzlık daʿvāsın idenlere müẕekkī şaẖṣ idi. Bu maṭlaʿ anuñ güftārındandur.

Naẓmuhū

Gerek dervīş·i dil-rīş u gerek şāh·ı cihān olsun
Saña ʿāşıḳ geçen evvel benümle imtiḥān olsun

MONLĀ ʿĀŞIḲ :

Sādāt·ı ʿAcemden maẖrūse·i Burusada mütemekkin ve ṣāḥib·i kār u bār ve nuḳūd·ı bī-şümār idügi müteʿayyin olan Seyyid Niẓāmuñ oġlıdur ki nāmı Pīr Meḥemmed ve tārīẖ·i vilādeti feyż·i ilāh ve ʿĀşıḳ laḳabı ve maẖlaṣ·ı ḥaḳḳ·ı ṣarīḥi idügi kendünüñ bu beyti ile mü'eyyeddür.

Naẓmuhū

Ṭoġaldan vaṣfı ismine muṭābıḳ
Güzeller mübtelāsı yaʿnī ʿĀşıḳ

ʿUlemā·i fiẖām ẖiḍmetlerinde pūyān ve taḥṣīl·i ʿilm ü kemālāt ṭarīḳında dāmen-der-miyān olup gerek ẖucurāt·ı ḥalvetde gerek Keşīş ṭaġı gibi yaylaḳ·ı (Ü.488b) nüzhet-simātda keşīş ü küşişden ẖālī olmayup şuġlinde mücidd ü mükibb olmaġla mümtāz·ı aḳrān oldı. Yaʿnī ki ol ʿaṣruñ ehālī·i ʿiẓāmından şeyẖü'l-islām olan Muḥyiddīn Efendi merḥūmdan mülāzemeti taʿayyün buldı. Pes te's̲īr·i maẖlaṣ anı ʿışḳ·ı mehruyāna eẖaṣṣ ve ʿuşşāḳ·ı ālūde-dāmānla seyr ü sülūka maẖtaṣṣ ḳılup her zamān bir gül-ʿiẕāruñ vaṣfında bülbül·i nālān (H.414b) olmaḳdan ẖāli degül idi. Belki her ān meclis·i üns ü kenārından bir mūmiyān·ı lāle-ruẖsāruñ zevḳ u ṣafā behresini bulmaḳdan ẖāli degül idi. Bu ḥaḳīr yaʿnī mü'ellif·i kes̲īrü't-taḳṣīr sene erbaʿa ve sebʿīn ḥudūdunda baʿż·ı ẖidemāt·ı şehriyārī edāsına teveccühle şehr·i Üskübe uġradum. Mevlānā ʿĀşıḳı anda ḳāḍī ve ʿāmme·i ẖalāyıḳı aẖlāḳ·ı ẖasenesinde rāżī nihāyet (Hk.391b) Kāse-bāz Meḥemmed nām maʿşūḳ·ı ser-āmedüñ daʿvā·yı ʿışḳında müteḳāḍī ẖuṣūṣā ʿĀşıḳı ol şāhid·i sīm-saʿīde nakd·i dili teslīmde ve ol ẖūb-rūy·ı fāyıḳı anı ṣadrına alup sā'ir ʿuşşāḳdan takdīmde müterāżī buldum. Bu maẖlaṣ·ı aḥḳeri istiḳbāl idüp üç gün ʿale't-tevālī żiyāfet itdi. Ve cānı pāresini bir dirlükle behremend itmek ẖuṣūsunda küllī minnet idüp baʿż·ı aḳmişe ve ısḳarlaṭdan ġayri sīm·i ḥāmdan düzülme bir cām çekdi. Ve bir al varaḳa üstüne bu ḳıṭʿasını ḥaṭṭ·ı ẖūn-āb ile yazdırup ol cām içine vażʿ itdi. Gūyā ki şarāb·ı gül-fāmla ṭolmış bir sāġarı ol bezm içinde bizüm ʿışḳımuza çekdi.

Min naẓmihī

Maʿārif ehl·i bezminüñ tamāmı
Fenā nüzhet gehinde belki cāmı

İçerler yāduñ ile dōst-kāmı
Ḳabūl it çekdi ʿĀşıḳ da bu ḥāli

Lākin bize her mülāḳāt itdükçe şerm ü ḥicābdan ẖālī olmadı. Bāʿis̲ nedür didükde semt·i iʿtiẕāra maẖlaṣ buldı. ʿĀḳıbet rāz·ı dilini beyān eyledi. Meşʿaru'ş-Şuʿarāsında bizi yazmayup tetebbuʿındaki ḳuṣūrını müşʿir sözler söyledi. Yaʿnī ki niçe yıllar aṣḥāb naẓmuñ tetebbuʿında oldum. Yine ẖātime·i kārda bir ḳaç ġazel diyenleri yazmış kitāb te'līf iden fużalā tercümesinde kendümi yañlış buldum diyu zeyl·i iʿtiẕāra teşebbüs̲ idüp tekrār kendü nüsẖasına der-kenār ve aḥvāl·i mü'ellefāt u ās̲ārumuzı icmāl üzre naḳş ü nigār itdi. Lākin ol zamāne dek nice nüsẖası münteşir olup eks̲erinde bizüm ẕikrümüz bulınmamaġla ġafletine ẖaml itdüklerini yād itdükçe ʿaḳlı başından gitdi. El-ḳıṣṣa ehl·i ʿilm ü kemāl ve ʿāşıḳ-pīşe vü şāhid-bāz·ı ricāl vicāhet yüzinden kūseç (K.483b) ü ʿabūs-tims̲āl ve beşāşet cihetinden gül·i ẖandān gibi ẖayrü'l-āl bir seyyid·i lāzimü'l-iclāl idi. Şakāyıḳla müsemmā olan tevārīẖ·i ʿulemānuñ bir tekmīlesini daẖi bunlar bāz-pervāz·ı evc·i maʿārif olmışlardur. El-ḥaḳ terākib·i ʿArabiyye ile ẖūb edā itmişdür. Andan māʿadā baʿż·ı risāleleri ve ʿāşıḳ u maʿşūḳı beynindeki muḥākemeye maẖṣūṣ ḥucec ṣūretlerini inşā itmişdür. Cümlesi maḳbūl·i füẖūl idügi taḥḳīḳe yetmişdür.

Min ebyatihī

Libāsın ṣanmañuz ol gül-ʿiẕāruñ çeşm·i bülbüldür
Hezārān çeşm·i bülbülden tecellī itdi bir güldür

Ve lehū

Ḳadem basup gele çün ḳabr·i Ḳaysa nāka·i Leylā
Mezārı üstine örter deve ṭabanı bir kemẖā

Ve lehū

Zer ister iseñ cānuma minnet yüzüm üzre
Laʿl ü dür ü mercān ise iki gözüm üzre

TEẔYĪL :

Aṣḥāb·ı fehm ü zekā ve erbāb·ı fażl ü nühā olanlara ẓāhirdür ki (Ü.489a-F.416a) vilāyet·i Rūmda re's·i sene ve elfe gelince dörd ḳıṭʿa teẕkire·i şuʿarā yazıldı. Yine bu cümleden ikinci ʿadd olınan Laṭīfī Teẕkiresi gerek inşā cihetinden gerek taʿyīn·i tevārīẖle tetebbuʿ (Hk.392a) ẖays̲iyyetinden müfīd ü muḥtaṣar görildi. Zīrā ki cümleden evvel yazılan Teẕkire·i Sehīdür ḥālā ki bāġ u rāġ·ı naẓm u nes̲re göre gūyā ki ẖazān görmiş bir serv·i sehīdür. S̲ānī ʿadd olınan ki Mecmuʿa·i Lāṭīfidür bī-şübhe her varaḳı gül-berk·i ṭarī ve her mażmūnı bir naẖl·i mevzūn·ı nev-berī mes̲ābesinde cümle teẕkirelerüñ laṭīfidür. El-ḥaḳ her ʿaṣruñ şuʿarāsını īżāḥ u beyān eylemişdür. Hīç bir ferde nisbet·i taʿaṣṣub eylemeyüp herkesüñ evṣāfını güftārına göre ʿıyān itmişdür. Hattā baʿż·ı ashāb·ı ġaraż ki ^10_8(I) في قلوبهم مرض sırrına ma-ṣadaḳlardur ehl·i naẓmuñ eks̲erini Ḳasṭamonılı yazmışdur. Vaṭan·ı mevlidin bilmedügi hünerverleri kendüye hemşehri ʿadd itmek ġarażına sülūk itmişdür diyu ol derdmendi ṭaʿn oḳlarına hedef eylediler. Yaʿnī ki ^10_9(II) من صنف قد استهدف mażmūnına maẓhar düşüp bulduḳların söylediler. Ammā s̲ālis̲·i teẕākir ki ʿĀşıḳuñ (H.415a) Meşʿaru'ş-şuʿarāsı idügi ẓāhirdür. Bilmedügini ke-mā yenbaġī vaṣf itmişdür. Ne ʿöẕr eylemiş ne ḥaḳdan ʿudūl itmek ṭarīḳına gitmişdür. Hemān ʿaybı ehl·i naẓm olmayan ẓurefādan baʿżı kimesneleri münāsebetle kitābına idẖālidür. Ḥālā ki andan maḳṣūdı riʿāyet·i ḥaḳḳ·ı nān u nemekle nice āşinālarınuñ beyān·ı ḥālidür. Feammā teẕkire·i çārmīn ki rābiʿuhum menzilesine ḳarīndür. Naḳīr ü ḳıṭmīr ġarābet·i kelimāt ve tetābuʿ·ı iżāfāt ʿuyūbı ile ẓāhir ü mübeyyendür. Bir mecmuʿa·i kes̲īrü'l-edā ve ḳalīlü'l-maʿnā idügi maʿlūm·ı ʿuḳūl·i dür-bīndür. Bu ḥaḳīr ol nüsẖayı ser-ā-pā gördüm. Nesḥ-efsūn u seḥḥārīn gibi ṣıḥḥati mefsūẖ idügin taḥḳīḳe irgürdüm. Egerçi ki edālarına bi ḥasbi'l-irs̲ mālik olmışdur. Yabandan degüldür. Kendü babamuñ münşe'ātı edālarındandur diyu aẖẕına mütehāliḳ olmışdur. Lākin nice şāʿiri yerinden yurdundan dūr ve nice meṭāliʿ u ebyātı nāẓımından mehcūr itdüginden (Hk.392b) māʿadā müddet·i ʿömrinde bir muẖtaṣar beyte mālik olan ʿulemāyı ve baʿż·ı aġniyāyı mücerred kendünüñ ebnā·yı cinsinden olmaġla ol eser·i menşūrda vaṣf ile evc·i s̲üreyyāya çıḳarmışdur. Maʿa ẕālik ās̲ār·ı mütenevviʿa ve te'līfāt·ı müteferriʿa ve devāvīn·i mecmuʿa vü resā'il ve muṣannefāt·ı (Ü.489b) maṭbuʿa aṣḥābından olup feżāili (K.484a) ḥuccetini ḳāḍī·ı Eflāk olan Bircīs·i ḥikmet-celīs dest·i ḳabūl ile imżā itdügi efāżılı ve maʿārifi temessükātınuñ ṣıḥḥatinde şuhūd·ı ʿudūl olan füẖūl·i bī-ʿadīl ḥüsn·i telaḳḳī ve raġbetle inhā itdügi fevāżılı medḥ itmedüginden ġayri kendü zuʿmınca ḳadḥ eylemişdür. Lā-siyemmā ekābir·i şuʿarānuñ eks̲erine kiẕb ü dürūġ iftirāsın idüp şu maḳūle kitābum vardur didi ve yāẖūd bu ġazelleri kendünüñ ʿadd idüp baña gönderdi nükteleri ile yazmışdur. Şuʿarādan Monlā Zihnī ve ʿAḳlī naḳl eylediler ki teẕkiresinden baʿż·ı ṣafẖaları gözden geçürmişler. Eks̲er·i suṭūrında iṭrā lafẓını mükerrer bulup inşāsını ṭarāvetden ḥālī görmişler. Yaʿnī maʿārif-semīri elbette taḥkīri ve çūb·ı ẖāmesi ve şikence elfāẓ-nāmesi ile taḳrīri muḳayyed bulmışlar. Ġıbbe ẕālik mecālis·i ehālīden birinde ol teẕkire ḳırā'at olınmış. Ẓuhūrī nām bir ṣabī·i endek-şuʿūrı ifrāṭla vaṣf idüp Perīzāde dimekle maʿrūf bir perīdür. Ve ol vilāyeti envār·ı ruẖsār·ı nāmdārı ile sūzān eylemiş ol ḥıṭṭanuñ ẖūrşīd·i peykeridür diyu yazmış. Aʿlem olan Pīrī lafẓı iken bi-ġayr·ı yā' perī ṣanup perrī edāsı ile tenāsüb ḳaṣd itmiş ve ruẖsārı nāmdār ile ṣıfatlayup bī-vech yañlış yola gitmiş. Ḫuṣūṣā peyker lafẓı kālıdur murādifi olup eks̲eriyā temāmü'l-aʿżā olanlara iṭlāḳ olınduġını bilememiş. Ve baʿż·ı nev-hevesler ki birer maẖlaṣa intisāb ve berzaẖ·ı cehāletden ol nāmla maẖlaṣ bulmaġı iktitāb eylemişlerdür. Ḥālā ki (Hk.393a) mecmūʿ·ı mecmuʿalar yoḳlansa ıṣġāya ḳābil ve ġayr·ı ḳābil birer beytleri bulınmaduġını şuʿarā·yı zamān taḥḳīḳ ü beyān itmişlerdür. Elbetde İbnü'l-müḥennā nāmındaki Mevlānānuñ gibiler (F.416b) yazmışdur. Maẖlaṣına şerīk isnād itmedügi ancak Necātī ile Ẕātī ḳalmışdur. İntihā kelāmuhumā

ʿİBĀDĪ :

Nefs·i Gelibolıda neşv ü nemā bulmış Ḳadrīzāde Yūsuf nām bir sipāhīzāde idi. Evā'il·i cevānīde sīm-ber·i Yūsuf gibi naḳd·i cāna deger bir bālā-ḳāmet·i perī-peyker olmaġla Gümüş Servi dinilmiş idi. Merḥūm pederimüz muṣāḥiblerinden bir şaẖṣ·ı āferīde idi. Feammā ġāyetle zen-pāre ve mey-perest ü mey-ẖāne-nişīn āvāre olmaġın Midilli cezīresine göçdi. Anda bir sipāhīnüñ ḳızın alup rez·i duẖteri ile müdām ülfet eyleyüp murādınca yidi içdi. Ümīdüm budur ki inābet ü istiġfār ile gitmiş ola. Ḥālā rūḥı sermest·i şarāb·ı kevs̲er idügi taḥaḳḳuḳ bula. Bir ġarīb ẖoş-āyende naẓmı var idi. Baʿżısı taḥsīne sezā-vār idi. (Ü.490a)

Min naẓmihī

Gerçi olmaduḳ cihān içinde ḥürrem bir nefes
Eksük olmadı göñülden ġussa vü ġam bir nefes

Bezm·i ġamda ney gibi sen yār içün ḳıldum fiġān
Gözlerüm yaşından özge ḳanı hem-dem bir nefes

Ḥālet·i nezʿa varup vaṣluñ diler ditrer göñül
Çıḳmaġa tenden iver bu ḳuşça cānum bir nefes

Senden ayrılmaḳdan ölmek yeg durur biñ kez baña
Dōstum sensüz gerekmez iki ʿālem bir nefes

Miḥnet ile cān virüp ḳurtulmayınca ġuṣṣadan
Rāḥat olmaz ey ʿİbādī ibn·i ādem bir nefes

ʿUBEYDĪ :

Şehr·i Edirneden idi. Nāmı ʿAbdurraḥman olmaġın ol maẖlaṣı iẖtiyār itmiş idi. Ḫuṣūṣā peder·i ʿazīzi Nebī Dede nāmında bir velī idi. Merḥūm ʿUbeydī sā'ir evlādınuñ evveli idi.

Naẓm

Veled sırrı olur (H.415b) çünkim ebīnüñ
N'ola dinse aña sırrı Nebīnüñ

ʿĀlem·i ṭufūliyyetden taḥṣīl·i ʿilm ü kemāle çalışdı. Sā'ir fünūndan ġayri ʿilm·i mūsiḳī ile ṭabʿ·ı nāzügi alışdı. Farażā ki muṣannefātı ile ʿIrāḳ u Hicāza āvāzeler ṣaldı. Fenn·i muʿammāda daẖi Emīrīye peyrevlik idüp ad çıkardı (K.484b). Ve'l-ḥāṣıl şānı ḥalīm ve ṭabʿı selīm dilinden kes rencīde ve elinden kimse remīde olmamış bir maẖdūm·ı fehīm idi. Egerçi ki nefsine naẓar evlādı ḳalmadı (Hk.393b). Feammā nefsi oġlı nāmına laṭīf murabbʿaları ve naḳş ü füsūnları nām·ı nīgini mensī ḳılmadı. Mevālī·i ʿiẓāmdan sābıḳan şeyẖü'l-İslām olan Ḳāḍīzāde Efendiden mülāzım oldı. ʿĀḳıbet yüz elli aḳçe ḳāḍīlar rütbesine vāṣıl u ʿāzim oldı. Daẖi dānişmend iken bu ġazelini Sulṭān Süleymāna itḥāf ḳıldı. Mezīd ʿināyetlerinden mevālīzādeler gibi ʿulūfe ile muvaẓẓaf ḳılındı.

Naẓm

Bu ṭāḳ·ı lāciverdī zer-beft oṭaġuñ olsun
Mihr ile meh yanınca iki ṣolaġuñ olsun

Luṭf it ʿUbeydīnüñ gel uyar murād·ı şemʿin
Be tekye·i cihānda yanar çerāġuñ olsun

Ve lehū

Ṭaġlar ṭaşlar yarıldı itdügüm feryāddan
Ṭaliʿüm ṭaş yarmada ḳalmaz benüm Ferhāddan

Ve lehū

Ṣalınduñ seyre illerle benümle vaʿde itmişken
Baña ḳatlanmadın sen ḳatlan ey rūḥ·ı revān ḳatlan

Diger

Ṣanma beni nāleyle cihāndan güẕer itdüm
Gördüm seni ey ġāfil uyursın ẖaber itdüm

Evāẖir·i ʿömrine ḳarīb Nihālī maẖlaṣ bir cevān·ı dil-firīb ʿışḳına giriftār oldı. Ol zamānlarda naẓm itdügi eşʿārında ve baʿż·ı muṣannefāt u ās̲ārında Nihālī lafẓı ile anı işʿār itdügi taʿayyün buldı.

Ve lehū

Ey cāme·i siyāh giyen şāh·ı ẖışm-nāk
Çep-rāst dügme ile beni eyledüñ helāk

Feammā igen muʿammer olmadı. Sene s̲emānīn es̲nālarında ʿazīmet·i bāġ·ı cinān ḳıldı.

ʿİẔĀRĪ :

Edirnede tevellüd itmiş nāmı Meḥemmed olup ser-āmed·i cevān·ı gül-ʿiẕār olmaġla ʿİẕārī maẖlaṣ idündügi taḥḳīḳe yetmişdi. Evān·ı ṭufūliyyetde taḥṣīl·i ʿilm u kemāle raġbet idüp Ḥasan Beg Efendiden mülāzım oldı. Ḥattā bir medresecige mutaṣarrıf olduḳdan ṣoñra ʿālem·i āẖirete ʿāzim oldı. Mezbūr ʿİẕārī ve Mecdī ve ʿUbeydī ve Emrī ol merḥūmla ülfet ü muʿāşerete ṭālib idiler (Ü.490b). Farażā ki birbirlerinden biran müfāraḳati mūcib·i ḥüẕn ü ġam bilüp iẖtilāta raġbet itdiler. Ḫoşça muẖayyel sözleri ve muẖādarātdan baʿż·ı yāddāşt·ı muʿteberi muḳarrer idi. Ol cihetden eks̲er·i (Hk.394ā) aṣḥab·ı devlet meclisine duḥūli müyesser idi.

Naẓmuhū

Nihālden ayırup ġoncasın gülsitānuñ
Ḳoparma yüregini ʿandelīb·i şeydānuñ

Ve lehū

Dik gelmek istedi ḳad·i bālā·yı dil-bere
Ṭūbāyı dikdiler depesi üstine yire

Diger

Gelmedi sāḳī ḳanāʿat var iken mey-ẖāneye
Bir ayaġum evdedür bir ayaġum mey-ẖānede

Ve lehū

Yanuña alup raḳībi eyledüñ seyr·i çemen
Yanuña ḳalur mı ey serv·i sehī seyr eyle sen

ʿAZĪZĪ :

Ḫırfeti mücellid ve (F.417a) taḥsīl·i maʿrifete mücidd iken Yedi Ḳullede ḥiṣār eri oldı. Lākin bī-ʿayb Ḫudādur zen-dost olup baʿż·ı bikr·i maʿnālara dest-res buldı. Ḥattā İstanbuluñ nigārları ḥaḳḳında bir Şehr-engīzi vardur. Maḥbūbān vaṣfında olmaduġı ḥays̲iyyetle ve ol ʿaybı ile yine taḥsīne sezā-vārdur.

Der-vaṣf·ı Ṣaçlu Zemān

Biri maḥbūbenüñ Ṣaçlu Zamāndur
Ḳati çoḳ başlu fettān·ı cihāndur

Zamāne gibi cevvār ü sitemkār
Ṣaçınuñ ṣāġışı ʿāşıḳları var

Alur dil kişverinden zülfi bacı
Beni başdan çıḳardı eñse ṣaçı

Cennet

Birinüñ nāmı Cennet laʿli kevs̲er
Ḫudā itsün baña anı müyesser

N'ola beñzetsem anı ẖūr·ı ʿīne
Cemāli ṭaʿn ider ẖuld·i berīne

Kimüñle ḥaşr olursa ol ḳıyāmet
Cihān içinde oldur ehl·i cennet

(K.485a) Bundan māʿadā yine muṣannaʿ u maḳbūl sözleri muḳarrerdür. Ol cümleye bu ẕikr idecegümüz meṭāliʿi ser-defterdür

Maṭlaʿ

İdünce bir dür·i yek-dānesi dilā peydā
Olanca varını yolında çalkadı deryā

Ve lehū

Gözüm ḳan dökmegi ol ġamze·i bī-dāddan görmiş
Zihī ẖūnī ki merdüm-küşligi cellāddan (H.416a) görmiş

Ve lehū

Göz yaşın ṣarf eyledükçe girye eyler dem-be-dem
Her kişi ḥarcından aġlar bir ʿaceb demdür bu dem

Ve lehū

Cefā sengiyle cismün gömgök itmiş bir perī-peyker
Urulmışsın yine ey ʿāşıḳ·ı miḥnet-zede beñzer

ʿİŞRETĪ :

İsṭanbul ḳurbında Yeñiḥiṣārdandur. Nāmı Muṣṭafā olup ẖoş-āvāzeler nāmındaki aṣḥāb·ı edvārdan idi. Manṣıb·ı ḳażā ile behredār (Hk.394b) iken bir ṭarīḳla Şehzāde Sulṭān Bāyezīd cenābına taḳarrub kesb itmiş idi. Anlaruñ ricāsı ile Eskişehir ḳāḍīsı olup Seyyid Baṭṭāl Ġāżī ocaġından ışıḳlaruñ defʿine mezbūr bāʿis̲ oldı. Baʿdehū nūyīn·i nev-āyīni meclis·i ʿişret-güzīne ilḳā eyleyen ʿİşretīdür dinilmekle ʿazl olınup Sulṭān Süleymān Ḫanuñ maẓhar·ı ḳaḥr·ı ġazabı olmak muḳarrer iken bu şiʿri diyüp rikāb·ı hümāyūna ṣundı. Ol ḳahr mihre mübeddel olup siyāset iḥtimālinden ḳurtuldı. Ol ġazel budur.

Min ġazeliyyātihī

Ol elā gözler bizümle (Ü.491a) mekr ü āl üstindedür
Ġamzeler ʿuşşāḳ ile ceng ü cidāl üstindedür

İşigüñde kebkebüñle naʿlçeñ naḳşı sehā
Burc·ı rifʿatde s̲üreyyādur hilāl üstindedür

Cilveler ḳılsa semend·i nāz ile ol şeh-süvār
Berg·i güldür fi'l-mes̲el āb·ı zülāl üstindedür

İşte boynı işte şemşīrüñ kefen-berdūş idüp
ʿİşretī emr·i şerīfe imtis̲al üstindedür

Ve lehū

Yüzüñ Rūm illeri ḥaṭṭ·ı siyāhuñ Ḳara Boġdandur
Cebīnüñ Aḳşehir zülf·i siyeh-pūşuñ Ḳaramāndur

Ḥuṭen gülzārıdur āhū·yı çeşmüñle binā-gūşuñ
Ṣaçuñ maġrib diyārıdur leb·i laʿlüñ Bedaẖşandur

Cemālüñ Kaʿbedür sīneñ Medīne gözlerüm nūrı
Memālikde ruẖ·ı aluñ diyār·ı āl·i ʿOs̲mandur

ʿİLMĪ :

Nāmı Aḥmed bir ḳāḍīzādedür ki ṭabʿ·ı müsṭaḳīmi bāġ u rāġ·ı maʿrifetde gūyā ki bir serv·i āzādedür. Taḥṣīl·i ʿulūmdan ṣoñra mülāzım ve manṣıb·ı ḳażāya ʿāzim olmışdur. Ve bu ebyāt Teẕkire·i İbnü'l-Müẖennāda mesṭūr bulınmışdur.

Naẓmuhū

Leb degül cām·ı şarāb·ı dil-küşādur gördügüñ
Ruẖ degül āyīne·i ʿālem-nümādur gördügüñ

Ve lehū

Açıl açıl ki cihān gülşeni bahār olsun
Ṣalın ṣalın ki çemen servi bī-ḳarār olsun

ʿULVĪ :

Nefs·i İstanbulda toġmış nāmı Meḥemmed olup ẓurefā miyānında Derzīzāde diyu şöhret bulmış (Hk.395a) ġazel-gūluḳda İsḥāḳ Efendī merḥūmuñ ṭarīḳına sālik yaʿnī ki sāde ve ʿāşıḳāne eşʿār·ı belāġat-şiʿār naẓmına mütehālik şāʿir idi. Egerçi ki cihet·i ʿilmiyyesi nādir ve meydān·ı fürs fārislerinüñ edāları ile ülfeti ve meleke·i zihniyyesi noḳṣānla mütebādir idi. Lākin çār-ender-çār ḳaṣīdelerine ve baʿż·ı ʿāşıḳāne ġazellerinde niẓām·ı kelāma ḳudreti bāḥir idi. Terceme·i Ḫātemīde beyān olınan vech ile ser-defter·i ekārim-āfāḳ merḥūm Ṭuraḳ Çelebīnüñ himmetine muḳārin olup altı aḳçe yevmiyye ile şehzāde·i ẕī-şān bölügine dāẖil olmış idi. Ḥālā ki yine de gāh Muʿallimzāde merḥūmuñ gāh Ḫubbī Monlāsı diyu meşhūr olan Monlā·yı Rūmuñ (K.485b) dānişmendi nāmına şöhret bulmış idi. Vaḳtā ki Ṭuraḳ Çelebi ḳatl olındı. Ol es̲nālarda ʿUlvī

Naẓmuhū

Dil-ẖarāba varıyor şehrine cānān gelsün
Şehri ẖālī ḳomasun taẖtına sulṭān gelsün(F.417b)

dimekle ḳuvvet·i vāhimeye düşüp bir zamān ne ṭaşra çıḳdı ne görindī. Maʿa ẕālik cenāb·ı Sulṭānīden iştiġāl·i nār·ı ġażab ās̲ārı ẓāhir olmadı. Ancaḳ baʿż·ı żurefānuñ tehdīd ü taẖvīfi ile nefs·i şehirde temekküne mecāl bulmadı. El-ḳıṣṣa Sulṭān Selīm Şāh cülūsında as̲āleten sābıḳu'ẕ-ẕikr Monlā Ḥubbīden mülāzemeti muḳarrer oldı. Giderek şarāb·ı müdāma müdāvemet iden ʿayyāşlara ḳarışdı. Kendüsi Rusüyyü'l-aṣl bir cāriyeden mütevellid olmaġın (Ü.491b) zümre·i Rus bekrīleri ile yıldızı barışdı. Ṣabāḥ u aẖşām ẖum·ı mey gibi mey-ẖānede s̲ābit-ḳadem oldı ṭurdı. Ne bir ān ayaġı elden ḳodı ne kimse anı ẖum-ẖāneden ṭaşra gördi. Ḥattā ʿayāẕen billāh mensūẖ şekline girdi. Baʿż·ı müzmine iḥtimāli ile ẓurefā kendüden müfāreḳati evlā bildi.

Min eşʿārihī

ʿAdem gülzārına bir ġonca-leb cānānımuz gitdi
Dirīġ ol serv-ḳad sīmīn-beden tez bitdi tez yitdi

Ve lehū

Ḫarc eyler ise ẖançerine (Hk.395b) dil n'ola (H.414b) varın
Yeg bilür efendi kişi kendüye çıkarın

Maṭlaʿ

İşler yüregüm yareleri bitmez oñulmaz
Ṣabr eyliyelüm çāre nedür bitmez iş olmaz

Ve lehū

Fütāde dilleri seyr eyledükde ṭopraḳda
O şeh-süvār didi kim göñüller alçaḳda

Diger

Bulandı dīde ḥaṭt·ı müşk-bāra baḳmaḳdan
Gözüme ḳara ṣu indi kitāba baḳmaḳdan

Ve lehū

Dirīġā seyl·i eşküm cūy-bār olmaḳda gitdükçe
Benüm servüm ẖaṣ u ẖāre kenār olmaḳda gitdükçe

ʿAceb kimdür benüm māh·ı neve teşbīh iden cismüm
O bedr olmaḳda ben dā'im nizār olmaḳ gitdükçe

El-ḥaḳ mü'essir eşʿārı ve ciger-sūz ġazeliyyāt u güftārı vardur.

ʿAHDĪ :

Şems·i Baġdādīnüñ oġlıdur. İsm·i māder-zādı Aḥmed ve şütür-gürbe eşʿār söylemede ser-āmed bir şaẖṣ idi. Sene sittīn ve tisʿamie ḥudūdında pāy·ı taẖt·ı Rūma geldi. On yıl miḳdārı şuʿarā aḥvālini tetebbuʿdan ṣoñra sene iḥdā ve sebʿīndeʿ ahd·i Selīm Ḫan·ı s̲ānī ve zamān·ı Süleymānīdeki ehl·i naẓmuñ aḥvālini yazup nāmını Gülşen·i Şuʿarā ḳodı. Ḥattā bir zamān ʿAcemīlīgini bilmedi. ʿAcemilīgi ḥālinde şuʿarā·yı Rūm teẕkiresin yazmaġa ölçümlendi. Ḥadd·i ẕātında aẖlāḳı laṭīf ve meskeneti ẖays̲iyetinden lāzimu't-taʿrīf kimse idi. Sene erbaʿa ve tisʿīnde ki bu ḥaḳīr Baġdād ẖazīnesine defterdār olup vardum. Aṣḥāb·ı naẓmdan otuz miḳdārı şāʿir ḳaṣāˀid ü tārīẖ ü ġazel ṣunup her birine ^10_10(I) على ما هو المأمول و المقدور riʿāyet itdüm. Mezbūr ʿAhdī daẖi anlardan idi. Ve ol cümlenüñ ser-āmedi Monlā Ṭarzī ve nev-heveslerden Rūḥī bulınmış idi. Ve bu eşʿār mezbūr ʿAhdīnüñ güftārındandur.

Naẓmuhū

Can metāʿı bulmadı bāzār·ı dehr içre revāc
Gel ẖadeng·i ġamzeñ ile aña luṭf it ḳapuñ aç

Ḳan idüp ey ḳaşı yay oldı oḳuñ dilde nihān
Yaremüñ aġzın arar cerrāḥ anuñçün her zamān

FAŻLĪ :

Bir sarracuñ oġlı idi. Nāmı Meḥemmed ve nefs·i İstanbulda ṭoġmış büyümiş ḥattā Ḳara Fażlī diyu şöhret bulmış bir ḳābil-vücūd imiş. Bir zamān Ẕātī merḥūmuñ dükkānına mülāzemet itmiş. Mā-beynlerinde üstād ü şākird muʿāmelesi muḳarrer olup ḥaḳīḳati tahkīḳa yetmiş. Mevlānā ʿĀşıḳ ḳavlince bir mikdār naẖv u ṣarf gördükden ṣoñra (K.486a) Riyāżī merḥūmdan Fürs oḳımış. Baʿdehū (Hk.396a) Şehzāde Sulṭān Meḥemmed Ḫan Maġnisa sancaġına müteveccih olduḳda küttāb·ı dīvānına mülḥāḳ olup bile gitmiş. Ḥikmet Ḫudānuñdur anlar ki sālik·i rāh·ı āẖiret oldılar (Ü.492a) ḳulları ṭaġılup Ḳara Fażlī merḥūmı Sulṭān Muṣṭafā āsitānesine sevḳ itdiler. Ṭāliʿ·i nā-sāzkārında anuñ daẖi dīvānı dürülüp ʿömr·i ʿazīzi āẖir olmaġın Sulṭān Selīm ḳapusına vardı. Baʿż·ı ekābir ḥüsn·i terbīyet ve şefḳat·i mü'es̲s̲ir ẓāhir itmekle anda daẖi debīr·i ẖaḳanī oldı. Nice rūzgār ẖıdmetden ṣoñra sene sebʿīn ve tisʿamie ḥudūdında re'īs·i küttāb olup altmış biñ aḳçe zeʿametle iʿtilā·yı şān buldı. Ammā aḥvāli muntaẓam olduḳdan ṣoñra iki yıl ancaḳ muʿammer oldı. ʿAḳabince vāṣıl·ı diyār·ı üns olduġı taʿayyün buldı. Evvelā baḥr·ı recezde Hümāy u Hümāyūn nām bir kitāb naẓm eylemişdür. Baʿdehū şiʿr u inşāda gerçekden meleke taḥṣīl idüp iẖtirāʿ·ı ẖāṣı olan Gül ü Bülbül nām manẓūmeyi söylemişdür. Ve biñ ʿaded rübāʿiyyātı müştemil bir es̲er daẖi ḳomışdur. Ḥattā Şeyẖ Niẓāmīnüñ Maṭlaʿü'l-Envārına muḳabil Lüccetü'l-Esrār nām bir kitāb daẖi te'līf eylemişdür. Ve bunlardan ġayri Kitāb·ı Gülistān ṭarzında naẓm u nes̲irle ālūde Naẖlistān nām bir kitāb daẖi taṣnīf ḳılmışdur. Cümlesi pesendīde·i ẓurefā ve maṭbūʿ·ı ṭıbāʿ·ı şuʿarā idügi taḥḳīḳe yetmişdür Nihāyet pür-ġūy olmaġla eşʿārı nā-hemvārdur. İnşāsı daẖi naẓmı gibi perīşān-güftār idügi zāhir ü āşikārdur. Bu ḥakīr ol āsitānede baş kātib iken mezbūr Fażlī re'īs idi. Ḥālā ki (F.418a) ʿabūsü'l-veche bir cesīm ü żaẖīm·i ẖīre-celīs idi. Evāẖir·i ʿömrinde tekrār naẖv u ṣarfa iştiġāl eyledi. Terākib·i ʿArabiyyedeki saḳāṭātını cüll·i himmetle taḥrīf idüp bıżāʿasını ber-kemāl eyledi. Ve bi'l-cümle eşʿārı şütür-gürbedür. Beyt diyecek maḥalde ya heft-beyt ve yāhūd nüh-beyt söylese yine ancaḳ bir beyti pesendīde bulınurdı. Sābıḳan Sulṭān Bāyezīd ẖuṣūṣında ʿAcem Şāhına yazılan nāme ki cenāb·ı (Hk.396b) übüvvet-me'ābla muṣaddardur ol fendeki mahāreti ol edālarından gün gibi eẓherdür. (H.417a)

Min eşʿārihī

Leylinüñ Mecnūnı Şīrīnüñ dilā Ferhādı var
Kār·ı ʿışḳı baña ṣor her ṣanʿatuñ üstādı var

Ve lehū

Saña göz ʿāşıḳ u ten ʿāşıḳ u canla ben ʿāşıḳ
Tenümde her ḳılum cānā olupdur cümleten ʿāşıḳ

Ve bu ebyāt daẖi Gül ü Bülbülüñdendür.

Ve lehū

Didi n'eyler bu arada o gedā
Ki fiġānıyla virdi cāna eẕā

Nice yañşar bu nice yañşaḳdur
Öte ṭur dirseñüz aña ḥaḳdur

Bilmezem ki nice ötüşdür bu
Dili durmaz ʿaceb ne ḳuşdur bu

Nice baş aġrıdur o murġak·i mest
Ötme diñ aña incinirse ḳuşest

FÜNŪNĪ :

Vilāyet·i Ḳasṭamonıdandur. Egerçi ki ṭabʿı nezāketden ẖālī degüldür. Lākin sirḳat töhmetinden eli kesilmeyince el çekmeyüp herkesüñ mālına taṭvīl·i yed itmesi lāzım·ı ḥāl idi (Ü.492b). Ve ol fende ẕü-fünūn·ı ʿaṣr olup gūyā ki Fünūnī maẖlaṣını aña binā'en iẖtiyār itmişdür. Sābıḳu'ẕ-ẕikr Cān Memi ile ʿadāvetleri olup mezbūr S̲ānī mektūb·ı meẕmūmında

Naẓm·ı S̲ānī

Fünūnī fūta peydā itmege varur mı ḥammāma
Şerīk·i Şīrvān Şeyẖ derūn·ı cāmekān n'eyler

Kemend endāz olanlarla gezer mi kūşe vü (K.486b) şehri
Ṭaḳar mı birbirinüñ gerdenine rīsman n'eyler

edāsını itmişdür. Merḳūm daẖi anuñ ḥaḳḳında bu ḳıṭʿayı söylemişdür.

Seferdedür didiler Cān Memiyi
Sefer bir ḳıṭʿa·i āteş durur hem

Didiler geçdi ol Nemrūd·ı s̲ānī
Didüm geçdi ise cān-ber-cehennem

Ve lehū

Ḥüsnüñ nitekim zülf·i zeneẖdān ile ẖoşdur
Dīvānesi zencīr ile zindān ile ẖoşdur

MEVLĀNĀ FEVRĪ :

Gerçi ki faṣl·ı mevālīde icmālle yazılmışdur. Şāʿiriyyeti ḥasebiyle īrādı lāzım olmaġın tekrārında ṣanmasınlar ki mü'ellif·i kitāb yañılmışdur. Ḫırvadiyyü'l-aṣl her kelāmı ẖıred kitābına faṣl nāmı Aḥmed fünūn·ı mütenevviʿa ile baḥs̲·i ʿilmiyyesi sermed kendüsi aḳrānı miyānında ser-āmed hem(Hk.397a) şāʿir·i monlāyān idi ve hem monlā·yı şāʿirān·ı mes̲el-gūyān idi. Defterdār İskender Çelebi merḥūmuñ müşterā ḳullarından iken ṭarīḳ·i ʿilme sülūk idüp her fende yedi ve her ʿilmde ḳadr·i mü'eyyedi olmaġın Bōsṭān Efendi merḥūm Burusa ḳāḍīsı olduḳda ki sene is̲na ve ẖamsīn tārīhī idi Fevrī mülāzım oldı. Baʿdehū tedrīcle medāris menāṣıbını taḥṣīle ʿāzim oldı. Kendüden mesmūʿımuzdur ki henüz sinn·i bulūġa bāliġ degül iken mü'ellif·i Füṣūṣ ledünn·i nüṣūṣ olan Şeyẖ·i Ekber ḳaddesallāhü sırrehu'l-eẓher rü'yāsına girüp telkīn·i īmān eylemiş. Aṣılda şeref·i İslāmla teşrīfi evvelā anlaruñ işāreti ile vücūd bulmış. Ġāyetle ẖoş-nüvīs idi. Gūya ki Sulṭān ʿAliye yāḥūd Enīsīye enīs idi. Ve ṭabʿı ġāyetle nāzük olmaġın ʿıyş u nūşa raġbetden müdāme·i mey·i ḥamrā bulınmaduġı taḳdīrce ġassāle·i beyżā ile muʿāşeretden ẖālī olmazdı. Otuz aḳçe medreseden munfaṣıl olduḳdan ṣoñra Rūm illerine seyāḥāt itdi. Ol ʿaṣruñ ümerā·yı keremkārları ile ülfet idüp cihād u ġazā mes̲ūbātın taḥsīl·i cüll·i himmet itdi. Lā-siyemmā daẖi dānişmendligi ḥālinde Ḥacc·ı şerīfe gitmiş idi. Medīne·i Münevveriyi daẖi ziyāret saʿādetine yetmiş idi. Vaḳtā ki Rūm illerinden geldi. Ṭoġrı şehzāde·i ʿaṣr olan Selīm Şāh·ı s̲ānī āsitanesine vardı. Ḥuṣūl·i merāmına müteʿallik şefaʿāt-nāmeleri ile der·i devlete vāṣıl oldı. Kenār·ı şefaʿāt-nāmede

Naẓm

Fevrī kim eżʿafu'l-ʿibādumdur
Ber-murād olması murādumdur

beyti muḳayyed ü mesṭūr bulunmaġla murādı ḥāṣıl oldı. Mevlānā ʿĀşıḳ teẕkiresinde Monlā·yı mezbūr sene sittīn ve tisʿamie tārīẖinde Sulṭān Süleymān (Ü.493a) Ḫan üçünci nevbet·i memālik·i ʿAcem fütūḥātına ʿazīmet-künān olduḳda Fevrī ol seferde bile bulınmış ḥattā bu maṭlaʿı temām ġazel eyleyüp ṣunup nice luṭf (Hk.397b) u inʿāma maẓhar ḳılınmış idi.

Naẓmuhū

Musaẖẖar oldı ẖāl·i rūy·ı yāre baġrımuñ başı
Diyār·ı Rūm sulṭānı bu kez alur Ḳızılbāşı

baʿdehū iki yüz beyt bir ḳaṣīde virmiş. İki yüz ḥasene iḥsān olınup manṣıbla riʿāyeti emr olınmış. Mükemmel Dīvānı ve ḳaṣāˀid·i belāġat-nişānı ẖuṣūṣā ki ʿArabī ḳaṣīdelerle imtiyāz·ı şānı vardur. Mes̲el-ġūylukda ẖōd Necātīden ṣoñra anlar geldügi müttefiḳun ʿaleyh·i şuʿarā·yı rüzgārdur.

Min ġazeliyyātihī

Teb·i tāb·ı maḥabbetden bu cism·i (F.418b) nā-tüvan ditrer
Ne cism·i nā-tüvān cism içre cānā ẖaste can ditrer

Ezel bir zelzele ṣaldı (K.487a) ṣadā·yı āhum āfāḳa (H.417b)
Daẖi ol dem bu demdür ṭurmayup kevn ü mekan ditrer

Ṣararsa ṣolsa ṭañ mıdur ten·i zerd ü nizārum kim
Göñül bir ḳadd·i şimşād üzre çün berg·i ẖazan ditrer

Leb-ā-leb ṣunduġıñ cāmuñ ne mümkin ḳaṭresin dökmek
Müdām içmekden ammā destüm ey pīr·i muġan ditrer

Güneş ruẖsāruña Fevrī gibi ʿāşıḳ degül çünkim
Niçün gördükçe sen meh-rūyı mihr·i āsuman ditrer

Ve lehū

Cism·i nizārum ile görüp sāyem ehl·i dil
Didi ten·i żaʿīf ü naẖīfe ẖayāl·i ẓıll

Ve lehū

Gelmedin dünyāya ḳahr·ı dehri izʿān itmişem
Ṭoġduġum dem aneden anuñçün efġān itmişem

Ve lehū

Gezüp mülk·i vücūdı ʿālem·i ʿışḳa ḳadem baṣdum
Bu günden ṣoñra ölmezsem ʿadem iḳlimidür ḳaṣdum

Min ġazeliyyātihī

Ḳāmetüñ serv degül mi gele ṭoġrı söyle
Gül degül mi ruẖuñ ey ġonca·i gül-bū söyle

Dişüñi dürr·i girān-māyeye beñzer dirler
Öyle midür görelüm ey dişi lü'lü söyle

Secdede ḳāmet·i aʿlāsını yād it yarüñ
Zāhidā egri oṭur sözini ṭoġrı söyle

Germ ḳıl meclisümi yārüñ ög aġyāruma sög
Muṭrıbā her ne bilürseñ eyü yatlu söyle

Leblerinüñ birin em birini vaṣf it yārüñ
Fevrī rind iseñ eger ṭatlu yi ṭatlu söyle

Ve lehū

Baña ẖōd besdür ol mehüñ cevri
Kim çeker yā bu miḥnet·i devri

Kim durur dirseñ ʿāşıḳ·ı zāruñ
Oñmaduḳ Fevrī gülmedük Fevrī

El-ḥaḳ şāʿir·i pākize-gūydur. Aʿlā (Hk.398a) ḳaṣīdeleri ve muʿaşşer ü müs̲emmenler dimede ẖōd eks̲er·i şuʿarāya āb·ı rūdur. Kes̲ret·i eşʿārına binā'en bu miḳdārla iktifā olınmışdur.

GERMĪ

Baġdād u Baṣraya ve nice memālike mīr·i mīrān olan ʿElvān oġlı ʿAli Paşanuñ birāderzādesi idi. Dā'imā Baṣra ve Laḥsā semtlerindeki sancaḳlaruñ birine mutaṣarrıf bir ẖoş-tābʿ u ẕekī nihāl-āzādesi idi. Liyāḳat·ı şānına göre mīr·i mīrān·ı mezbūrdan luṭf u kerem recāsın eylerdi. Kem-keremlik idüp ẖilāfı ẓuhūr itdükde Germī ḥiddetle germ olup (Ü.493b) hicvine ḳıṭʿalar söylerdi. Cümleden biri merḳūm ʿAli Paşa Laḥsādan maʿzūl olup Baṣra eyāleti tevcīh olınup ol semte teveccüh itdükde dimişdür. Ḥaḳḳā ki ẖūb-mes̲el-perverlik eylemişdür.

Min naẓmihī

^10_11(I)
رفتى بسوى بصره چو لحسا خراب شد

بعد از خراب بصره کجا ميروی بکو

Müşārünileyh Paşa gāhī mezbūruñ la'übālī meşreb olup bī-tekellüfāne çārṣūlarda gezdügini ve her gördügi maḥbūba ezilüp güftār·ı şīrīni vaṣf·ı laʿlinde sükker ezdügini menʿ u defʿ ḳaṣdın itdükde bedīhe bu maṭlaʿı dimişdür.

Naẓm

^10_12(II)
بازار کرد وکوچه نشينم متصل

بر رغم عرض حال چنبينم متصل

Bu beyti daẖi şāhid-bāẓlıġına müşāhid ve cevānuñ çār-ebrūsına meylinüñ teveccühi ḥaḳḳında vāriddür.

Diger

Ḥüsni artar güzelüñ ḥaṭṭı gelicek Germī
Nā-tırāşīde olan dir ki tırāşı gelmiş

Ve heccāvlıḳda daẖi ʿUbeyd·i Zākānīyi ebu'l-ʿubeydi yirine ṣaymaz. Bir bedīhesinden ḳudreti maʿlūm olup ṣıḥḥat·i bıżāʿasında kimse reyb itmez

Min hezeliyyātihī

Devr-iʿaḳrebde ẓuhūr eyledi bir mār kedi
Ḳati mu'zī kedi mühmel kedi murdār kedi (K.487b)

MECDĪ :

Nāmı Meḥemmeddür. Edirneden bir tācir·i māldāruñ oġlı iken taḥṣīl·i ʿilm ü maʿrifet idüp eẖaveynüñ biri Ḳaramānī Meḥemmed Çelebiden mülāzım olup intihā·yı ʿömrinde yüz elli aḳçe ile ḳażāya vāṣıl ve maʿāşına kifāyet·i ʿavā'idi ḥāṣıl olmışdur. Cihet·i ʿilmiyyesi mükemmel ve ʿirfānı cānibi ve şiʿr u inşāda muʿammāsınuñ ṭaraf·ı (Hk.398b) ġālibi müttefiḳun ʿaleyhi kümmeldür. Ḥadīs̲·i Erbaʿīni terceme eylemişdür. Ḳalemiyye üslūbında Risāle·i Şemsiyye te'līf itmişdür ki bu fıḳarāt ol risālesindendür.

^10_13(III)

شمس الائمه سراج الامه امام فنارى زجاجي شارح الدعوى السراجي له زهن وقاد وطبع نقاد انوارى الطبيعيه سنائى القريحه يكادوا ان يقال له قاسم الانوار اذهو اللانوار منار

Min ebyātihī

Baña göstermemek ruẖsār·ı zībāsını cānānuñ
Olupdur başı altından ser·i zülf·i (H.418a) perişānuñ

Ve lehū

Germesün gögsün ġām·ı Leylāda āh u zār ile
Ḳays feryāda gelince söyleşür kūhsār ile

Ve lehū

Sāḳıyā bir ḳaṣr·ı mīnā-fāmdur cām·ı şarāb
Kim çıḳup başı ḳabā kesb·i hevā eyler ḥabāb

Ve lehū

Virmişüz ṣabr u ḳarārı ʿāşıḳ·ı dermandeyüz
Göñlümüz ḳalmışdur ancaḳ aña ẖāṭırmandeyüz

Ve lehū

Dil ṣoḳar derd·i dili yazmaḳda aġzına ḳalem
Yoḳsa aġzı var dili yoḳdur devātuñ ey ṣanem

Diger

Ḥaṭ var dinilse ḥāşiye·i rūy·ı yārde
Alınma ey göñül söz olur çoḳ kenārde

Ve lehū

Sāḳi cemʿ itdi birer ayāġ ile yārānı
Pādişehdür n'ola eylerse ayaḳ dīvānı

MUḤYĪ :

Nāmı Meḥemmed idi. Nefs·i Nigdede vücūda gelüp evā'il·i ḥālinde (Ü.494a) taḥṣīl·i maʿārifle engüşt-nümā dānişmend idi. Ḥattā bu ḥaḳīr ile niçe rūzgār şerīk·i ders oldı. ʿĀḳıbet merḥūm Ebu's-suʿūd·ı müftī maẖdūmı Aḥmed Çelebinüñ iʿādesinden mülāzım olup evāẖir·i ʿömrinde üç yüz aḳçe ḳāḍīlaruñ ser-āmedi idügi taʿayyün buldı (F.419a). Ṭabʿı mütelevvin zekāsı müteʿayyin şiʿr u inşā ve sā'ir maʿārifle mütefennin ẖaylī maʿmūr ve ʿāşıḳ-pīşeligi meşhūr ādem idi. Ġālibā sene ẖamse ve elf es̲nālarında Edirne ḳāḍīsı iken fevt oldı. Ḥōşça eşʿārı ve taḥsīne lāyıḳ inşā·yı dürer-nis̲arı vardur. Sene sebʿīn ḥudūdunda bir cevāna ʿaşıḳ olup

Naẓm

Gezerken yār ben bīmār ile āheste āheste
Didiler kim ölümlü oldı cānın gezdürür ẖaste

maṭlaʿını temām ġazel eyledi. Şuʿarā·yı rūzgārdan otuz mikdārı muʿāṣırları neẓāˀir söyledi. Ḥattā Mevlānā Bāḳī daẖi ol zümreden (Hk.393a) idi. Ve bu maṭlaʿlar daẖi anuñ güftārındandur.

Min eşʿārihī

Yoġ ise elde eyā ẖāce n'ola gevherümüz
Devletüñde ṭolıdur dāmen·i çeşm·i terümüz

Ve lehū

Cāme-ẖābumda görüp çın seḥer ol māh-veşi
Öyle ṣandum ki inüp ḳoynuma girdi güneşi

Diger

Oldı ey ġonca-dehen hicrüñ ile ẖaste hezār
Gül şarābıyla ʿilāc itdi ṭabīb·i gülzār

MUḤYĪ-İ DİGER :

Ümmü'd-dünyā olan Mıṣr·ı Ḳāhirede mütevellid ü mütemekkīn ve Şeyẖ İbrāhīm·i Gülşenī ḥażretlerinüñ dūdmān·ı hidāyet-nişānından idügi müteʿayyin ẖuṣūṣā ki Bāley bilen nām lisān·ı maẖṣūṣ iẖtirāʿında mütefennin aẖlāḳı laṭīf mekārim ü işfāḳı lāzımu't-taʿrīf bir ẕāt·ı şerīfdür. Egerçi ki her dilden ebyāt u eşʿārı vardur. Feammā iẖtirāʿ·ı ẖāṣı olan lisānındaki ebyātı ile'l-ān maẖfī ʿani'l-enẓārdur.

MUḪTĀRĪ :

Şuʿarā·yı Benī Hāşimüñ muẖtārı Emīrīnüñ birāder·i pesendīde-güftārı ve Hāşimī maẖlaṣ şāʿirüñ ẖāherzāde·i nāmdārı olup nefs·i Edirnede ṭoġmış büyümişdür. Henüz nev-cevāñ·ı endek-sāl iken pīrāne sözleri ile iştihār virmişdür. El-ḳıṣṣa belāġati çerāġı ẖānedān·ı (K.488a) nübüvvetle yananlardan ve feṣāḥatınuñ ötesi Muḥammed ʿAliye çıḳanlardan idügi muḳarrerdür. Ve bu maṭlaʿlar ol ḳābil-vücūduñ ās̲ārından idügi muḳarrerdür.

Naẓmuhū

Ḥiddetde ḳalb·i yār ḳatī āhenīndür
Nerm iden anı āh ile sūz u enīndür

Geh cāna od urup gehī teskīn·i sūz iden
Ol laʿl·i ābdār u ruẖ·ı āteşīndür

Başuñ göge irürse de germ olma gün gibi
Ser-menzilüñ bu yolda çü zīr·i zemīndür

Ve lehū

Zülfüñ açup nesīm ide mi ḥaddin āşikār
Ol güni gösterür mi ʿaceb baña rūzgār

Diger

Bāde nūş itme gel aġyār ile dirsem ter olur (Ü.494b)
Meded ol şūẖ·ı cefā-pīşe ne ter dil-ber olur

MERDÜMĪ :

Merḥūm ʿAmrīnüñ oġlıdur ki Selīm Şāh·ı s̲ānī şehzāde iken ʿatabe·i ʿulyāları bendelerinden emīn·i maṭbaẖ nāmına olmışdur. Taẖta cülūs (Hk.399b) itdükleri zamānda vaẓīfesine teraḳḳī olınup ber-vech·i te'yīd Ġalaṭa gümrüginüñ kitābeti tevcīh ḳılınmışdur. Zu'munca merd·i meydān ve ferd·i zümre·i şāʿirān ṭavr·ı ẖāṣla nümāyān kendü ḥaḳḳındaki iẕʿānı me'mūl olandan ziyāde idügi ʿıyān bir ġarīb şaḥṣ idi. Sene sebʿīn es̲nālarında Ṭuraḳ Çelebi merḥūma ki defterdārlık virildi. Mirāẖōrlıġı ḥālinde giydügi ser-ā-ser zer-beft cāmeler ile vaḳt·i ʿaṣrda nīm-mest ḥaremden çıḳdı. Anda ḥāżır bulınan mensūbātı taḳbīl·i yed itmege müsāraʿat itdi. Pes merḳūm Merdümī bedīhe bir maṭlaʿla çıḳa geldi. El öpüp ṣunduġı gibi elli pāreden ziyāde zer-beft ve dībā cāmenüñ ol meclisde baẖş olınmasına sebeb oldı ki ol maṭlaʿ bu idi.

Naẓmuhū

Çünki defterdār olduñ ẖāreler giymek gerek (H.418b)
Şehbenek ḳaftanların bī-çāreler giymek gerek

Ve lehū

Ditreden cismümi gün ruẖları tābı tebidür
Ḳara günler getüren başuma zülfi şebidür

Sünbülüñ zülfini yire düşüren kākülidür
Ġoncaya gül gibi açıl diyen anuñ lebidür.

MEŞĀMĪ :

Ḳonevīdür. Merḥūm Rüstem Paşanuñ Muṣṭafā kethüdāsı evlādından ḥüsn·i ẖulḳla meşhūr ve nezāket·i ṭabʿla meẕkūr bir maẖdūm idi. Merḥūm Ṭuraḳ Çelebiye duẖūl itmiş idi. Anlaruñ ḥüsn·i terbiyesi ile zeʿāmet rütbesine yetmiş idi. Öz ve az söylerdi. Gāhī baʿżı zemīn·i ẖāṣ bulup mümtāz söylerdi. Dükene redīf olan şiʿr·i ābdār anuñ eşʿārındandur. Ḥālā ki lāyıḳ·ı pesend olan güftār·ı dürer-bārındandur

Min naẓmihī

Boşala kīse·i kān kāse·i ʿumman dükene
Ne ġam·ı dil (F.419b) ne nem·i dīde·i giryan dükene

Şol ḳadar arayayın şāhid·i maḳṣūdumı kim
Cüst ü cūda ṭalebüm raẖşına meydan dükene

Çekmezüm ġam çekerüm gözüme ẖāk·i ḳademüñ
Meger ey nūr·ı baṣar kuḥl·i Sifāhan dükene

Gide mi fikr·i leb·i yār Meşāmī dilden
Kāndan hīç ola mı laʿl·i Bedeẖşan dükene

Ve lehū

Ḥaṭ baṣdı rūy·ı dil-beri ben ḳışdayın daẖi
Aẖşam irişdi seyr·i kemān-keşdeyin daẖi

Diger

Sīneden ẖālī degül hicrān hicrān üstine
Tekyededür eksik degül mihmān mihmān üstine

(Hk.400a) El-ḥaḳ muʿammer olsa nice aḳrānına ser-defter olurdı. Ḫayf u dirīġ ʿunfuvān·ı şebābı ḥālinde cerīde·i ʿömri dürildi.

MAḲĀLĪ :

Vilāyet·i Aydında Aḳşehir nām ḳaṣabadandur. Fe lā cerem taḥṣīl·i ʿilm u ḥikmet ḳılup ʿArabzādeden mülāzım oldı. Ve ḳażā ṭarīḳına ʿāzim olup sene is̲neyn ve tisʿīne dek ḥayāt·ı zindegānīsi taʿayyün buldı. Bu maṭlaʿ anuñ güftārındandur.

Naẓmuhū

Bu çarẖ·ı pīre-zen ey dil (Ü.495a) degüldür pāye·i devlet
Kişinüñ başı saġ olmak durur sermāye·i devlet

Diger

Sīnemüñ dāġın gören atar melāmet sengini
Gel gör ey şīrīn-dehen ṭaġ ile ṭaşuñ cengini (K.488b)

Egerçi ki ser-defter·i ḳużāt ve eşʿar·ı velāt·ı pesendīde-ṣıfāt olan Ḥāletī ʿAbdullāh Efendi merḥūm

Naẓm

Ṭaşlar ile dögerin sīne·i pür-dāġı ḳati
Gele Ferhād göre ṭaġ ile ṭaşuñ cengini

beytini diyüp bu mażmūnı bulmış idi. Maḳālī andan tırāş ve maṭlaʿ resminde fāş itdügi beyne'ẓ-ẓurefā meşhūr olmışdur.

MAḲĀLĪ-İ S̲ĀNĪ :

Bu daẖi ol Maḳālīnüñ hemşehrisi idi. Ḥattā ki imtiyāzen buna kör Maḳālī dinilüp ʿalīl olduġın īhām ḳaṣd olınmış idi. Bu ḥaḳīr meclisinde ikisi bile bir yire geldi. Her ḳanġısı bir beyt oḳıdı ise ol birisi benümdür daʿvāsın itdi. Lākin S̲anīnüñ tetebbuʿ·ı devāvīn·i Fürs itmesi ve ḥüsn·i edā ile baʿżı ıṣġāya ḳābil ġazeller dimek semtine gitmesi şāʿiriyyetine dāl oldı. Maʿa ẕālik lā-farḳun beynehümā kelāmı imtidād·ı eyyām·ı ẖuṣūmetlerinde müstefād idügi taʿayyün buldı. Ve bi'l-cümle sene sebʿīn es̲nālarında şehzāde āsitānesine geldi. Ṭuraḳ Çelebi merḥūmūn iḥsānı ile yevmiyye beş aḳçe taʿyīn olınup bölüge geçdi. Ḥālā ki Mevlānā Ḥasan bin Müḥennā bir muʿīn ü ẓahīri olmamaġın Süleymān gibi dil-şād u ḥandān olmadı dimiş idi. İstiʿdādından ziyāde riʿāyet olunduġın fehm itmeyüp mezbūrı gerçekden şāʿir ve feżā'il ü kemālātı mütebādir olanlardan ṣanmışdur. Ve bu maṭlaʿlar Maḳālī·i s̲ānīnüñ ġazeliyyātındandur.

Naẓmuhū

Kim ki sen noḳta-dehāna bula bir zerrece (Hk.400b) ʿayb
Dilerin yoġ ide sulṭān·ı ser-ā-perde·i ġayb

Ve lehū

Yārdan ẖoşnūd u aʿdādan melāmet-dīdeyüz
Şākirüz gülden velīkin ẖārden rencīdeyüz

Diger

Zülfüñden istedi kese bir ʿanberīn teli
Miḳrāż ṣındı ditredi meşşāṭanuñ eli

Ve lehū

Aġyāra cefā itmede hem-reng·i felekdür
Āẖır bizi de ṣaġ komaz öldürecekdür

Gāh olurdı bülend elfāẓla bir maṭlaʿ dir idi. Mażmūnı yoḳladuḳda bir şemmesi bulınmayup yerinde yiller eserdi. Bir kere şehzāde medāyıḥınde bir ḳaṣīde söyledi. İbtidā·yı kelāmında (H.419a) bu maṭlaʿı īrād eyledi.

Melāḥat ehli zamānında bulmadı taʿẓīm
Bütān·ı deyr ile mānend·i devr·i İbrāhīm

İttifāḳ ol es̲nālarda bu faḳīre emr olınmış idi ki ḳaṣāˀid u eşʿār·ı şuʿarāyı görürdüm. Lāyıḳ·ı irsāl olanı imżā·yı ḳabūle çeküp Ṭuraḳ Çelebiye gönderürdüm. Mezbūruñ ki ol maṭlaʿını gördüm

Melāẖat ehli zamānında bulmadı taʿẓim

yañlışdı. Ḥaḳ edā

Melāhat ehline zamānuñda taʿzīm olınmadı

dinilmekdür. (Ü.495b) Ṣaḥīḥ olduġı taḳdīrce de mevhībe·i Ḫudā-dād olan cemāl·i bā-kemāle raġbet olınmamaḳ bī-meẕāḳlıġı müşʿir ve memdūḥuñ hicv·i melīḥi mücerreddür diyu kendüye virdüm idi. Yaʿnī ki ḥarem·i saʿādete irsālini cā'iz görmedüm idi.

NİGĀRĪ :

Ġalaṭa re'īslerinden ve fānūs getürüp ḳapudān nāmındaki meşāhirüñ emīnlerinden ḥattā vāris̲·i mülk·i cihān olan şehzāde·i ẕī-şānuñ celīslerinden idi. Naḳḳāş Ḥaydar nāmı ile şöhreti ve ol ṣanʿatda daẖi bī-şebīh yazmaġla ʿarż·ı ḳudreti muḳarrer idi. Ol tārīẖde ki Ḫācezāde nām nedīm·i şehriyārī ki Poḳ yidi re'īs laḳabı ile şöhre·i dār u diyār ve Ġalaṭa re'īslerinden yüz aḳçe ʿulūfe ve deryā (F.420a) müteferriḳalıġı ile bülend-iştihār olan şaẖṣa mezbūr Nigārī muʿārıż ḳılınmış idi. ʿIzz·i ḥużūrlarında birbirlerine şetm ü düşnāmları vāḳıʿ olduḳda diş ṣırıtmış mürde·i sad-sāleyi ẖandān itmek ca'izdür dinilmiş idi. Egerçi ki ol cāhil ammā (Hk.401a) ve Nigārī naẓma mā'il idi. Ḥālā ki fāḥiş laṭīfelerde ve baʿż·ı (K.489a) ehl·i ʿırżā taʿarruż demlerinde ikisi daẖi zehr·i ḳātil idi. Maʿa ẕālik Nigārīnüñ luṭf u keremi ġālib u peyveste cemʿiyyeti aṣḥāb·ı ʿirfāna rāġıb idügine söz yoġ idi. Bu sözler anuñ eşʿārındandur.

Naẓmuhū

Laʿl·i lebüm ıṣırdı diyü girme ḳanuma
Hīç ola mı efendi girem kendü ḳanuma

Ve lehū

Servden bālā-ter olmış ḳāmet·i dil-ber bu gün
Nā-resīdem daḥi bir açılmaduḳ ġoncaydı dün

NİHĀNĪ :

Ṣāḥib·i kerem-āfāḳ ve muḥterem·i sutūde-aẖlāḳ olan Ṭuraḳ Çelebi merḥūmdur ki aṣılda ʿAcemzāde ve pederi Ebī Eyyūb Enṣārī civārında temekkün itmegin neşv ü nemāyı ol ḥavālīde bulmış bir serv·i āzāde idi. Mezbūr Ṭuraḳ ve birāderi Ḳaya Duḳāḳīnoġlı Meḥemmed Paşanuñ maḥremlerinden olup biri kemānçe-nevāzlıḳda üstād ve biri sāz·ı āẖerle aña dem-sāz u hem-rāz gibi birbirlerinden ayrılmazlardı. Ve şeb ü rūz ḥarem·i muḥterem·i Paşadan dūr olmazlar idi. Ḥattā bir zamān Ṭuraḳ Çelebi nişāncısı ve Ḳaya Çelebi mühürdārı nāmına olmışlar idi. Kendüden mesmūʿımuzdur ki meẕkūr Paşa Ḥaleb beglerbegisi iken vaḳt·i ʿaṣrda Ṭuraḳ Çelebi bāġ·ı sulṭānīye varmış. Nīm-mest bulunmaġla kemānçesin ele alup bir miḳdār firudāşt ḳılmış. Meger ki mecẕūbīnden bir merd·i vāṣıl kenār·ı bāġda ḥāżır imiş. İstimāʿ·ı neġamātdan temām müteleẕẕiẕ olup Ṭuraḳ ḥaḳḳında ʿuluvv·i himmeti mütebādir olmış. Fī nefsi'l-emr eyāletle Mıṣra varılmış. Şehzādeler cenābına pīşkeşler irsālinde mezbūr Ṭuraḳ Çelebi Sulṭān Selīm·i pesendīde-aẖlāḳ cenābına gönderilmiş. Bir iki (Ü.496a) defʿa sāzını ki diñlemiş kemāl·i vicāheti ve ḥüsn·i adāb·ı muṣāḥabeti ve silāḥ-şōrlıġa müteʿalliḳ maẖāreti maʿlūm·ı ʿālīleri olmaġın min baʿd sāz çalmaġa tevbe virilmiş. Tekmīl·i ʿarż itdürilüp (Hk.401b) mīrāḥōr·ı kebīr ḳılınmış. Nice yıllardan ṣonra ki defterdārlık virildi. Lālālıḳ ümīdiyle der·i devlete geldükde baʿż·ı müfsīdler lā lā diyüp Sulṭān Süleymān merḥūmı ḳuvvet·i vāhimeye ilḳā itmegin boynı urıldı. Saʿādet·i şehādet rütbesine lāyıḳ görildi. Ḫaylī ṣāḥib-kerem ü ġālib-himem ve sutūde-aẖlāḳ u şiyem bir vecīh·i bī-şebīh·i muḥterem idi. Ve bu ebyāt ḳatl olınacaġı es̲nālarda naẓma ḳoyduġı vāridātındandur.

Min naẓmihī

Cān oldı şehā menzil·i maḳṣūdına vāṣıl
Sulṭān·ı ġam·ı ʿışḳına dil olalı menzil

Katlüme delīl olsa n'ola ġamzeñe zülfüñ
Meṣhūrdur ^10_14(I) الدال على الخير كفاعل

Ey ḳaşı keman tīr ḥavādis̲den alınmaz
Peykānuñ ile sīnede cān olalı yek-dil

Ẓulmetde ḳalurdum şeb·i hicranda Nihānī
Āhum şereri olmasa gūyā ki meşāʿil

VUṢŪLĪ :

Yaḥyālı beglerinden nām·ı şerīfi Meḥemmed ve ümerā·yı mücāhidīn miyānında ḳadri sermed ve luṭf u kerem ü seẖā vü himem ṭarīḳında büzürkvār u ser-āmed bir emīr·i nāmdār ve dilīr·i ġazā-girdār idi. Dā'imü'l-evḳāt ḳapusından üç dört yüz ādem eksik olmazdı. İçlerinden beş on nefer şāʿir bulınmamasını cā'iz görmezdi. Yaʿnī muttaṣıl raġbeti hünerverlere ve ülfeti maʿrifetle nām-verlere maṣrūf idi. Dem olırdı mevcūdın bahşīşle hebā ve egnindeki ve ẖazīnesinde bulınan cāmeleri baḥş idüp ʿuryān u bī-ḳabā ḳalurdı. Derzīleri cāme yetişdürünce ṭaşra çıḳması mümkin olmayup (H.419b) mülazimīne iʿtiẕār kılurdı. Mükemel dīvānları var idügi ʿıyāndur. Belki ṣāḥib-dīvān olmaları (K.489b) iki cihetden maʿlūm·ı aʿyāndur.

Min eşʿārihi

Eger dāmānuña irmezse destüm dār·ı vuṣlatda
Elüm yaḳanda ey serv·i ser-efrāzum ḳıyāmetde

Velehū

O miyān da güzel ol zülf·i semen-bū da güzel
Ḳılca yoḳ farḳı begüm o da güzel bu da güzel

YAḲĪNĪ :

ʿİmād Sinān nām bir kāḍīnuñ veledidür. Ehl·i ʿilm olduḳdan ġayrı edāsı ẖūb ve mażmūnları merġūb (Hk.402a) ġazelleri de vardur. Anlardan bu eşʿārla iktifā iẖtiṣār·ı kelāma sezāvārdur.

Naẓmuhū

Gel ey nihāl·i ḳadüñ serv·i cūy-bār·ı revān
Ṭarāvet·i gül-rūyuñ bahār·ı ʿālem·i cān

Ve lehū

Az mıdur yoḳsa bahā·yı leb·i laʿlüñ çoḳ mı
Behey āfet biricik söyleye aġzuñ yoḳ mı

Diger

Kimüñ ḳolındadur ol çeşmi şāhbāz ʿaceb
Kimüñle ṣalınur ol serv·i ser-firāz ʿaceb

Maṭlaʿ

Yine berg·i ruẖına bir lebi can-perverdüñ (F.420b)
Ṣad hezār āh ile ey bülbül·i dil can virdüñ (Ü.496b)

Ber-murād eylemez insānı cihan bī-minnet
Er iseñ çekme dilā minnetin ol nā-merdüñ

Maraż·ı ʿışḳ ile dirdüñ ki fiġān eylemeyem
Şimdi dehri iñiletdüñ nedür ey dil derdüñ

Bezm·i miḥnetde Yaḳīnī bes idi efġānum
Bir yaña çün ney·i nāle ḳıluben n'eylerdüñ

^5_1I- Onun elçilerinden hiç birini diğerinden ayırmayız (Bakara,285)

^5_2II- İşte biz, o elçilerden kimini kimine üstün kıldık (Bakara,253)

^5_3I. Ülkeyi koruyan ve düşmanları kahreden Yıldırım Han çağımızın Bāyezididir. O, Tehemten tenli, İskender'in özelliklerine ve Dārā'nın görüşlerine sahip biridir.

^5_4II. Geceler gebedir.

^5_5I. Bu beyit Latīfī Tezkiresi'nde şöyledir: Fikr eyle mebde'ün neredendür nedür me'ād Hem geldigünden işbu makāma nedür murād

^5_6I. Biz görünüşe göre hüküm veririz, sırları en iyi Allah bilir.

^5_7I. Tevhidi isteyen lā üzerinde yürümeli sonra da vahdet āleminde illā demelidir. Gerçeğin renk ve kokusunu elde ettin mi bir kere, artık gül·i sad-berg gibi ovaya çadır kurabilirsin Nesimi, taklitçilerle uğraşıp Hak sırlarını yok etme, körün önünde tecelliden söz edip ne elde edilebilir.

^5_8II. Bu apaçık bir gerçektir ki bunları dile getiren bizim ay yüzlümüzdür. Sünbüllü ona, güzellik ülkesinin kendisinin olduğunu söylüyor; doğrusu eğri oturup gerçeği ifade ediyor.

^5_9I. Bu beyit Latīfī Tezkiresi'nde şöyledir:
Kelāmı çün nevā·yı sāz·ı bülbül
Selāmı çün nesīm·i sünbül ü gül

^5_10I. Burası, Allah'ı övüp ona yalvaranlar için hazırlanmış nurlar bucağı olan bir yerdir. Onun cemalini özleyenler bu bayağı dünyadan uzaklaştılar. Rūhu'l-kuds onun tarihini şöyle söyledi: Umulur ki Cennet onun rūhuna durak olur.

^5_11I. Bu beyt Latīfī Tezkiresi'nde şöyledir:
Serv eger kaddüñ yolunda itmese rūhın revān
Başı üzre cemʿ olup itmezdi bülbüller figān

^5_12(I) Zülfün senin uzun boyunu kaplamış, göstermiyor;benim durumunda olanlar nasıl başlarını senin ayağına koyabilecekler?

^5_13(I) Topragı, rüzgarı ve ateşi yaratan temiz ve güçlü olan Allah'ın adıyla. Bize güneş ışığı göndererek ondan yararlanmamızı sağlayan ve bize imkanlar veren Tanrı'ya, gündüzün mumunun ışığı ondandır. Onun bahşiş yüküne felekler ve dağlar dayanamaz. Onun sözleri yazılmaya kalkılsa kalemde bunları yazma cesareti kalmaz.

^6_1I Gönlün āhının gamını saklarsam buna şaşılmamalı, bir kimse mumu rüzgarlı pencere önüne nasıl koyar.

^6_2I- Yemekte tuz gibi

^6_3II- İnsanlara bazı faydaları varsa da (Bakara,219)

^6_4III- Günahları faydalarından büyüktür. (Bakara 219)

^6_5(I) Onun bizleri perişan etmesinden yine ona sığınırız. Ona isyan etmekten tevbe ederiz.

^6_6(I) Sevgili gezip dolaşmaya ·ıkmış. Önünde ve arkasında da rakip. İşin sevinilecek yanı şu ki mihnet ve hüzün onu izliyor.

^6_7(I) Her şeye gücü yeten Allah, geceyi sizin için elbise yaptı. (Furkan,46).

^6_8(I) Kalplerinde hastalık bulunanlar...(Enfāl,49)

^6_9(I) Senin ayak toprağın dertlilerinin bakışından uzaklaşalıberi göz o kadar ağladı ki derya olup gitti.

^6_10(II) Yağmur sırasında sevgilinin bulunduğu yere öyle sığındım ki artık aşk yolunda yağmurdan kormayan bir kurt oldum.

^6_11(I) Ariflerin yerleştiği yeşil cübbenin hayalinden binlerce nükte peyda olmuş.

^6_12(I) Ālī, beyti yanlış deġerlendirmiştir. Doġrusu Latīfī Tezkiresi'nde şöyledir:
Selāmı çün nesīm·i sünbül ü gül
Peyāmı çün nevāy·ı sāz·ı bülbül

^6_13(I) Bu beyit Hasan Çelebi Tezkiresi'nde şöyledir:
Gerçek güzel durur senüñ ey meh-likā kaşuñ
Kendin eger gerer çeker ise revā ḳaşuñ

^6_14(I) İlim bir noktadır, onu cahiller arttırdı.

^6_15(II) Kitap taşıyan eşeğin durumu gibidir (Cum'a,5)

^6_16(I) Bana da sana da göz bebeği (Kasas,9)

^7_1 (I) Bu cümlede eksiklik var. Doġrusu Latīfī'de şöyledir:
Cānanlar ile kāfiyesin evvel ol bulmışdur ve bākī nazīre-gūylar aña peyrev olmışdur.

^7_2 (II) Beyit Latīfī Tezkiresi'nde şöyledir:
Ne bana sabr müyesser ü ne hod vasl·ı habīb
Düşeyin şehrine şeydā olup efġānlar ile

^7_3 (I) Vatan sevgisi imandandır.

^7_4 (I) Sadaka alan içindir.

^7_5 I- Ne ben deve gönüllüyüm, ne de vücudum ahır gibidir. Gönül odam dardır ve oraya deve sığmaz. Bu dünyanın deve gönüllüleri mezar hücresine esir oldular, ben nasıl vücud hücreme eğlence devesini sığdırayım. Fakir hücrelerine isyankar deve gibi girme. Felek hücresine asi deve gibi boyun uzatma.

^7_6 1- Gönüldeki ateş yüzünden gözüm yaş dolu; zaten bu pınarın vaziyeti kaynaktan bozuk.
Sen olmayınca kendimde değilim ve gönlündeki ateş beni yakıyor; senden ayrılınca güya yaşıyorum ama bil ki ölüm azabı çekiyorum.
Sanma ki ayrılık gecesinde gözüme uyku giriyor; gözümü yumar yummaz hayalimde yüzünü görüyorum.
Sākī, sen āşık olmayanlara şarap ver, ben zaten aşk sarhoşuyum şaraba ne ihtiyacım olacak.
Ey Muhibbi, gam gecesinde canım damarımdan akıyor; çeng ve rebābın hali benden çok daha iyi.
Meyhane kapısında dilencilik yapmağa alıştığımdan beri sākinin kirpiği dinimde delikler açtı. Yine anber kokulu bir güzelin hasreti yüzünden perişanım; canım ve gönlüm bir kaşın düğümünde bağlı.

^7_7 I Tanrım, bu perişan halimle ne yapayım; felekten bizim payımıza düşen dert, bela ve gam.

^8_1 (I) Elhas hikāye sevmez.

^8_2 (II) Ben, başkası yok.

^8_3 (III) Cılız vücudum ayrılıktan öylesine zayıflamış ki karşımdaki gölgem görünmez halde.

^8_4 I- Ey gönül, eteġini ustalıkla döndürüp cilve yapmayı çok iyi beceren sevgilinin ayaġı topraġına kan damlalarını dök.

^8_5 (I) Mecaz hakikatin köprüsüdür.

^8_6 (II) İlk mısra' Hasan Çelebi tezkiresi'nde şöyledir: Vāʿiz müzemmet eylese ʿazm·i melāmeti

^8_7 I, Güvercinin dallar üzeinde ötüşü benim sanatımdır; kirpiklerimden akan göz yaşlarım ise buluttan süzülen yaġmur gibi dökülüyor.

^8_8 II.Allah ticaretle uġraşanı sever.

^8_9 I- Ben bir ateş gördüm (Tāhā,10)

^8_10 II- Israr amaca ulaştırır.

^8_11 Benim i·in sadece Allah kāfidir

^9_1 (I) Sırf içindeki kıskançlıktan ötürü (Bakara,109).

^9_2 (II) Sultanın beğendiği her kusur hünerdir.

^9_3 (I) İşte hüner sahibi bir öğretmen ve işte onun öğrencisi.

^9_4 (I) Her canlı şeyi sudan yarattık (Enbiya,30).

^9_5 (I) O dünyada eşi ve benzeri olmayan bir güzellik madeni idi.

^9_6 (I) Ölümden kurtuluş yoktur.

^9_7 (I) Süslü kanat parlak bedenli kuşu yaktı.

^9_8 (I) Eğer yaşlı ve kötü huylu yılan yavrusunu cennet hurilerine gerdanlık yapsan,
yemesi için ona cennetin bal ırmağından bal getirsen,
yaşaması için ona İsa'nın nefesini verip ağzından hayat öpücüğü sunsan,
gene de diş çıkardığında bu dişten hayır bekleme, iyilik umma.
Tabiaten acı olan ağaç ne kadar bakarsan bak karşılığında acı meyve verir.

^9_9 (II) Onun tabiatı acı ağaç gibidir.

^9_10 (III) Acı tatlı hanzel ve zehirli yılan

^9_11 (IV) Bir kişi cennet bahçesine tatlı bir karpuz elde ederim ümidiyle bir hanzel ekti.
Ona cennetin nehirlerinden su, zaman zaman da bal ve süt verdi.
Ona zaman zaman da selsebil ırmağından can verdi, sabah yeli yerine de Cebrāil ona nefes sundu.
Fakat yaprak ve meyve gösterdiğinde bunlar yılan zehiri gibi acı hanzel oldu.

^9_12 (I) Şeyh İbrahim Güşleni bu fāni dünyadan göçüp Lāhut makamına ayak bastı, dostluk ve halvet sarayına yerleşti.
Bu geçici, aldatıcı dünya nakışlarından ayrılıp eski tekkeye misafir oldu.
Gayibden haber veren melek onun ölüm tarihi için şunu söyledi: Zamanın kutbu İbrahim öldü.

^9_13 (I) Hergün daha bir yeşeren şu feleğin bu hale gelmesi, bu benim gibi üzgün ve dertli kişilerin gözyaşlarındandır.

^9_14 (I) İşlerin hayırlısı orta olanıdır.

^9_15 (I) O ay yüzlü sevgili, halkın gönlünü fitne ve kin ile çaldığı halde yine de memnun olmuyor.

^9_16 (II) Bana bir söz söyle dedim, ağzım yok dedi. Israr etmedim, laf etmenin yeri değil, ne yapayım.

^9_17 (III) Zayıflık kudreti gücümü aştı, kalkıp hareket etmeye dermanım yok. Ancak Tus ve Ebu'l-bereke müjdesi kendi lutfundan gönderirse bu mümkün olabilir. (?)

^9_18 (I) Onlar bağışta bulunduklarında iyilik yağmuru gibidirler; yağmaladıklarında da halkın arslanıdırlar.

^9_19 (II) Kadı meddah Gubārī şöyle dedi: Onun şiiri şairler arasında anahtardır. Onlar cennetü'l-me'va'nın müjdeleyicisidir ve sürekli Mevlā'nın rahmetini sayarlar.

^9_20 (I) Bu dünyaya iki İbrahim geldi; biri put kırdı, biri put dikti.

^9_21 (I) Çocuk babasının yulundadır.

^9_22 (I) Sebat eden gelişir.

^9_23 (II) Hırslı olan mahrum kalır.

^9_24 (I) En doğrusu doğru ve eksiksizi, tam eksiksiz.

^9_25 (I) Yer nerede, Süreyya yıldızı nerede.

^9_26 (I) Vatan sevgisi imandandır.

^9_27 (I) Tasnif eden hedef olur.

^9_28 (I) Öyleyse sakın öksüzü ezme, dilenciyi azarlama (Duha,9-10),

^9_29 (I) Her ne kadar altın taç sultanların başını süslüyorsa da asıl sultan, onu başına giymeyendir.

^9_30 (II) Ey gönül, aşk çağrısını şimdi feleğe ulştır; ova dönüp dolaşmaktan felek gibi bukalemuna döndü. (?)
Baharın başında kırlara doğru hareket et, başlangıçta sessizlikten dolayı her şey mazur görülür.

^10_1 (I) Sabahleyin zülfündeki kıvrımının yanağı örtüp karartması gibi gecesinin esintisi de sabah pırıltılarını örtüyor.
Kapısında hasretle bekleyen ona erişir; onu seven de bir gün bu sevgiye layık olur.
O, çağının yegane şerefli ve değerlisi idi; aynı zamanda asrının eşsiz ve benzersizi oldu, kapısı da hep açıktı.
Bütün mülklerin sahibi olan varlığa hamd ediyorum; Onun yakınında oturan ona bağlanıp kulu kölesi oluyor.
Ondan uzaklaşmak beni üzer, yakınlığı ise sevindirir, uzaklaşışı beni gama gark eder, dönüşü ise sevindirir.
Gece sıkıntıları, onun düzgün varlığı ile yok oluyor.
Herhangi bir meselede bir yanlışlığa sebep olduğunda güvenilirliği, kusurunu örtüyor.

^10_2 (ı) Güvercinin dallar üzerinde ötüşü benim sanatımdır; kirpiklerimden akan göz yaşlarım ise buluttan süzülen yağmur gibi dökülüyor.

^10_3 (I) Mezhebini gizle

^10_4 (I) Sultanlarda vefa yoktur.

^10_5 (I) Birbiri ile uyuştu.

^10_6 (II) Rabbim, işlerimi kolaylaṣtırma ve onları hayırla sonu·landır

^10_7 (I) Tatmayan bilmez

^10_8 Onların kalplerinde hastalık vardır (Bakara,10)

^10_9 (II) Tasnif eden hedef olur

^10_10 İstenen ve takdir edilene göre.

^10_11 (I) Lahsa yıkılmca Basra'ya doğru gittin, peki Basra yıkılmca nereye gideceksin?

^10_12 (II) Yeryüzü ahalisinin aksine sürekli sokak ve ·arṣıları dolaṣıyoruz

^10_13 (III) O, imamların güneṣi, toplumun kandili imam Fenarī ve Zeccāci gibi alim ve ed-Davu's-sırācīyi ṣerh edendir. Onun ateṣ gibi bir zekası ve araṣtırıcı bir tabiatı vardır. Nurlu tabiatı Senāī gibi yetenekli olup kendisine nurların dağıtıcısı denebilir; ·ünkü o, aydınlığm kaynağıdır.

^10_14 İyiliğe teṣvik iyilik gibidir.